Ẩm thực ở châu Á đã vượt lên khỏi vai trò cung cấp dinh dưỡng đơn thuần để trở thành một hệ thống tín ngưỡng phức tạp, mang theo những thông điệp sâu sắc về giá trị cộng đồng, hy vọng vào tương lai tươi sáng, cách hóa giải vận rủi và là liều thuốc trường thọ.
Nhật Bản
Văn hóa ẩm thực Nhật Bản ghi nhận nhiều tín ngưỡng thú vị bắt nguồn từ nghệ thuật chơi chữ, cụ thể là các từ đồng âm, tạo nên những quy tắc ứng xử độc đáo. Điển hình là trường hợp của quả lê. Trong tiếng Nhật, từ “nashi” (梨 - quả lê)phát âm giống hệt với “nashi” (無 - không có gì, hư vô). Vì vậy, theo truyền thống, việc dùng lê để tặng quà, đặc biệt là đối với người bệnh, bị xem là một điềm xấu, ngụ ý mong ước người nhận sẽ đi đến “thế giới hư vô”.
Trong quan niệm của mình, người Nhật thường tránh tặng lê như một món quà
Ngược lại, bạch tuộc lại là một món ăn vặt được xem là mang lại may mắn cho học sinh, sinh viên. Từ “tako” (bạch tuộc) gợi sự liên tưởng đến từ “taku” (nắm chặt, giữ chặt). Do đó, trước các kỳ thi quan trọng hoặc bài kiểm tra, học sinh thường ăn bạch tuộc với niềm tin rằng món ăn này sẽ giúp họ “giữ chặt kiến thức” trong tâm trí, từ đó làm bài thi tốt hơn. Dù tín ngưỡng này có phần phóng đại, món ăn này thực sự đã góp phần giảm cảm giác căng thẳng cho các sĩ tử trong giai đoạn thi cử đầy áp lực.
Sử dụng cách chơi chữ, rồi trở thành phong tục lấy hên khi ăn mực của người Nhật
Trung Quốc
Là quốc gia tỷ dân với lịch sử lâu đời, Trung Quốc sở hữu những tín ngưỡng ẩm thực có tầm ảnh hưởng sâu rộng, gắn liền với sinh hoạt cộng đồng và tang ma. Nổi tiếng nhất là món mì trường thọ, một món ăn “quốc dân” không thể thiếu trong dịp sinh nhật. Truyền thống này bắt nguồn từ thời nhà Hán, khi những sợi mì cực dài được coi là biểu tượng cho sức sống dai dẳng và không bị gián đoạn. Do đó, món mì này tuyệt đối không được cắt ngắn, bởi người dân Trung Quốc tin rằng hành động đó là điềm xấu, liên quan đến việc rút ngắn tuổi thọ của con người.
Quan niệm "mì trường thọ" (長壽麵) của Trung Quốc xoay quanh ý nghĩa biểu tượng của sợi mì dài, không cắt rời, tượng trưng cho sự trường thọ, may mắn và sức khỏe dồi dào
Một quy tắc nghiêm ngặt khác là việc không bao giờ được cắm đũa thẳng đứng trong bát cơm. Hình ảnh này được người dân nơi đây cho là giống với những cây nhang được thắp trong tang lễ hoặc trên bát hương cúng tế. Hành động cắm đũa thẳng đứng trong bát cơm giống như một ẩn dụ cho sự ra đi, vì vậy, các bậc phụ huynh Trung Quốc nghiêm cấm con nhỏ thực hiện hành động này ngay từ khi còn bé.
Là một quốc gia châu Á, trên bàn ăn của người Trung Quốc thường có nhiều phong tục khắt khe
Ngoài ra, đối với du khách, hành động lật con cá khi ăn uống cũng được coi là một điềm xấu, đặc biệt với những người làm nghề sông nước. Theo văn hóa dân gian, con cá bị lật có nghĩa là một chiếc thuyền bị lật úp, một hình ảnh vô cùng không may mắn, nhất là đối với những ai sắp ra khơi.
