Tranh kiếng – loại hình nghệ thuật dân gian độc đáo từng phổ biến ở miền Nam Việt Nam – đang dần mai một trong đời sống đương đại. Hiện nay, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh An Giang đang đề xuất đưa tranh kiếng vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia.
Tranh kiếng là loại hình mỹ thuật dân gian đặc trưng của Nam Bộ, sử dụng kỹ thuật vẽ ngược trên mặt kính nghĩa là nghệ nhân sẽ vẽ các chi tiết từ trước ra sau, từ nét nhỏ đến nền lớn, đòi hỏi khả năng tưởng tượng hình ảnh ngược và kỹ năng sắp xếp cực kỳ chính xác. Khi hoàn thiện, tác phẩm được lật mặt để trưng bày, tạo nên hiệu ứng ánh sáng phản chiếu lung linh, màu sắc rực rỡ và chiều sâu thị giác rất riêng.
Tranh kiếng từng xuất hiện phổ biến trong các đình, chùa, nhà thờ họ ở miền Nam, gắn với tín ngưỡng, lễ tết và đời sống cộng đồng. Ngày nay, giữa dòng chảy thị trường và sự thay đổi thị hiếu, tranh kiếng đang dần bị lãng quên. Nhưng tranh kiếng không chỉ là một “hiện vật cũ”, mà là một lớp kiếng trong suốt chất chứa ký ức mở ra bản sắc văn hóa phương Nam.
“Mã đáo thành công” là bức tranh chứa nhiều ý nghĩa và ”chạm nhất”, hình ảnh quen thuộc từng hiện diện trong nhiều ngôi nhà Nam Bộ, như một lời chúc cho những khởi đầu suôn sẻ và hành trình hanh thông. Tranh được vẽ bằng tay trên mặt kính, nổi bật với đàn ngựa đang phi nước đại, vó ngựa tung bay, đầu ngẩng cao đầy khí chất. Màu sắc trong tranh tươi tắn nhưng không phô trương, nét viền ánh vàng phản chiếu ánh sáng, tạo nên một hiệu ứng thị giác sống động và đầy chiều sâu.
Với "Sắc Nam Thấu Kiếng”, bức tranh ấy không chỉ đẹp về hình thức, mà còn gói ghém tinh thần của người miền Nam: hào sảng, lạc quan, luôn hướng về phía trước bằng nội lực và niềm tin. Đó là tinh thần khai mở của những con người từng đi mở đất, dựng nhà, và đặt niềm hy vọng vào mỗi bước chân rời bến.
Khi ánh sáng lướt qua mặt kính, hình ảnh đàn ngựa như chuyển động nhẹ, khiến người xem không khỏi chững lại. Không phải vì kỹ thuật, mà vì cảm giác quen không gian thờ cúng ngày Tết, với lời chúc ông bà vẫn thường dặn: “làm ăn cho nên, mã đáo thành công”. Trong tranh có ký ức, trong ký ức có bản sắc và chính điều đó làm nên giá trị sâu bền của tranh kiếng miền Nam.
Với một loạt sự kiện đa dạng và sáng tạo, dự án "Sắc Nam Thấu Kiếng" hứa hẹn sẽ mang đến một hành trình khám phá đầy mê hoặc về nghệ thuật tranh kiếng Nam Bộ truyền thống, kết nối di sản với thế hệ trẻ qua lăng kính đương đại. Chuỗi hoạt động chính sẽ trải dài từ những buổi workshop chuyên sâu đến một triển lãm nghệ thuật tương tác đa giác quan độc đáo, cùng với một chiến dịch truyền thông số mạnh mẽ.
Khởi đầu chuỗi sự kiện là hai buổi Workshop: Sắc Nam và Workshop: Thấu Kiếng, được thiết kế để đưa người tham gia "chạm" trực tiếp vào tinh hoa của nghệ thuật tranh kiếng. Ngày 5 - 6/7/2025, tại địa điểm Paper & I (152 Nam Kỳ Khởi Nghĩa, phường Bến Nghé, quận 1, TP.HCM), Workshop: Sắc Nam sẽ mở ra một cánh cửa để hiểu sâu hơn về văn hóa, lịch sử và kỹ thuật truyền thống của tranh kiếng Nam Bộ.
