VI
EN
Đây là lần đầu tiên một bộ sưu tập tiền tệ quy mô lớn của Việt Nam được giới thiệu rộng rãi, cho phép người xem nhìn lại lịch sử đất nước qua góc nhìn tài chính - kinh tế và qua từng đồng tiền phản chiếu bối cảnh của mỗi thời kỳ.
Triển lãm mang đến những câu chuyện chưa ai kể về những đồng tiền của Việt Nam từ trước đến nay
Triển lãm không chỉ mang giá trị sưu tầm, bảo tồn tư liệu hiếm mà còn tạo cơ hội để công chúng khám phá di sản kiến trúc của chính tòa nhà Ngân hàng Nhà nước - một công trình Đông Dương tiêu biểu giữa lòng TP.HCM.
Lịch sử và kiến trúc Ngân hàng Nhà nước Việt Nam
Bước qua cánh cửa đá granite cổ kính, khách tham quan không chỉ được chiêm ngưỡng những hiện vật tiền tệ quý hiếm qua nhiều thời kỳ mà còn có cơ hội bước vào một trong những công trình kiến trúc Đông Dương tiêu biểu của Sài Gòn đầu thế kỷ 20.
Phía cửa chính của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam chi nhánh TP.HCM, nơi diễn ra triển lãm
Tòa nhà Ngân hàng Nhà nước Việt Nam Chi nhánh TP.HCM, nguyên là trụ sở Ngân hàng Đông Dương xây dựng giai đoạn 1929 - 1930, từng giữ vai trò trung tâm tài chính quan trọng của chính quyền thuộc địa rồi đến Ngân hàng Quốc gia Việt Nam thời Việt Nam Cộng hòa, trước khi trở thành chi nhánh Ngân hàng Nhà nước sau năm 1976.
Mang phong cách kiến trúc Đông Dương độc đáo, công trình gây ấn tượng mạnh với bốn cột trụ lớn ở mặt tiền - những khối đá khổng lồ được ví như cỗ máy chém thể hiện uy quyền của người Pháp lúc bấy giờ. Bên trong tòa nhà từng lưu giữ trái tim bất diệt của Bồ tát Thích Quảng Đức, khiến nơi đây trở thành không gian chất chứa nhiều tầng ký ức lịch sử.
Khắp mặt đứng, lan can, đầu cột là hệ thống hoạ tiết mang tinh thần văn hóa Khmer như hoa sen, thần rắn naga, chim thần, vừa tạo sự trang nghiêm, vừa cho thấy sự hòa trộn giữa mỹ thuật bản địa và kiến trúc phương Tây.
Trải qua gần một thế kỷ, từ một pháo đài tài chính của thời thuộc địa đến cơ quan quản lý tiền tệ của thành phố ngày nay, tòa nhà vẫn giữ nguyên vẻ uy nghi, trở thành điểm nhấn quan trọng trong hệ thống di sản đô thị của Sài Gòn.
Kiến trúc mái ấn tượng phía trong toà nhà
Giai đoạn 1875 - 1955: Giấy bạc Ngân hàng Đông Dương và dấu ấn thuộc địa
Không gian mở đầu triển lãm tái hiện thời kỳ đồng tiền do Pháp phát hành, với những tờ bạc mang tính tuyên truyền mạnh mẽ. Tiêu biểu nhất là hình ảnh người phụ nữ phương Tây choàng tay lên vai một người đàn ông Việt Nam nhỏ bé, biểu tượng thị giác thể hiện quyền lực áp chế của thực dân Pháp.
Các tờ tiền Đông Dương giai đoạn này được in cực kỳ tinh xảo, sử dụng hoa văn Pháp, các vị thần Hy Lạp, xen lẫn hình ảnh kiến trúc cổ Việt Nam và những gương mặt đại diện ba xứ Đông Dương như ba thiếu nữ Việt Nam - Lào - Campuchia. Đây là nhóm hiện vật cho thấy rõ nhất cách đồng tiền trở thành công cụ chính trị, văn hóa và kiểm soát kinh tế của Pháp suốt gần 80 năm.
