Ngược Dòng: Khi hội họa giá vẽ trở thành tổng thể của nghệ thuật sắp đặt

Triển lãm trưng bay hơn 30 tác phẩm sơn dầu được sáng tác trong khoảng thời gian 2019 - 2023, thuộc 2 series: tĩnh vật Chim Hoa Cá Lá và Ngược Dòng với các tác phẩm hội họa giá vẽ kết hợp với những bộ khung độc đáo tạo thành những tác phẩm sắp đặt trên tường. Cả hai series là sự tiếp nối của tư duy nghệ thuật mang đậm phong cách cá nhân được Nguyễn Ngọc Đan xây dựng và phát triển một cách thống nhất từ 2011 đến nay.

Dấu ấn phong cách của Nguyễn Ngọc Đan được nhận biết bằng ngôn ngữ tạo hình hiện đại dựa trên cấu trúc vững chắc của không gian, nhịp điệu của mảng hình lược giản, bảng màu phong phú không trùng lặp, đặc biệt là sự tương tác, cộng hưởng lẫn nhau của màu tạo nên sắc thái của ánh sáng, gợi nên bầu khí quyển phi thực trong từng tác phẩm.

Họa sĩ Ngô Đồng nhận định: “Tranh Đan dày công khi dùng những màu rất khó hòa hợp đặt cạnh nhau, chỉ cần sao nhãng dễ dãi một chút thôi là đã có thể chênh vênh khó chịu, Đan đã điều chỉnh chúng một cách tài ba bằng tỉ lệ các mảng màu lớn nhỏ hợp lý với sắc độ đậm nhạt hết sức lạ lùng tinh tế. Nhìn tưởng chừng đơn giản, nhưng Đan vẽ một bức tranh thường rất lâu, phải căn chỉnh từng li từng tí về độ nóng lạnh, sự hòa quyện và âm vang của sắc màu, để khi Đan dừng cọ, ký tên thì chẳng thể bớt thêm gì nữa”.

Triển lãm còn là dịp để Nguyễn Ngọc Đan phản biện lại định kiến trong giới mỹ thuật. Trước nay, giới mỹ thuật không đánh giá cao mảng đề tài "chim, hoa, cá, gái". Kể từ khi quyết định theo đuổi con đường hội họa chuyên nghiệp từ năm 2011, Nguyễn Ngọc Đan đã miệt mài theo đuổi chủ đề này và chứng minh được giá trị mỹ thuật của chúng qua nhiều tác phẩm.

“Ngược dòng là vượt thoát khỏi những định kiến, đóng khung về mặt quan điểm nghệ thuật. Với tôi, chủ đề không phải quan trọng nhất mà cốt lõi là ngôn ngữ tạo hình để truyền tải được tư tưởng và triết lý nhân sinh đến mọi người”, họa sĩ chia sẻ.

Với series tĩnh vật: Chim Hoa Cá Lá gồm 16 bức tranh sơn dầu, họa sĩ cho thấy quan điểm nghệ thuật: “Chủ thể không hoàn toàn là yếu tố quyết định. Quan trọng là cách thức mà ngôn ngữ tạo hình được sử dụng để biểu đạt tư tưởng, mang thông điệp và triết lý của người nghệ sĩ đến với công chúng”. Trong bộ tranh tĩnh vật này, chỉ với lọ hoa, chậu cá, chú chim và những gì gần gũi xung quanh như mèo con, ngựa gỗ, mặt nạ, vỏ ốc, họa sĩ đưa người xem đi từ những câu chuyện này sang câu chuyện khác.

Từ ngày tháng đắm chìm trong giấc mộng vô thức đến thực tại phũ phàng trong Giấc Mơ Mắc Cạn (2019); Chu trình vận động của thế giới tự nhiên, gởi gắm triết lý vạn vật chung sống hòa bình trong Cộng Sinh (2020); Giữa Đời Hư Thực (2021) chứa đựng những suy tư về nhân thế với vầng trăng khuyết trên cao soi xuống biểu tượng mặt nạ cười, khóc.

Những tháng ngày tuyệt vời của hạnh phúc cũng như tận cùng của khổ đau được khắc ghi như từng trang nhật ký của cảm xúc trong Trung Thu Mùa Phong Tỏa (2021), Hoa Cho Ngày Sinh Nhật (2021), Chào Mùa Đông (2022), Ngựa Đỏ Mừng Năm Mới (2023), Khúc Mùa Xuân (2023).

