Hương vị Tết Việt: Đặc sắc mâm cỗ Tết 3 miền

Bữa cơm cuối năm là thời điểm hết sức đầm ấm, gắn kết mọi người ngồi lại ôn chuyện năm cũ, bàn chuyện năm mới. Bởi thế mà, trong sâu thẳm tiềm thức của mỗi người dân đất Việt dù ở vùng nào, xứ nào thì mâm cơm ngày Tết luôn gắn kết tình thân và luôn mang ý nghĩa thiêng liêng trong mỗi gia đình Việt.

Đi dọc miền Tổ quốc những ngày Tết, chúng ta lại bắt gặp những bức tranh ẩm thực khác nhau giữa 3 miền Bắc - Trung - Nam. Xuất phát từ những yếu tố ngoại cảnh như địa lý, khí hậu, văn hóa khác nhau, mỗi vùng lại có những biến tấu món ăn khác nhau, tuy không quá cao sang về nguyên liệu, nhưng lại rất đặc trưng, riêng biệt và hấp dẫn.

Mâm cỗ tinh tế, khéo léo của miền Bắc

Là vùng đất mà nhiều đời vua chúa từng chọn làm nơi đóng đô, mâm cỗ Tết của người miền Bắc bao giờ cũng thể hiện sự tinh tế và khéo léo. Vừa chú trọng hình thức, vừa kết hợp hài hòa giữa những món nước và món khô, giữa thịt và rau.

Mâm cỗ Tết miền Bắc xưa thường gồm 4 bát, 4 đĩa, tượng trưng cho tứ trụ, bốn mùa, bốn phương. Nhà nào khá giả hơn thì 6 hoặc 8 bát, đĩa, tượng trưng cho sự phát lộc, thịnh vượng.

Ngày nay với nhịp sống bận rộn nhưng vào bữa cơm tất niên và ba ngày Tết, vẫn không thể vắng mặt những món ăn truyền thống. Bánh chưng là thứ không thể thiếu không chỉ với ẩm thực ngày Tết cổ truyền miền Bắc mà còn của cả đất nước. Bánh chưng xanh được ví như linh hồn của ngày Tết cổ truyền, thể hiện tinh hoa đất trời qua bàn tay khéo léo của con người.

Mỗi món ăn được trang trí bắt mắt, tổng thể hài hoà và đa dạng màu sắc: Thịt gà vàng ươm điểm xuyết lá chanh thái sợi, xôi gấc đỏ tựa son, thịt đông trong veo như thạch, canh bóng hài hòa, nộm su hào hoặc đu đủ khô ráo, dưa góp giòn ngon đủ vị. Cùng với đó, món nước cũng phong phú và đa dạng không kém: miến nấu lòng gà, chân giò hầm với măng lưỡi lợn, mọc nước… Món nào cũng đậm đà hương vị, khiến người ta cứ nhớ mãi về hương vị Tết quê hương.

Hương vị của sự chắt chiu, san sẻ trên mâm cỗ Tết miền Trung

Người miền Trung cầu kỳ, tỉ mỉ nên các món ăn ngày Tết cũng được chăm chút kỹ lưỡng. Ngắm nhìn và thưởng thức mâm cỗ ngày Tết của người dân nơi đây, dường như cảm nhận thấy trong đó cả âm hưởng của sự chắt chiu, chia sẻ.

Bàn thờ ông bà không bao giờ thiếu hương khói trong những ngày lễ Tết, đặc biệt ngày mồng Một nhất định người miền Trung sẽ cúng chay. Những món như rau sống, chả ram, canh bún, cơm trắng, đồ xào, thịt kho và thỉnh thoảng là cá kho hoặc cà ri, con gà luộc... được bày biện tỉ mỉ trên từng đĩa nhỏ.

Ngoài ra, người miền Trung còn làm bánh tét, món bánh có hương vị rất gần gũi với bánh chưng. Bên cạnh đó, còn có nhiều loại bánh khác được đặt trên mâm cỗ ngày Tết như bánh tổ, bánh in...

Ẩm thực Tết của vùng này cũng không thể thiếu nem chua, thịt ngâm mắm. Đặc biệt, tại cố đô Huế, nơi vẫn còn lưu giữ những món ăn từ cung đình, thì mâm cỗ Tết càng tỉ mỉ và cầu kì. Món tôm chua thịt phay, nem bò lụi, chả tôm, gỏi vả lúc nào cũng phải có. Một số nơi còn có thêm các món đặc sản như bò nấu thưng, thịt nạc rim.

Miền Bắc có dưa hành, thì dưa món lại là đặc trưng của Tết miền Trung, với nguyên liệu đơn giản dễ làm như cà rốt, đu đủ, củ kiệu... được ngâm chua mặn, tạo ra những hũ dưa món đầy sắc - vị.

Nét bình dị, phóng khoáng ở mâm cỗ Tết miền Nam

Nam Bộ nổi tiếng là vùng đất bình dị với những con người chất phác, xởi lởi. Được thiên nhiên ưu đãi, sản vật phong phú và có sự giao thoa nhiều luồng văn hóa nên cỗ Tết miền Nam luôn đa dạng, đủ đầy, ít bị gò bó về hình thức.

Có lẽ bởi vậy, văn hóa ẩm thực ngày thường cũng như ngày Tết của miền Nam thường đơn giản hơn so với miền Bắc và miền Trung. Bánh tét, thịt kho tàu và canh khổ qua là 3 món đặc trưng trong ngày Tết của vùng Nam Bộ.

Ở Nam Bộ còn lưu truyền câu ca dao: “Chim kêu ba tiếng ngoài sông/ Mau lo lựa nếp hết đông Tết về”. Ngày Tết, người miền Bắc dùng bánh chưng, người miền Nam ăn bánh tét (hay còn gọi là bánh đòn).

Một món ăn không thể thiếu trong ngày Tết ở miền Nam, bất luận ở nhà giàu hay nghèo, là món thịt kho tàu - hay còn gọi là thịt kho trứng, thịt kho nước dừa. Món ăn là sự kết hợp hài hòa âm - dương, của miếng thịt kho tàu vuông vắn và quả trứng trắng tinh ngập trong nước dừa ngọt dịu, ước mong một năm mới tròn vẹn, đủ đầy.

Canh khổ qua dồn thịt hoặc cá thác lác được ưu ái với ước nguyện vượt qua những muộn phiền năm cũ, đón năm mới an lành. Ngoài ra, còn có nhiều món gỏi để chống ngán như gỏi ngó sen, gỏi gà rau răm, tôm khô củ kiệu...

Người miền Nam thường thể hiện lòng thành kính với ông bà tổ tiên bằng cách đặt tấm lòng vào mâm cỗ ngày xuân, thưởng thức vị mặn, ngọt, chua, cay, đắng trong từng món ăn, bên mâm cơm sum vầy gia đình ngày đầu năm.

Hà Mai Trinh - Tổng hợp