Người tham gia không chỉ được chiêm ngưỡng những tác phẩm tranh kiếng truyền thống đầy tinh xảo, lắng nghe những câu chuyện và thông tin quý giá về Nam Bộ cũng như nghề tranh kiếng, mà còn có cơ hội tìm hiểu góc nhìn của các thế hệ đối với nghề này. Đặc biệt, workshop sẽ cung cấp hướng dẫn chi tiết để mỗi người tự tay hoàn thiện một bức tranh kiếng theo đúng kỹ thuật truyền thống, mang về một tác phẩm mang đậm dấu ấn cá nhân và giá trị di sản.
Tiếp nối hành trình sáng tạo, Workshop: Thấu Kiếng sẽ diễn ra vào ngày 12 - 13/7/2025 năm 2025 tại BayArtspace 600 (262/3 Trần Não, Thành Phố Thủ Đức, TP.HCM). Workshop này được kỳ vọng sẽ là không gian đầu tiên dành cho người trẻ thỏa sức tự do sáng tạo với chất liệu kiếng. Không chỉ giới thiệu về chất liệu đặc biệt này, Thấu Kiếng còn tạo cơ hội để người tham gia thực hành sáng tạo trực tiếp, tự tay phác thảo, phối màu và hoàn thiện một tác phẩm tranh kiếng cá nhân hóa. Đây là cơ hội tuyệt vời để những ý tưởng mới mẻ được thể hiện trên chất liệu truyền thống, tạo nên những tác phẩm độc đáo và mang đậm hơi thở đương đại.
Điểm nhấn của dự án chính là Triển Lãm Nghệ Thuật Tương Tác Đa Giác Quan, sẽ diễn ra từ ngày 8 - 10/8/2025 tại Parc Mall quận 8 (547 - 549 Tạ Quang Bửu, Phường 4, Quận 8, TP. Hồ Chí Minh). Triển lãm được thiết kế như một không gian đa phương tiện, nơi các giác quan được đánh thức để khơi gợi sự kết nối cảm xúc sâu sắc giữa người trẻ và di sản.
Khi bước vào không gian triển lãm, người xem sẽ được "Nhìn" ngắm những tác phẩm tranh kiếng truyền thống, nơi ánh sáng dẫn lối về miền ký ức Nam Bộ qua từng nét vẽ xưa. Trải nghiệm thị giác sẽ hòa quyện cùng âm thanh khi "Nghe" những giai điệu dân gian hòa trộn với nhịp điệu đương đại, kết hợp cùng hình ảnh chuyển động theo âm thanh bằng công nghệ TouchDesigner, tạo nên một trải nghiệm nghe – nhìn sống động và cuốn hút.
Đặc biệt, không gian sẽ mời gọi người xem "Chạm" vào di sản theo một hình thức mới: linh hoạt, gần gũi và đầy cảm xúc, thông qua không gian tương tác ánh sáng, nước và gương. Cuối cùng, một tầng hương thoảng nhẹ sẽ đưa người tham gia "Cảm" nhận di sản bằng cả khứu giác, tự lần về ký ức qua nét vẽ, màu sắc, âm thanh và ánh sáng. Triển lãm sẽ có sự pha trộn tinh tế giữa 40% tác phẩm tĩnh, 30% tác phẩm động và 30% tác phẩm tương tác, hứa hẹn mang đến một trải nghiệm đa chiều và khó quên.
Song hành với chuỗi sự kiện trực tiếp là một Chiến Dịch Truyền Thông Số mạnh mẽ, được phát động trước, trong và sau sự kiện trên các nền tảng mạng xã hội phổ biến như Facebook, TikTok và Instagram. Chiến dịch sẽ sử dụng các hình thức nội dung hiện đại và cuốn hút như teaser video, hậu trường, mini series, infographic và hình ảnh viral để tiếp cận cộng đồng trẻ yêu nghệ thuật – văn hóa. Mục tiêu là không chỉ thông báo về các sự kiện mà còn tạo ra sự lan tỏa mạnh mẽ, khơi gợi sự tò mò và niềm đam mê đối với nghệ thuật tranh kiếng Nam Bộ, đảm bảo thông điệp về di sản và sự sáng tạo được truyền tải rộng rãi.
“Sắc Nam Thấu Kiếng” không chỉ là một dự án sinh viên, mà là bước đi cụ thể góp phần phát triển văn hóa và con người Việt Nam theo hướng toàn diện, bền vững. Dự án đặt trọng tâm vào việc khơi dậy niềm tự hào và sự tham gia chủ động của giới trẻ trong việc gìn giữ di sản – phù hợp với định hướng văn hóa mới của TP.HCM.
