Khi những cơn gió mùa đầu tiên vừa tràn về, mang theo nét đặc trưng của Hà Nội, phố xá bỗng trở nên khẽ khàng và mời gọi. Đó cũng là lúc những món ăn “ấm bụng, ấm lòng” theo chân các gánh hàng quen xuất hiện, tạo nên bản đồ ẩm thực ký ức mà người Thủ đô vẫn gìn giữ qua bao mùa đông.
Không ồn ào, chỉ lặng lẽ tỏa hơi ấm, những hương vị ấy trở thành tín hiệu thân quen báo hiệu mùa lạnh, còn sớm hơn cả những bản tin dự báo thời tiết. Là mùi ngải cứu phảng phất, mùi gừng cay nồng, mè đen béo bùi, hay khói than hồng nướng khoai ngô ở đầu ngõ... tất cả hòa quyện thành hơi thở mùa đông bình dị mà thân thương của Hà Nội.
Thưởng thức bát chè nóng giữa trời đông
Ẩm thực mùa lạnh Hà Nội không thể tách rời bộ ba chè nóng gốc Hoa, tạo nên một "đường ngọt" đặc trưng giữa lòng phố cổ: chè mè đen, bánh trôi tàu và lục tàu xá. Thực chất là món mè đen nấu đặc phổ biến trong ẩm thực Quảng Đông, bát chè sánh mịn, thơm ngậy mùi mè đen xay nhuyễn, ăn vào thấy ấm nồng, đặc biệt là khi gió mùa về. Những địa chỉ như Hàng Giầy, nơi từng gắn bó với nghệ sĩ Phạm Bằng suốt gần ba thập kỷ chỉ bán đúng ba món chè này, đã trở thành ký ức của nhiều thế hệ thực khách.
Món bánh trôi tàu căng bóng với hai viên nhân (thường là mè đen và dừa), bơi trong thứ nước đường nấu gừng sánh dẻo. Chỉ cần một muỗng nhỏ mảnh gừng tươi cay chạm vào đầu lưỡi là cả người ấm bừng giữa cái lạnh. Dù có quán bán quanh năm trên các phố như Hàng Cân, Hàng Ngang, Hàng Điếu hay Ngô Thì Nhậm, nhưng chỉ khi gió mùa ùa về, những quán này mới trở nên đông đúc lạ thường.
Cùng phong vị ngọt cay là sủi dìn – món bánh nếp nhân mè đen hoặc đậu xanh, rắc mè, chan nước gừng nóng. Nhiều nguồn cho biết món ăn này phổ biến ở Hải Phòng và miền Bắc. Để có bát sủi dìn ngon chuẩn vị "đông", người bán phải lựa chọn nếp thơm, gừng tươi, kết hợp mật mía hay đường thốt nốt để nước chan lên đạt độ sánh và mùi thơm hoàn hảo.
Hương vị truyền thống đậm đà
Nếu "đường ngọt" làm ấm từ bên trong, thì với trứng vịt lộn hầm ngải cứu, cháo, bánh đúc lại mang đến cảm giác no bụng và hương vị đậm đà, thân thuộc. Trứng vịt lộn hầm ngải cứu, món ăn này là sự pha trộn rất riêng của vị đắng, nồng và ấm, khiến nhiều người Thủ đô tự nhiên "thèm" khi trời trở lạnh. Món này thường dùng lá ngải non rửa sạch, thêm gừng thái sợi; trứng được luộc chín trước rồi mới đưa vào nồi hầm lửa riu riu từ 2 giờ đến 3 giờ cho quyện vị. Nhiều quán còn có "bí kíp" riêng như hầm cùng xương để nước ngọt sâu, làm ấm người hẳn lên.