Giấy bạc của Ngân hàng Đông Dương
Giai đoạn 1945 - 1954: Giấy bạc Tài chính và cuộc đấu tranh bảo vệ giá trị tiền Việt
Đây là giai đoạn đồng tiền của cách mạng lần đầu tiên xuất hiện, mở đầu bằng Sắc lệnh 18B (31.1.1946) cho phép phát hành giấy bạc tại Nam Trung Bộ. Những tờ tiền in thô sơ, chất liệu nghèo nàn nhưng mang giá trị tinh thần lớn, đều in hình Chủ tịch Hồ Chí Minh - chủ đề xuyên suốt trong tiền Việt từ đó đến nay.
Để đối phó với việc Pháp làm giả tiền, ta sử dụng kỹ thuật in bóng chìm với sao vàng và chữ “VN”. Đây là cách tạo hình chìm ngay trong mặt giấy, chỉ hiện lên khi soi tờ tiền trước nguồn sáng, giúp người dân thời đó dễ dàng kiểm tra độ thật - giả của tiền trong điều kiện chiến tranh.
Kỹ thuật in bóng chìm trên những tờ giấy bạc Tài chính
Giai đoạn này cũng ghi dấu hiện tượng “giấy bạc Cụ Hồ” được nhân dân quý trọng đến mức xé đôi chia nhau giữ làm kỷ niệm. Một số mẫu tiêu biểu như tờ 100 đồng đỏ thể hiện đầy đủ nhất tinh thần tuyên truyền của tiền thời kháng chiến. Hình Chủ tịch Hồ Chí Minh được đặt ở vị trí trung tâm của tờ tiền, xung quanh là những hình ảnh mang tính biểu tượng như người nông dân đang cày ruộng, gia đình quây quần, người công nhân, người chiến sĩ và bản đồ Việt Nam thống nhất. Mỗi hình tượng thể hiện một trụ cột của quốc gia thời kháng chiến: lao động, sản xuất, đoàn kết, chiến đấu và chủ quyền kết nối lại thành thông điệp về một đất nước tin vào thắng lợi cuối cùng.
Giấy bạc 50 đồng với hình ảnh Chủ tịch Hồ Chí Minh ở vị trí trung tâm
Giai đoạn 1951 - 1975: Tiền Ngân hàng Quốc gia và sự phân tách giữa hai miền
Sau khi Ngân hàng Quốc gia Việt Nam được thành lập năm 1951, những tờ tiền mang hai ngôn ngữ Việt - Hán ra đời nhờ sự hỗ trợ kỹ thuật từ Trung Quốc. Đến 1959, bộ tiền đầu tiên in quốc huy Việt Nam xuất hiện, được giới sưu tầm đánh giá cao về tính thẩm mỹ. Cùng thời gian đó, miền Nam phát hành tiền Việt Nam Cộng hòa, không có hình Bác Hồ và dùng như công cụ kiểm soát kinh tế - xã hội. Đáng chú ý, triển lãm trưng bày cả các dòng tiền khu vực Nam Bộ do lực lượng kháng chiến phát hành những tờ 5 đồng in tay lệch màu; các loại tín phiếu hay các bản phác thảo vẽ tay bí mật.
Bản phác thảo tờ tiền Việt Nam với những nét vẽ hoàn toàn bằng tay và có sự xuất hiện của chữ Hán do nhờ kỹ thuật in ấn của Trung Quốc
Trong giai đoạn cuối 1947 - đầu 1948, khi Pháp không công nhận tiền do ta in trong nước, Chính phủ cho phép nhân dân chia đôi tờ tiền mệnh giá lớn thành những mệnh giá nhỏ hơn, đóng dấu lên hai mặt tờ bạc và in thêm một tờ giấy kiểm soát đè lên để chúng tiếp tục được sử dụng. Vì lớp giấy phủ kín như trùm lên tờ tiền nên dân gian gọi đó là giấy bạc “trùm mền”. Cùng lúc, Trung ương gửi tiền vào Nam Bộ nhưng bị Pháp làm giả liên tục, nên mỗi tỉnh phải đóng thêm dấu của Ủy ban Kháng chiến Hành chính để xác nhận tiền thật. Những tờ bạc có thêm lớp dấu kiểm soát này trở thành giấy bạc “đắp nền”, giúp nhân dân phân biệt được đâu là tiền của ta giữa thời chiến đầy nhiễu loạn.