Hàn Quốc
Tương tự như Nhật Bản, học sinh sinh viên xứ sở kim chi cũng có một món ăn may mắn trước kỳ thi là “Chapssal-tteok”, một loại bánh gạo truyền thống xiên que. Với kết cấu dẻo dính đặc trưng, món bánh này được tin rằng sẽ giúp kiến thức “dính chặt vào trí não” (stick) để làm bài tốt hơn. Bên cạnh đó, nhờ kết cấu dính và vị ngọt, món bánh này còn là biểu tượng cho sự trường tồn và thịnh vượng trong các dịp đám cưới, sinh nhật và tân gia, tượng trưng cho những liên kết chặt chẽ không dễ dàng bị tách rời.
Quan niệm "lấy may" với bánh Chapssal-tteok (찹쌀떡) ở Hàn Quốc là tặng cho những học sinh sắp bước vào các kỳ thi quan trọng như một lời chúc may mắn và thành công
Philippines
Tại Philippines, gạo không chỉ là nguyên liệu ẩm thực quan trọng mà còn gắn liền với tín ngưỡng về vận may. Người dân tin rằng việc lãng phí dù chỉ là một hạt gạo sẽ mang đến những điều không may như sự nghèo đói hoặc thậm chí là điềm xấu về người bạn đời tương lai.
Đặc biệt, vào Giao thừa, người dân Philippines thường dùng 12 quả có hình tròn để cúng tế, mỗi quả tượng trưng cho một tháng trong năm, cầu mong một năm mới đủ đầy và trọn vẹn. Ngoài ra, việc dùng các món tráng miệng làm bằng gạo nếp như “suman” và “biko” trong đêm Giao thừa còn mang ý nghĩa về vận may và mong muốn các mối quan hệ sẽ tốt đẹp trong năm mới.
Món tráng miệng làm bằng gạo nếp có tên là suman
Thái Lan
Các tín ngưỡng ẩm thực tại Thái Lan thường gắn liền với Phật giáo, nông nghiệp và nếp sinh hoạt truyền thống. Người dân Thái Lan tin rằng trái dừa tượng trưng cho sức mạnh bảo hộ và sự tốt lành. Do đó, trước kỳ thi, học sinh Thái Lan thường uống nước dừa ngọt hoặc dùng món tráng miệng “ma-phrao” (có phát âm tương tự cụm từ không quá tệ trong tiếng Thái), nhằm đạt được kết quả tốt. Thậm chí, một số gia đình còn có thói quen bẻ một trái dừa trước khi chuyển đến nhà mới, nhằm xua đuổi những linh hồn xấu xa và chào đón sự thịnh vượng, đủ đầy.
Một tín ngưỡng phổ biến khác là quy tắc đập vỏ trứng và không nên để hai nửa vỏ dính lại với nhau. Theo văn hóa dân gian, việc để hai nửa vỏ trứng dính lại có hình dáng giống như một chiếc thuyền bị lật, mang lại điềm xấu cho ngư dân. Nhiều gia đình tách vỏ trứng rời ra cũng là để thể hiện sự tôn trọng đối với tổ tiên đã từng bôn ba trên các con sông nước và biển cả.
Việt Nam
Tại Việt Nam, tín ngưỡng ẩm thực lại tập trung vào việc kiêng kỵ để cầu may mắn, đặc biệt vào những thời điểm quan trọng như đầu tháng, đầu năm hoặc trước các dịp trọng đại. Các thực phẩm kiêng kỵ tuyệt đối và khắt khe nhất bao gồm thịt chó, thịt vịt, ngan và mực. Việc ăn thịt chó đầu tháng được cho là mang lại điều đen đủi, khiến công việc kém suôn sẻ, trong khi thịt vịt bị kiêng do sợ “tan đàn xẻ nghé” (đặc biệt phổ biến ở miền Trung).
Dù chỉ là những niềm tin dân gian truyền miệng, các tín ngưỡng này đóng vai trò cốt lõi trong văn hóa Việt, phản ánh mong muốn mọi sự hanh thông
Ngoài ra, nhiều người còn kiêng ăn trứng vịt lộn (sợ làm gì cũng bị xáo trộn), kiêng ăn tôm (sợ đi lùi), kiêng ăn cá mè (sợ hãm tài) và kiêng ăn chuối (sợ “trượt vỏ chuối” trong thi cử). Những tín ngưỡng này, dù mang tính truyền tai, vẫn là một phần không thể thiếu trong văn hóa dân gian, thể hiện mong ước sâu sắc của người Việt về sự thuận lợi và may mắn trong cuộc sống.