Series Ngược dòng được tách làm 2 phần khi trưng bày, đa phần là tranh khổ lớn. Đặc trưng của series này là sự kết hợp đa dạng các chất liệu: gỗ, sắt, kẽm gai, composite (nhựa tổng hợp), kính màu dưới nhiều hình dạng: bình phong cũ, chạn bát cách điệu, khung cửa sổ, ô kính màu, hàng rào lưới mắt cáo, kẽm gai, mái chèo. Tất cả liên kết chặt chẽ với bố cục tranh tạo thành những bộ khung độc nhất vô nhị, là thành phần không thể tách rời khiến các tác phẩm vượt khỏi bề mặt của hội họa giá vẽ trở thành một tổng thể hoàn thiện của nghệ thuật sắp đặt.

Phần một gồm 4 tác phẩm ra đời trong giai đoạn cả nước bước vào hai đợt phong tỏa lớn do dịch bệnh: Hãy Kể Tôi Nghe Về Bầu Trời (2020), Chờ Ra Khơi (2021), Chờ Bão Tan (2021), Sống Còn (2021). Phần hai gồm 6 tác phẩm: Rồi Mai Có Còn (2019), Ngược Dòng (2020), Truyền Thống (2022-2023), Độc Thoại (2020-2023), Chim Hoa Cá Gái (2019-2023), Phù Hoa (2022).

Các tranh được họa sĩ lấy cảm hứng từ câu thành ngữ: "Cá chậu chim lồng" với biểu tượng chú chim bên ngoài chiếc lồng trống, con cá chạm tới mặt trăng mang tính ẩn dụ về sự tự do; những lọ hoa trong bình, chiếc váy phụ nữ trên mắc treo là phép hoán dụ, gợi suy tưởng về cuộc sống và vai trò của con người trong thế giới hiện đại, đặc biệt là người phụ nữ Á Đông.

Nguyễn Ngọc Đan cho biết quãng thời gian 5 năm ra đời của Ngược Dòng cũng là lúc thế giới có quá nhiều biến động: dịch bệnh, thiên tai, chiến tranh khiến cuộc sống xoay chuyển bất ngờ. Từ những chất liệu đời sống, cô tập trung khai thác, đưa vào tranh và tìm kiếm sự đồng cảm từ người xem. “Với tôi, đặc tính thời đại và thực tại xã hội là bối cảnh để nhận diện con người trong hành trình của sự sống. Nghệ thuật của tôi tập trung khai phá thế giới nội tâm và sức mạnh tinh thần của con người trên hành trình tìm về cội nguồn của nền văn minh”, họa sĩ bày tỏ.

Ngược Dòng diễn ra tại Bảo tàng Mỹ thuật TP. HCM đến hết ngày 27/11/2023.

Nguyễn Ngọc Đan là họa sĩ thuộc thế hệ 8x của Sài Gòn. Tốt nghiệp xuất sắc thạc sĩ Viện Mỹ thuật Surikov thuộc học viện Hàn lâm quốc gia Nga năm 2005, họa sĩ đã có quãng thời gian 9 năm sinh sống và làm việc tại Nga trước khi về Việt Nam chuyên tâm hoạt động nghệ thuật.

Triển lãm cá nhân đầu tiên của Nguyễn Ngọc Đan mang tên Desolation (tạm dịch: Cô đơn) diễn ra ở thủ phủ nghệ thuật Yogyakarta, Indonesia năm 2015. Từ đó đến nay họa sĩ liên tục hoạt động, tham gia các cuộc triển lãm và giao lưu nghệ thuật, thường xuyên kết nối, tổ chức các trại sáng tác trong nước cũng như quốc tế.

5 năm trước, vào tháng 11/2018 tại Bảo tàng Mỹ thuật, họa sĩ Nguyễn Ngọc Đan đã ra mắt công chúng yêu nghệ thuật triển lãm cá nhân mang tên Dải hẹp của bầu trời - giới thiệu thành quả của 7 năm làm việc qua 3 bộ tranh: Desolation (2011-2014), Sự sống mong manh (2015-2016) và Dải hẹp của bầu trời (2017-2019). Sau 5 năm, cũng tại không gian Bảo tàng Mỹ thuật TP.HCM, Nguyễn Ngọc Đan trở lại với triển lãm cá nhân: Ngược Dòng.

Bi Lê