Giấy bạc "trùm mền"
Giấy bạc "đắp nền"
Giai đoạn này được gọi là “Việt Nam hóa giấy bạc Đông Dương”. Đây là thời kỳ phức tạp nhất của lịch sử tiền tệ, khi cùng một đất nước tồn tại nhiều hệ thống tiền khác nhau.
Giai đoạn 1975 - nay: Tiền Ngân hàng Nhà nước Việt Nam và hành trình thống nhất
Sau năm 1975, hệ thống ngân hàng hai miền được hợp nhất, song phải đến 1978 Việt Nam mới thống nhất hoàn toàn tiền tệ trên toàn quốc với các mẫu tiền đều in chân dung Chủ tịch Hồ Chí Minh. Giai đoạn này có những mệnh giá đặc biệt hiếm, như tờ 30 đồng của các năm 1978 và 1985.
Năm 1985, Nhà nước thực hiện cuộc cải cách tiền tệ (hay còn được gọi là đợt đổi tiền năm 1985) nhằm siết lại quản lý giá trị đồng tiền và kiểm soát lạm phát vốn đã tăng mạnh thời kỳ đó. Cuộc đổi tiền này tạo bước chuyển quan trọng trước khi nước ta phát hành bộ tiền cotton (1985 - 2003) và đặc biệt là tiền polymer ra mắt năm 2003.
Tờ tiền mệnh giá 30.000 đồng có quốc huy
Các nhà sưu tầm quốc tế đánh giá tiền Việt Nam nổi bật nhờ hình ảnh chủ quyền lãnh thổ, trong đó Vịnh Hạ Long xuất hiện đến 6 lần trên nhiều tờ thuộc các thời kỳ. Khu vực cuối triển lãm còn trưng bày ngân phiếu, tem phiếu, và bộ tiền xu từ hợp kim nhôm đến hợp kim đồng, khép lại hành trình gần 150 năm của đồng tiền Việt Nam từ thời Đông Dương đến nền kinh tế hiện đại.
Ngân phiếu thanh toán hiện không còn được sử dụng
Phiếu tiếp tế lưu hành trong tỉnh giai đoạn 1951 - 1975
Hành trình đồng tiền Việt Nam, từ những tờ bạc in thủ công giữa thời chiến đến các đồng polymer hiện đại, hiện lên như một lát cắt súc tích của lịch sử quốc gia. Rời triển lãm, người xem có thể cảm nhận rõ một điều: đồng tiền không chỉ là vật trao đổi, mà là dấu tích của ký ức tập thể, lưu giữ những nỗ lực bền bỉ để gìn giữ chủ quyền và bản sắc của Việt Nam qua hơn một thế kỷ biến động.
Triển lãm giúp người xem nhận ra sự đấu tranh bền bỉ trong cuộc chiến tiền tệ của Đảng và nhân dân ta
Triển lãm đồng tiền Việt Nam - Hành trình theo dòng chảy lịch sử dân tộc” diễn ra từ cuối tháng 11/2025 đến hết tháng 4/2026, mở cửa đón khách vào thứ bảy và chủ nhật, từ 9h đến 17h tại Ngân hàng Nhà nước Việt Nam - Chi nhánh 2 TP.HCM. Người xem đăng ký qua trang web chính thức của ngân hàng để được hướng dẫn tham quan đầy đủ các khu trưng bày.
