VI
EN
Giữa thung lũng Sà Phìn, nơi những dải núi đá xám xếp lớp như bức bình phong thiên nhiên, Dinh thự họ Vương hiện lên như một chứng tích sống của một thời quyền lực từng bao trùm cả vùng cực Bắc.
Sau những biến động của một thế kỷ, Dinh thự họ Vương vẫn đứng vững vàng trên cao nguyên đá
Bóng dáng vị “vua Mèo” và đế chế nơi miền biên viễn
Để hiểu Dinh thự họ Vương, phải bắt đầu từ con người đã dựng nên cả một thế lực: Vua Mèo Vương Chính Đức. Cách đây khoảng 100 năm, ông là vị thủ lĩnh được người Mông tôn xưng là “vua”, giữ vai trò quan trọng trên cao nguyên đá.
Trong những năm tháng biến động ấy, gia tộc họ Vương không chỉ là biểu tượng quyền lực mà còn là cầu nối giữa nhiều sắc tộc, là người giữ sự bình yên cho cả vùng. Sự ảnh hưởng ấy lớn đến mức tên tuổi ông vẫn còn được nhắc lại đến tận hôm nay như một phần ký ức của Hà Giang.
Lịch sử vẫn nhắc lại một bước ngoặt quan trọng: gia tộc họ Vương đã đi theo cách mạng. Thậm chí con trai của Vua Mèo, ông Vương Chí Sình còn từng kết nghĩa anh em với Chủ tịch Hồ Chí Minh. Vì thế, câu chuyện về dinh thự không chỉ là câu chuyện của sự giàu có hay uy quyền, mà còn là câu chuyện của sự chuyển mình, hòa vào lịch sử chung của đất nước.
Công trình 15 vạn bạc trắng và dấu ấn kiến trúc ba nền văn hóa
Dinh thự được xây dựng trong bốn năm, từ 1923 đến 1927, với kinh phí lên đến 15 vạn đồng bạc trắng Đông Dương, tương đương khoảng 150 tỷ đồng ngày nay. Ngay từ cổng vào, người ta đã có thể cảm nhận sự trang trọng của nơi từng là trung tâm quyền lực ấy. Treo trên cổng là bức hoành phi vua Khải Định phong tặng cho Vương Chính Đức vào năm Khải Định thứ 8 (1923). Tấm biển là sự thừa nhận chính thống từ triều đình nhà Nguyễn, đồng thời cũng là lời khẳng định về vị thế của họ Vương trong vùng biên giới phía Bắc.
Treo trên cổng là bức hoành phi vua Khải Định phong tặng cho vua Mèo Vương Chính Đức
Càng tiến sâu vào khuôn viên rộng gần 3.000 m², cảm giác choáng ngợp càng rõ rệt. Kiến trúc của dinh thự mở ra trước mắt như một lớp trầm tích được bồi đắp qua nhiều thế hệ.
Dinh thự được xây theo cách bố trí nhà theo thế đất của người Mông, luôn chọn điểm tựa lưng vào núi và mở mặt về thung lũng để đón sinh khí. Bao quanh bên ngoài công trình là tường đá phiến xanh cao đến 3 m, tạo thành pháo đài kiên cố giữa thung lũng. Những hàng sa mộc cổ thụ cả trăm tuổi đứng thẳng tắp, như những người lính canh đã chứng kiến bao đổi thay của gia tộc. Mái vách bằng gỗ thông, bên trên lợp ngói âm dương, kết hợp cùng các khung hoa sắt kiểu Pháp tạo nên những góc nhìn vừa cổ kính vừa phảng phất hơi thở giao thoa Đông - Tây.
Hàng samu cổ thụ bao xung quanh dinh
Tường trong của các nếp nhà đều được ghép từ những phiến đá khai tại chính vùng cao nguyên đá Đồng Văn, xếp khít đến mức gần như không cần chất kết dính. Đá giữ nhiệt vào mùa đông, làm mát vào mùa hè, bền bỉ với gió sương. Những cột gỗ thông đỏ được tuyển từ rừng sâu, thân lớn và thẳng, sau khi xử lý bằng khói và dầu lanh có thể chống mối mọt suốt hàng chục năm.
