Đến "lằn ranh cuối cùng của thế giới"

30/12/2019

Nenets là bộ lạc du mục có tổ chức chặt chẽ sống tại khu vực Yamal-Nenets (mang nghĩa "Lằn ranh cuối cùng của thế giới") ở ngoại ô nước Nga, cách Moscow hơn 3.200 km. Tại đây, nhiệt độ có thể hạ xuống -50°C vào mùa đông và lên đến 35°C vào mùa hè.

Bộ tộc Nenets đã tồn tại hàng nghìn năm và là một trong những bộ lạc du mục cổ nhất trên vùng lãnh nguyên Bắc Cực. Họ là những người chăn tuần lộc đã di cư qua bán đảo Yamal trong hơn một thiên niên kỷ qua. Những cuộc di cư hàng năm của họ luôn dài trên 1.000 km, trong đó bao gồm 48 km vượt qua vùng nước đóng băng của sông Ob.

Empty

Người Nenets sống trong những căn lều làm bằng da tuần lộc được phủ quanh các cọc gỗ dài. Những căn lều này sẽ nhích từng chút một trong quá trình du cư. Người Nenets thường cắm lều tại những địa điểm có đồng cỏ và có đất đai tốt, quan trọng là phải gần với nguồn nước để họ có thể pha chế món đồ uống yêu thích của họ là trà đen Sri Lanka. Sau khi kiểm tra thảm thực vật, người đứng đầu đặt cây gậy lái tuần lộc (Khorei) của anh ta xuống đất ở vị trí chính xác nơi anh ta muốn chọn làm trung tâm của căn lều.

Khi nói chuyện với nhau, người Nenets nói bằng một ngôn ngữ có tên là Finno-Ugric. Tuy nhiên, những người Nenets dưới 50 tuổi đều có thể nói tiếng Nga trôi chảy vì từ cuối thời Stalin trở đi, tất cả trẻ em đã được ghi danh vào trường nội trú Liên Xô. Lúc đầu, các gia đình chống lại chính sách này, nhưng ngày nay, các trường nội trú đã trở thành một phần trong đời sống của người Nenets và phụ huynh cũng tỏ ra ủng hộ những cơ hội mà công tác giáo dục mang lại.

Empty
Empty

Người Nenets xem tuần lộc như một biểu tượng đầy tôn kính. Họ tin rằng người và tuần lộc đã tham gia một loại hợp đồng xã hội mà ở đó, tuần lộc hỗ trợ con người sinh sống và vận chuyển. Đổi lại, con người phải đồng ý đi theo chúng trong các cuộc di cư theo mùa, bảo vệ chúng khỏi những kẻ săn mồi.

Tuần lộc đóng một vai trò vô cùng quan trọng trong đời sống và truyền thống của người Nenets. Ngoài giá trị thị trường, tuần lộc còn là nguồn cung cấp thực phẩm, cung cấp da làm nơi trú ẩn, quần áo, được sử dụng như phương tiện vận chuyển, mang giá trị tinh thần và kết nối xã hội. Chính vì lý do này, việc quy đổi giá trị của cô dâu hoặc của hồi môn ở dạng tuần lộc vẫn còn phổ biến trong cộng đồng người Nenets.

Trang thông tin du lịch và phong cách sống Travellive+
Trang thông tin du lịch và phong cách sống Travellive+

Ngày nay, có hơn 10.000 người du mục chăn 300.000 con tuần lộc trên đồng cỏ của vùng lãnh nguyên Bắc Cực. Đối với những hành trình du cư, tuần lộc được sử dụng để kéo những chiếc xe trượt tuyết chở người và lều trại. Những đoàn xe kéo tuần lộc có thể kéo dài đến 8 km.

Trong những cuộc di cư hàng năm kéo dài hơn 1.000 km, người Nenets phải di chuyển những đàn tuần lộc khổng lồ từ đồng cỏ mùa hè ở phía bắc đến đồng cỏ mùa đông ngay phía nam Vòng Bắc Cực. Cuộc di cư bao gồm 48 km vượt qua vùng nước đóng băng của sông Ob.

Trong những cuộc di cư hàng năm kéo dài hơn 1.000 km, người Nenets phải di chuyển những đàn tuần lộc khổng lồ từ đồng cỏ mùa hè ở phía bắc đến đồng cỏ mùa đông ngay phía nam Vòng Bắc Cực. Cuộc di cư bao gồm 48 km vượt qua vùng nước đóng băng của sông Ob.

