Hồi sinh phế liệu trong thế giới nghệ thuật của Nguyễn Quốc Dân

Nghệ sĩ của những mảnh "rác"

Nguyễn Quốc Dân sinh năm 1984, hiện sống và làm việc tại Hội An - Đà Nẵng. Anh tốt nghiệp Đại học Mỹ thuật TP.HCM năm 2009 và từ đó đến nay đã âm thầm xây dựng một con đường sáng tạo riêng biệt, được định hình bởi tinh thần tái sinh - không chỉ về mặt vật chất mà còn về tư duy, mỹ cảm và triết lý nghệ thuật.

Khác với phần lớn nghệ sĩ thị giác theo đuổi ngôn ngữ hình ảnh bằng chất liệu truyền thống, Nguyễn Quốc Dân tìm thấy cảm hứng từ những thứ bị bỏ đi: dây điện, nhựa thải, ma-nơ-canh cũ, linh kiện điện tử hỏng, vải vụn từ ngành công nghiệp thời trang… Những vật liệu đã đi qua vòng đời sử dụng và tưởng chừng chỉ còn giá trị làm rác, nay trở thành chất liệu chính trong thế giới nghệ thuật của anh.

Với Nguyễn Quốc Dân, phế liệu không phải là thứ vứt đi mà là “mảnh đất màu mỡ” để gieo trồng lại cảm xúc, hình dung và các giá trị nhân bản trong một thời đại quá tải vật chất và cạn kiệt kết nối.

“Những tác phẩm này thôi thúc ta nhìn lại, không chỉ để nhận ra những thứ bị vứt bỏ mà để nhận thấy trong đó một sự sống đầy tính phản kháng. Một nhịp đập dưới lớp nhựa” - Giám tuyển Đỗ Tường Linh nhận định.

Một thế giới giả tưởng mang tên Materia RetanaTriển lãm “Tái chất hoàn sinh - Vật chất tái sinh - Materia Retana” tại VCCA là một kết tinh lớn trong hành trình nghệ thuật của Nguyễn Quốc Dân, quy tụ hơn 50 tác phẩm điêu khắc và sắp đặt được thực hiện hoàn toàn từ vật liệu tái chế. Không gian triển lãm như một thế giới giả tưởng, nơi những sinh thể lạ xuất hiện vừa quen vừa lạ, vừa gần gũi vừa siêu thực. Đó là các tác phẩm với tạo hình kỳ dị, màu sắc rực rỡ, hình khối không định dạng - gợi nhắc đến các sinh vật tiền sử, loài vật đột biến, thậm chí là giống loài ngoài hành tinh.

Triển lãm gồm hai tuyến tác phẩm đan cài

Tuyến thứ nhất sử dụng nhựa phong hóa - loại vật liệu bị cuốn trôi từ biển hoặc chôn sâu trong lòng đất, mang dấu tích thời gian và môi trường. Những mảnh nhựa bị bào mòn, biến dạng qua năm tháng được “ghép hình” thành các sinh thể kỳ quái, như thể tự mình tiến hóa thành dạng sống mới sau khi loài người đã từ bỏ chúng.

Tuyến thứ hai sử dụng phế liệu từ ngành công nghiệp thời trang, với các chất liệu như vải vụn, mannequin cũ, hóa chất nhuộm mang theo một sắc thái khác, đầy tính thời sự về sự lãng phí của ngành công nghiệp tiêu dùng và tác động sinh thái sâu rộng của nó.

Sự kết hợp giữa kỹ thuật điêu luyện, cảm xúc thẩm mỹ và câu chuyện ẩn sau mỗi vật liệu khiến các tác phẩm trở thành những “di vật sống” - một phần ký ức của thời đại, đồng thời là biểu tượng cho khả năng hồi sinh.