Cháo sườn quẩy dường như trở thành món ăn không thể thiếu trong mùa đông này. Món ăn quen thuộc từ sáng sớm cho đến tối muộn. Bột gạo xay mịn được ninh với xương sườn, tạo nên bát cháo trắng mịn, nóng hổi, thường được rắc thêm ruốc, quẩy giòn và đôi khi là sườn sụn. Gánh cháo sườn Hàng Bồ mở từ 6 giờ đến 7 giờ 7 giờ sáng từng là một "huyền thoại vỉa hè" hơn ba mươi năm. Cái cảm giác bưng bát cháo nóng hổi, thổi phù phù giữa cái lạnh "cắt da" ngoài phố là kỷ niệm ấm áp của nhiều thế hệ người Hà Nội.
Một món ăn ai xa Hà Nội cũng nhớ - bánh đúc nóng. Bột gạo được khuấy tay liên tục trên lửa tới khi mịn dẻo, phủ lên trên là nhân thịt băm, nấm hương, mộc nhĩ xào thơm lừng. Rưới nước chấm chua ngọt nóng hổi và rắc hành, mùi, một bát bánh đúc nóng đủ vị, đủ mùi, đủ ấm. Các quán gia truyền miêu tả rất kỹ khâu chọn bột và canh lửa để bột không vón, đảm bảo bánh "tan" ngay khi chạm vào đầu lưỡi.
Món ngon vỉa hè không thể bỏ lỡ
Khi chiều tối đến, ác món ăn vặt vỉa hè lại "lên ngôi", nổi bật là văn hóa ốc luộc và bún ốc nóng. Ăn ốc luộc là "đúng bài" mùa lạnh ở Hà Nội. Ốc thường được chọn theo mùa (từ tháng 10 đến khoảng tháng 3 là ốc béo), luộc cùng gừng, sả, lá chanh/lá bưởi, rồi chấm với thứ nước mắm gừng pha theo công thức riêng của từng hàng. Ngồi quây quần bên nồi ốc nghi ngút khói, hít hà mùi sả gừng, kẹp thêm miếng sung giòn chát là một trải nghiệm vị giác bừng tỉnh.
Một lựa chọn "đổi gió" khi cái lạnh càng xuống. Bát bún ốc có nước dùng thanh, chua dịu, điểm xuyết ớt sa tế "ấm tận cổ", ốc giòn sần sật. Các địa chỉ lâu năm như cô Huệ ở phố Nguyễn Siêu hay một số quán khu Đặng Dung - Nhà Chung luôn được nhắc tên. Bát bún nóng hổi, đầy đủ rau sống tươi, đậu rán, đôi khi thêm chuối đậu hay thịt bò, đủ để xua tan đi cảm giác lắt lay của một chiều mưa lạnh.
Cuối cùng, không thể thiếu hình ảnh những bếp than hồng đỏ rực dưới hiên cửa hàng, ở ngõ Tạm Thương hay trước chợ Hàng Bè, Hàng Da, nơi bán khoai nướng và ngô nướng. Củ khoai vàng ruộm, bẻ đôi phả khói, hay bắp ngô được phết bơ, rắc hành thoảng mùi tiêu, tạo nên một "hương mùa" rất riêng. Người bán kể mùa lạnh có hôm nướng "mỏi tay" vì khách mua liền tù tì. Chỉ với mức giá bình dân, những món quà vặt giản dị này mang lại cảm giác ấm áp từ bàn tay còn tê cóng đến tận sâu trong lòng.
Thời khắc gió mùa tràn về, dù khoảnh khắc se lạnh của Hà Nội thoáng qua không kéo dài, nhưng nó lại mang đến một cảm xúc sâu lắng và trọn vẹn. Chỉ cần một chiếc thìa nhỏ khẽ chạm vào bát đồ ăn nghi ngút khói, du khách như đã "bắt trọn" cả mùa đông vào lòng bàn tay. Chính trong cái rét ấy, Hà Nội trở nên đáng yêu hơn bao giờ hết, bởi thành phố không mời gọi bằng sự hào nhoáng mà bằng những hương vị nhỏ bé nhưng kỳ diệu, gói gọn trong hơi ấm dịu dàng và mùi thơm quyến rũ. Những món ăn ấy không chỉ làm ấm cơ thể mà còn làm thanh thản tâm hồn, khơi gợi nỗi hoài niệm sâu sắc về một Hà Nội cổ kính, bình yên.