Sau hàng ngàn năm tồn tại, người Nenets đang phải đối mặt với thử thách lớn nhất từ trước đến nay. Kể từ khi phát hiện ra trữ lượng dầu khí vào những năm 1970, người Nenets đã tiếp xúc ngày càng nhiều với thế giới bên ngoài và cơ sở hạ tầng trên bán đảo Yamal đã nhanh chóng được mở rộng. Lãnh nguyên giờ trở thành nhà của nhiều công nhân khí đốt, bị bao phủ bởi hàng ngàn địa điểm khoan thăm dò và là nơi có tuyến đường sắt mới nối Nga với phương Tây.

Việc xây dựng cơ sở hạ tầng trên bán đảo băng giá với địa hình nhiều hồ và chỗ sa lầy đã gây ra những hậu quả đáng kể cho lối sống truyền thống của người Nenets, bởi về bản chất cuộc sống của bộ tộc này phải luôn được gắn kết với môi trường xung quanh.

Tuy vậy, người Nenets ngày nay vẫn giữ được nhiều nét truyền thống của bộ lạc, đơn cử như áo quần truyền thống. Phụ nữ mặc một chiếc Yagushka gồm khoảng 8 lớp da tuần lộc. Cả đàn ông và phụ nữ đều mang giày da tuần lộc cao, bao gồm một đôi giày trong (Tobaki) và một đôi giày ngoài (Kisy).

Empty

Người Nenets luôn phải phụ thuộc vào quần áo truyền thống được may bởi phụ nữ trong bộ lạc. Những người đàn ông Nenets sẽ mặc một chiếc Malitsa, một chiếc áo khoác có mũ được làm từ khoảng 4 lớp da tuần lộc, lông ở bên trong và da ở bên ngoài. Trong điều kiện cực lạnh, đàn ông mặc thêm một lớp lông tuần lộc, được gọi là Gus.

Empty

Nếu vai trò của những người đàn ông là chăm sóc, chăn thả tuần lộc, giết mổ, chọn đồng cỏ,... thì vai trò của phụ nữ chủ yếu là chăm sóc trẻ em, chuẩn bị và nấu các món ăn từ thịt và cá, sửa chữa quần áo, đóng gói và sắp xếp đồ đạc giúp các hộ gia đình trong thời gian di cư.

Shaman giáo vẫn được thực hành thương xuyên trong phần lãnh nguyên của người Nenets. Họ đặt niềm tin mãnh liệt vào các vị thần địa phương, được "tái hiện" lại bằng gỗ tượng trưng. Người Nenets thường mang những tượng gỗ linh thiêng này trên những chiếc xe trượt tuyết, bức tượng gỗ còn đại diện cho tổ tiên nên nó đóng vai trò hết sức quan trọng.

Khi họ hy sinh một con tuần lộc, họ chia con vật làm đôi, bắt đầu từ hộp sọ. Họ ăn một nửa và để lại phần còn lại như một món quà cho các vị thần. Người Nenets cũng tin rằng, một số viên đá có hình dạng bất thường là tàn dư của các vị thần để lại sau các cuộc bảo vệ họ trong nhiều thiên niên kỷ.

Những chiếc xe trượt tuyết linh thiêng sẽ được tưới bằng máu tuần lộc mới bị giết mổ, có khi vài lần trong một mùa.

Những chiếc xe trượt tuyết linh thiêng sẽ được tưới bằng máu tuần lộc mới bị giết mổ, có khi vài lần trong một mùa.

Lều làm bằng da tuần lộc, ăn thịt tuần lộc và hiến tế con vật cho các vị thần cũng là ảnh hưởng của Shaman giáo.

Lều làm bằng da tuần lộc, ăn thịt tuần lộc và hiến tế con vật cho các vị thần cũng là ảnh hưởng của Shaman giáo.

Ngoại trừ loại thức uống yêu thích là trà Sri Lanka, người du mục Nenets hiếm khi phụ thuộc vào nguồn thức ăn bên ngoài. Họ sống bằng tuần lộc, cá và bất cứ thứ gì có thể tìm kiếm trên đất Bắc cực. Vào mùa hè, khi thịt đã được dự trữ, cá trở thành món ăn chính trong các bữa ăn của người Nenets.

Hannah Nguyễn - Nguồn: Ảnh: Jimmy Nelson
RELATED ARTICLES