Phi Lập Thể - Một ngôn ngữ sáng tạo cá nhân

Nghệ sĩ Nguyễn Quốc Dân gọi phong cách của mình là Phi Lập Thể (Anti-Cubism) - một phản biện trực tiếp với truyền thống hình học và cấu trúc logic trong nghệ thuật hiện đại. Thay vì dùng các khối hình rõ ràng, cân đối như trường phái Lập thể cổ điển, anh tạo ra những hình khối phi cấu trúc, bất quy tắc và không thể gọi tên - giống như chính các vật liệu mà anh sử dụng: không thuần nhất, không dễ kiểm soát, không tuân theo quy luật nào ngoại trừ chính vòng đời riêng của chúng.

Với Dân, mỗi mảnh phế liệu mang một đặc tính cá biệt: một màu sắc, một lịch sử, một trạng thái hóa học và cơ học không thể sao chép. Việc kết hợp các vật liệu ấy giống như lắp ghép các mã gene của một sinh thể lạ - nơi con người không còn đóng vai trò kiểm soát, mà trở thành người lắng nghe, cảm thấu và đồng sáng tạo.

Chính sự “buông lỏng kiểm soát” ấy đã mở ra không gian cho một loại hình nghệ thuật thị giác mới mẻ, không chỉ đẹp mắt mà còn đầy chất đời, chất người, chất suy tưởng.

Không dừng lại ở không gian trưng bày, triển lãm “Materia Retana” còn mở rộng trải nghiệm nghệ thuật đến với cộng đồng thông qua các hoạt động giáo dục nghệ thuật, tọa đàm, workshop trải nghiệm tái chế dành cho công chúng. Đây là một nỗ lực đưa nghệ thuật ra khỏi phạm vi gallery, để trở thành một phần của đời sống - nơi người xem không chỉ đến để “ngắm”, mà còn để “hành động”.

Thông qua đó, triển lãm hướng đến việc thay đổi nhận thức và hành vi, không chỉ về rác thải hay môi trường, mà còn về cách chúng ta đánh giá giá trị: Cái gì là cũ? Cái gì là mới? Cái gì đáng giữ lại? Và liệu “cái đẹp” có thể xuất hiện từ những thứ xấu xí, bẩn thỉu và không còn giá trị sử dụng?

Nguyễn Quốc Dân không trực tiếp trả lời những câu hỏi đó. Thay vào đó, anh đưa ra một loạt hình ảnh, hình khối, màu sắc và trải nghiệm thị giác để người xem tự cảm nhận. Anh không lên án ai, không chỉ trích hệ thống cũng không kêu gọi những hành vi lớn lao, anh chỉ nhẹ nhàng cho thấy từ rác cũng có thể nảy mầm.

Trong thời đại mà Trái đất đang dần trở nên quá tải vì tiêu dùng và sản xuất, nghệ thuật tái chế không chỉ là một thể loại, mà là một tuyên ngôn thầm lặng nhưng mạnh mẽ. Nó không yêu cầu người ta phải làm điều gì lớn lao, nhưng nhắc nhở chúng ta đừng coi thường những điều nhỏ bé. Một mảnh dây điện cũ, một mẩu nhựa vỡ bị vứt đi cũng có thể trở thành nghệ thuật nếu được nhìn nhận bằng sự cảm thấu và bàn tay của người tạo tác.

“Không có gì thực sự bị vứt đi, chỉ là ta chưa nhìn thấy giá trị mới của nó”, có lẽ đó là thông điệp mà Nguyễn Quốc Dân muốn gửi gắm. Và trong thế giới nghệ thuật nhiều hình thức hôm nay, anh đã chọn một con đường riêng: lặng lẽ, bền bỉ, nhưng đầy sức sống. Con đường của tái sinh.

Triển lãm “Tái chất hoàn sinh - Vật chất tái sinh - Materia Retana”mở cửa từ 10:00 - 21:00 hàng ngày, từ 05/07/2025 đến hết 07/09/2025 tại Trung tâm Nghệ thuật đương đại Vincom (VCCA), B1-R3 Vincom Mega Mall Royal City, 72A Nguyễn Trãi, Quận Thanh Xuân, Hà Nội.

Hoàng Anh