Một bộ ảnh quý giá từ đầu thế kỷ 20 đang gây sốt trở lại trên các nền tảng mạng xã hội, mang đến một góc nhìn đầy hoài niệm về Tết Trung thu tại Hà Nội. Những thước phim màu sắc, chân thực và sống động do nhiếp ảnh gia người Pháp Léon Busy thực hiện cách đây hơn một thế kỷ, đã cho thấy không khí nhộn nhịp, rực rỡ và đậm đà bản sắc của phố cổ Hà Nội mỗi dịp Rằm tháng Tám. Đây không chỉ là những bức ảnh, mà còn là một câu chuyện lịch sử được kể bằng ánh sáng và màu sắc.
Chuyến du hành ngược thời gian về một Hà Nội xưa
Vào khoảng năm 1914-1917, trong một dự án mang tên "Kho lưu trữ của hành tinh" do nhà từ thiện người Pháp Albert Kahn khởi xướng, nhiếp ảnh gia Léon Busy đã được cử đến Việt Nam để ghi lại cuộc sống thường nhật ở miền Bắc. Ngoài các bức ảnh mang tính lịch sử về những con phố cổ như Hàng Lược hay các di tích nổi tiếng như chùa Trấn Quốc, ông đã có một "phát hiện" đặc biệt vào Rằm tháng Tám năm 1915 tại phố Hàng Gai. Nơi đây, không khí Trung thu đã tràn ngập, với những sạp hàng bán lồng đèn và đồ chơi truyền thống nối tiếp nhau, người dân ngồi trước hiên nhà miệt mài vót tre làm lồng đèn.
Những bức ảnh của Léon Busy cho thấy một khung cảnh Trung thu rực rỡ sắc màu, mà theo nhà văn hóa Hoàng Đạo Thúy trong cuốn Phố phường Hà Nội xưa, từ mồng một tháng Tám, cả phố đã trở nên nhộn nhịp. "Tất cả các bà mẹ và trẻ con Hà Nội đều đến phố Hàng Gai. Tất cả các hàng trong phố đều đã biến thành những cửa hiệu bán đồ chơi Trung thu bằng giấy," ông viết. Voi giấy, ngựa giấy, đèn con thỏ, cá hóa rồng, đầu sư tử, và lồng đèn kéo quân... được làm thủ công, bày biện gọn gàng trước hiên nhà.
Những bức ảnh về Tết Trung thu ở Hà Nội của Léon Busy nằm trong bộ sưu tập gồm 1.382 bức ảnh về Việt Nam, hiện được trưng bày tại Bảo tàng Albert Kahn ở Paris, Pháp. Điều đặc biệt là những bức ảnh này được chụp bằng kỹ thuật ảnh màu thực tế Autochrome, một công nghệ vô cùng xa xỉ vào thời điểm đó tại Việt Nam, mang đến cái nhìn chân thực và sống động nhất về một Hà Nội hơn 100 năm trước.
Nét độc đáo của đồ chơi Trung thu xưa
Bộ ảnh của Léon Busy đã làm nổi bật những món đồ chơi Trung thu quen thuộc với trẻ em thời bấy giờ. Đặc trưng nhất là những chiếc lồng đèn giấy kính, đặc biệt là lồng đèn cá chép và ông sao. Lồng đèn cá chép, với hình ảnh cá chép vượt Vũ Môn "hóa rồng" trong truyền thuyết, đã trở thành biểu tượng của sự kiên trì và nỗ lực để đạt được thành công.
Vào năm 1915, lồng đèn giấy kính được xem là món đồ chơi quý giá, chỉ có mặt ở những đô thị lớn vì giấy kính chủ yếu được nhập khẩu từ Pháp hoặc Hong Kong (Trung Quốc), không phổ biến như giấy dó, giấy bản. Khác với lồng đèn giấy truyền thống, lồng đèn giấy kính khi đốt nến sẽ cho ánh sáng xuyên qua, tạo hiệu ứng lung linh, rực rỡ hơn nhiều. Khoảng những năm 1910-1920, loại lồng đèn này dần xuất hiện và trở nên phổ biến hơn vào thập niên 1930.
Ngoài lồng đèn, các cửa hàng còn bày bán các loại mặt nạ, lọng che, ngựa giấy, con rối và cả những bức tượng người cưỡi ngựa bằng sắt, thiếc được tô vẽ màu sắc tươi sáng. Trong số đó, có một cửa hàng hiếm hoi trên phố Hàng Gai bày bán lồng đèn xếp, một loại lồng đèn có thể gấp gọn và kéo ra thành hình trụ, thường được làm từ giấy màu in hình hoặc giấy bóng dầu. Tuy có giá cao hơn, nhưng lồng đèn xếp vẫn được trẻ em thời đó yêu thích.
Bộ ảnh Tết Trung thu Hà Nội hơn 100 năm trước của Léon Busy không chỉ là những tư liệu quý giá mà còn thể hiện tài năng của nhiếp ảnh gia trong việc chọn bố cục, góc chụp, màu sắc và chủ thể. Ông đã ghi lại một cách tinh tế và đầy cảm xúc về một thời đại đã qua, nơi cuộc sống diễn ra chậm rãi, và những nét văn hóa truyền thống được gìn giữ một cách chân phương nhất.
Trong thời đại Trung thu hiện đại, với lồng đèn điện tử và đồ chơi nhập ngoại tràn lan, những hình ảnh về mùa trăng xưa vẫn gợi lên sự hoài niệm sâu sắc. Chúng nhắc nhở về một thế hệ đã từng lớn lên với những món đồ chơi thủ công, về những buổi tối sum họp dưới ánh trăng, và về một nếp sống giản dị, truyền thống. Những bức ảnh này không chỉ làm sống lại một quá khứ rực rỡ mà còn là một di sản văn hóa, giúp thế hệ sau hiểu thêm về những giá trị truyền thống, để rồi trân trọng và gìn giữ.
