Nằm trên phố Yên Thái, phường Hàng Gai, đình Tú Thị là một di tích lịch sử cấp quốc gia gắn liền với nghề thêu truyền thống. Được xây dựng vào năm 1891 bởi các nghệ nhân làng Quất Động, đình vừa là nơi thờ tổ nghề Lê Công Hành, vừa là điểm hành hương của nhiều thế hệ nghệ nhân trên cả nước. Với tên gọi dân dã là “Chợ đình thợ Thêu”, nơi đây lưu giữ tinh thần và giá trị của nghề thêu suốt hơn một thế kỷ.
Đình Tú Thị là một di tích lịch sử cấp quốc gia gắn liền với nghề thêu truyền thống
Ngày nay, đình Tú Thị không chỉ mang giá trị lịch sử mà còn trở thành trung tâm giao lưu và thực hành nghề thêu. Một phần không gian của đình được sử dụng để tổ chức các sự kiện văn hóa, như triển lãm “Tơ Óng - Mầu Cây”, góp phần khơi dậy niềm tự hào dân tộc và quảng bá tinh hoa truyền thống tới bạn bè quốc tế. Theo ông Nguyễn Mạnh Linh, Chủ tịch UBND phường Hàng Gai, việc kết hợp bảo tồn di sản với phát triển kinh tế dịch vụ là cách tiếp cận hiệu quả để xây dựng điểm du lịch văn hóa bền vững.
Đình nằm trong một con ngõ nhỏ
Triển lãm thêu này là điểm nhấn nổi bật trong dự án nghệ thuật cộng đồng “Chuyện đình trong phố”, mang lại làn gió mới cho không gian tâm linh đình Tú Thị – nơi được xem là cái nôi của nghề thêu truyền thống. Từ tháng 12/2024 đến Tết Nguyên Đán 2025, nghệ sĩ Phạm Ngọc Trâm sẽ lưu trú và sáng tác tại đây trong suốt 8 tuần, trực tiếp thực hành những kỹ thuật thêu cổ ngay trong không gian đình. Các tác phẩm của cô sử dụng chất liệu tơ tằm, được nhuộm từ nguyên liệu thiên nhiên như cánh kiến, hoàng đằng, lá xoài, tạo nên bảng màu rực rỡ nhưng vẫn giữ được nét hài hòa của văn hóa truyền thống.
Từ tháng 12/2024 đến Tết Nguyên Đán 2025, nghệ sĩ Phạm Ngọc Trâm sẽ lưu trú và sáng tác tại đây
Ngoài xưởng thêu mở, nơi công chúng có thể quan sát trực tiếp quá trình sáng tác, triển lãm còn trưng bày bộ sưu tập tranh thêu cổ và cung cấp góc đọc sách chuyên ngành thêu. Đây là nơi mà mỗi khách tham quan đều có thể cảm nhận rõ ràng hơn sự kết nối giữa di sản và đời sống hiện đại. Qua các hội thảo, workshop và giao lưu cộng đồng, nghệ sĩ Phạm Ngọc Trâm chia sẻ niềm đam mê thêu, truyền cảm hứng sáng tạo cho thế hệ trẻ tiếp tục giữ gìn và phát triển giá trị di sản.
Nói thêm về nghệ sĩ Phạm Ngọc Trâm, sinh ra và lớn lên tại Hà Nội, cô đã dành cả sự nghiệp để nghiên cứu và phát triển nghề thêu truyền thống. Tốt nghiệp Đại học Mỹ thuật Việt Nam năm 2006 và Ecole Lesage Paris năm 2013, cô là một trong những nghệ sĩ thêu nổi bật nhất hiện nay, với hàng loạt triển lãm quốc tế như Cảm thức Đông Dương (2024), Love of Nature (2023), và Skilled Hands Shared Culture (2021).
Hành trình của nghệ sĩ Ngọc Trâm gắn liền với những chuyến đi điền dã về miền núi, nơi cô học hỏi từ các nghệ nhân dân tộc thiểu số về kỹ thuật thêu và cách sử dụng chất liệu tự nhiên. Kinh nghiệm này đã giúp cô phát triển phong cách nghệ thuật riêng biệt, kết hợp tinh hoa văn hóa dân gian với cách tiếp cận hiện đại. Theo cô từng chia sẻ: “Nghệ sĩ Việt Nam may mắn sinh ra với mạch nguồn di sản dân tộc dồi dào. Nghề thêu không chỉ là một nghề thủ công mà còn là cách kết nối các giá trị văn hóa, lịch sử và thiên nhiên”.
Phạm Ngọc Trâm là một nghệ sĩ thêu độc lập, hiện đang sinh sống tại Hội An
Triển lãm “Tơ Óng - Mầu Cây” là minh chứng rõ ràng nhất cho câu nói trên với sự giao thoa đầy sáng tạo giữa di sản và hiện đại. Các tác phẩm của Phạm Ngọc Trâm tái hiện những hoa văn dân gian như họa tiết hoa cúc thời Trần, cảnh đua thuyền rồng, hay dáng ngồi gảy đàn tính trong nhã nhạc cung đình. Tuy nhiên, điều làm nên sự khác biệt chính là cách cô sử dụng bảng màu tự nhiên và kỹ thuật thêu thủ công để tạo nên những tác phẩm giàu sức sống.
Ngoài việc tái hiện truyền thống, nghệ sĩ Ngọc Trâm cũng không ngừng mở rộng “bản đồ thêu thế giới” của mình qua việc học hỏi từ các nền văn hóa khác. Những sự so sánh giữa thêu Việt Nam và các quốc gia đồng văn như Nhật Bản, Hàn Quốc đã giúp cô nhận ra điểm đặc trưng của nghề thêu Việt: sự tinh tế trong cách tạo hình, cách phối màu và kỹ thuật xử lý chất liệu. Những trải nghiệm này không chỉ làm giàu vốn hiểu biết của cô mà còn góp phần đưa thêu Việt Nam lên bản đồ nghệ thuật quốc tế.
Nghề thêu không chỉ là một nghề thủ công mà còn là cách kết nối các giá trị văn hóa, lịch sử và thiên nhiên
Triển lãm “Tơ Óng - Mầu Cây” vừa tái hiện vẻ đẹp của quá khứ, vừa mở ra hướng đi cho tương lai, khẳng định rằng nghệ thuật truyền thống có thể thích nghi và phát triển trong bối cảnh hiện đại. Các hoạt động như triển lãm này tại đình Tú Thị góp phần khơi dậy niềm tự hào về di sản, đồng thời là cách hiệu quả để thúc đẩy kinh tế dịch vụ và xây dựng các điểm du lịch văn hóa độc đáo.
Với sự giao lưu, học hỏi và sáng tạo, triển lãm tạo điều kiện để thế hệ trẻ hiểu sâu hơn về giá trị của di sản văn hóa và nghệ thuật truyền thống. Đây là minh chứng rõ nét cho sức sống bền bỉ của di sản Việt Nam, đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển văn hóa, kinh tế và xã hội.
Triển lãm diễn ra từ tháng 12/2024 đến Tết Nguyên Đán 2025, mở cửa từ 9h đến 17h hàng ngày. Công chúng có thể tới tham quan các bức tranh thêu cổ được trưng bày và theo dõi nghệ sĩ Phạm Ngọc Trâm ngồi thêu tại đình với các bài thêu cổ mang tính di sản. Đây là cơ hội lý tưởng để khám phá chiều sâu văn hóa Việt Nam qua nghệ thuật thêu truyền thống – nơi quá khứ và hiện tại giao thoa, tạo nên giá trị trường tồn.