Bước sâu hơn vào khu chính dinh, nền lát bằng đá xanh mài nhẵn, lộ rõ dấu mòn của hàng thế kỷ bước chân qua lại. Hệ thống xà gồ, vì kèo đều bằng gỗ pơ mu - loại gỗ quý đặc trưng của núi rừng Hà Giang - tỏa ra mùi thơm nhẹ, vừa giữ ấm, vừa tạo nên vẻ trang trọng cho không gian nghi lễ. Xen giữa những chất liệu bản địa ấy là các khung cửa và lan can sắt đúc theo kiểu Pháp đầu thế kỷ 20, tạo đường cong mềm mại, đối lập nhưng không hề lạc điệu với sự thô mộc của đá và gỗ.
Bước vào khu chính diện, nơi từng là chỗ ở của Vua Mèo, vẫn còn đó những bức ảnh chụp gia tộc họ Vương, những vật dụng quen thuộc của đời sống sinh hoạt và đặc biệt là long bào của vua Mèo Vương Chính Đức - biểu tượng cho uy quyền của một triều đại đặc thù trong lịch sử người Mông.
Long bào của vua Mèo Vương Chính Đức được trưng bày trong tủ kính tại dinh
Bước qua những gian nhà - đi lại giữa hai thế kỷ
Ngày nay, khi du khách bước vào các dãy nhà ngang, nhà dọc, cảm giác như đang bước lùi vào một thời đại khác. Những cột gỗ nghiến đã sẫm màu, những cánh cửa cũ kỹ với bản lề còn nguyên dấu đinh rèn, những ô cửa sổ bé xíu nhìn ra khoảng sân đầy nắng tạo nên cảm giác sống động về cuộc sống của gia tộc họ Vương vào những năm đầu thế kỷ 20.
Những lối hành lang dài, lát đá mòn theo dấu chân của những đời con cháu, dẫn vào các gian phòng từng là nơi họp bàn chuyện lớn của dòng họ hay nơi Vua Mèo tiếp khách phương xa. Và người ta dễ dàng hình dung một thời nơi này nhộn nhịp kẻ ra người vào, tiếng trò chuyện, tiếng bước chân vọng trên nền đá vang khắp khoảng sân rộng.
Khoảng sân lát đá và hành lang ngập nắng trong dinh
Không chỉ là một công trình kiến trúc độc đáo, Dinh thự họ Vương còn là biểu tượng văn hóa của người Mông Hà Giang. Nó phản ánh một giai đoạn lịch sử đặc biệt, khi quyền lực, giao thương, văn hóa và các thế lực chính trị chồng chéo nhau trên vùng đất biên cương này.
Dinh cũng là nơi lưu giữ ký ức về sự chuyển giao từ một vương triều đặc biệt đến hành trình hòa vào dòng chảy của cách mạng. Tinh thần ấy khiến công trình trở thành điểm đến không chỉ để “ngắm nhìn” mà còn để suy ngẫm.
Ngày nay, dù thời gian khiến nhiều hạng mục xuống cấp, dinh thự vẫn là một phần tự hào của Hà Giang. Mỗi năm, hàng trăm nghìn du khách tìm đến không chỉ để chụp những bức ảnh đẹp mà để chạm tay vào những dấu tích còn sót lại, cảm nhận hơi thở của lịch sử và hiểu hơn về văn hóa người Mông trên vùng cao nguyên đá.
Với những ai yêu lịch sử, yêu kiến trúc hay đơn giản chỉ muốn tìm một góc bình yên để cảm nhận thời gian chậm lại, dinh thự này sẽ luôn là một hành trình đáng để dừng chân. Bởi chỉ cần bước qua cánh cổng đá đó thôi, mỗi người sẽ tự tìm thấy câu chuyện của riêng mình giữa bóng những cây sa mộc cổ thụ đang thì thầm về một thời đã xa.
