Nét văn hóa truyền thống độc đáo ở cao nguyên trắng
Trong những ngày hè ngập nắng, khi các sườn đồi của vùng đất cao nguyên Bắc Hà trĩu trịt những chùm mận căng đỏ, cũng là lúc những chú ngựa thồ, những chàng "kỵ sĩ chân đất" tạm gác công việc nương rẫy thường nhật, háo hức chuẩn bị tham gia giải đua ngựa truyền thống - một giải đấu thể thao mang đậm nét đẹp văn hóa truyền thống của các tộc người ở miền biên viễn Lào Cai.
Ở các huyện vùng cao Lào Cai, con ngựa vừa là phương tiện vận chuyển quan trọng hằng ngày, vừa là người bạn thân thiết. Đường vùng cao đèo dốc quanh co, đá núi gập ghềnh, nhưng "trợ thủ đắc lực ấy" vẫn ngày qua ngày giúp người Mông đi lại, đỡ chân họ trong việc lên nương gieo trồng cây ngô, cây lúa trên đỉnh trời.
Ngựa là người bạn trong đời thường nhưng cũng là con vật thiêng trong đời sống tín ngưỡng người Mông. Theo bà Chu Thị Dương - Phó Chủ tịch UBND huyện Bắc Hà, việc duy trì Giải đua ngựa truyền thống Bắc Hà là một trong những nỗ lực của địa phương nhằm tôn vinh giá trị văn hóa tốt đẹp của đồng bào thiểu số vùng cao.
Trước đây, các lễ hội đua ngựa thường kết hợp với bán súng và cướp quả cầu đỏ, ai vừa đua ngựa nhanh, vừa bắn súng trúng đích nhiều nhất sẽ là người chiến thắng. Thế nhưng ngày nay, các cuộc đua ngựa ở Bắc Hà đã không còn thi bắn súng để đảm bảo tính an toàn và các kỵ sĩ cũng có một sân thi đấu riêng, cuộc đua được tổ chức bài bản và hấp dẫn người xem hơn.
Không mang tính chất thương mại, cũng không phải giải đua chuyên nghiệp, đua ngựa ở Bắc Hà là cuộc đua của những người nông dân và ngựa đua vốn là những con ngựa thồ. Đặc biệt, đua ngựa ở Bắc Hà là “đua mộc”, những nài cưỡi trên lưng ngựa không có yên cương, không bàn đạp giữ chân mà chỉ có đai buộc ngựa, hai móc sắt buộc vào dây hai bên hàm để điều khiển.
Trong quá trình tham gia tranh tài, nhìn những nài ngựa cúi rạp mình trên lưng những con “tuấn mã” đang phi nước đại mới thấy cái khó và sự dũng cảm của những kỵ sĩ trên đường đua. Anh Vàng Văn Huỳnh, nài ngựa đã dành 2 chức vô địch liên tiếp năm 2012 và 2013 chia sẻ: "Khi thi đấu rất cần quan sát ngựa của đối phương để điều khiển ngựa của mình, nhằm giữ khoảng cách, tránh để ngựa chen lấn va chạm nhau dễ xảy ra tai nạn."
Lễ hội đua ngựa Bắc Hà được tổ chức với quy mô ngày càng bài bản, khiến việc chuẩn bị cho cuộc đua giữa các nài ngựa cũng trở nên công phu hơn. Ông Sùng Seo Dùng tại thôn Sừ Mần Khang, xã Tả Van Chư, huyện Bắc Hà là người có thâm niên nuôi ngựa nổi tiếng ở Bắc Hà cho biết: "Ngựa tốt để đua phải là ngựa đực có thân hình cao lớn, vó dài, thẳng, móng dài, lông mượt, đôi mắt tinh nhanh, vồng ngực nở rộng, bụng thon gọn, bước chạy dài và đều. Những con ngực có móng chân tòe ra như chân vịt là ngựa chạy kém".
Điểm nhấn của lễ hội đua ngựa 2020
Giải đua ngựa truyền thống Bắc Hà lần thứ 14 mở rộng do UBND huyện Bắc Hà tổ chức vừa diễn ra từ ngày 30 - 31/5/2020 vừa qua. Tuy nhiên, giải đua ngựa năm nay chịu nhiều tác động từ dịch Covid-19 nên điều quan trọng nhất khi tổ chức giải là đảm bảo các công tác an toàn phòng, chống dịch.
Năm nào cũng vậy, giải đua ngựa truyền thống Bắc Hà thu hút rất đông du khách trong nước và ngoài nước đến tham dự. Thế nhưng theo thông tin từ Phòng Văn hóa - Thông tin huyện, do ảnh hưởng của dịch Covid-19, từ đầu năm đến nay, lượng du khách đến với Bắc Hà chỉ đạt khoảng 60.000 lượt (giảm 60% so với cùng kỳ). Do đó, huyện Bắc Hà kỳ vọng việc tổ chức giải đua ngựa và các hoạt động bên lề sẽ giúp du lịch tăng trưởng trở lại.
Tham dự giải đua ngựa năm nay có 67 vận động viên đến từ khắp các bản làng vùng cao Lào Cai như Si Ma Cai, Bắc Hà. Ngày 30/5 là vòng loại với cự ly 1.900 m, được chia làm 18 lượt thi đấu loại trực tiếp để chọn ra các VĐV lọt vào 1/16. Vòng bán kết ngày 31/05 đã chọn ra bốn nài ngựa mạnh nhất vào chung kết, tranh giải nhất, nhì, ba, tư. Điểm nhấn đặc biệt của giải đua ngựa năm nay là lần đầu tiên có nữ kỵ sĩ tham gia. Sự góp mặt của cô gái Hoàng Thị Tuyệt - người dân tộc Tày ở thôn Tả Hồ, xã Tà Chải (Bắc Hà) đã làm cho không khí giải đua thêm phần sôi động.
Sau khi lượt đua vòng chung kết kết thúc, Ban Tổ chức đã trao giải nhất đồng đội cho các nài ngựa xã Na Hối, giải nhì, ba cho xã Bản Phố. Về thành tích cá nhân, Ban Tổ chức cũng đã trao giải nhất cho nài ngựa mang số áo 148, giải nhì cho nài ngựa số 123 và giải ba cho nài ngựa mang áo số 144.
Trên những đường đua của Giải đua ngựa truyền thống Bắc Hà, ấn tượng để lại cho du khách luôn là niềm phấn khích dâng trào, sự cảm phục đối với những kỵ sĩ Bắc Hà chất phác, dũng cảm, cùng những chú ngựa đua không chuyên bền bỉ, mạnh mẽ.
