Những nốt trầm bổng từ gốm

Âm nhạc vốn là những nhịp điệu được sinh ra từ cuộc sống thường ngày. Những thanh âm tự nhiên trong trẻo ấy, có khi chỉ từ tiếng lá khô rơi xào xạc, tiếng nước chảy róc rách hay tiếng gió thổi vù vù cũng tự mình dệt nên những bản nhạc vừa quen thân vừa diệu vợi.

Từ mạch nguồn nguyên sơ ấy, nhóm nghệ sĩ Đàn Đó, với 12 năm kinh nghiệm, đã tìm thấy cho mình một hướng đi riêng trong âm nhạc đương thời. Ở “GOm Show - Âm thanh từ gốm”, những vật dụng thân thuộc được hoá thành nhạc cụ, đưa khán giả đến với một dự án nghệ thuật độc đáo - nơi đất, nước, lửa và con người cùng ngân lên những khúc ca kỳ diệu.

Bản hoà ca “nung” từ đất, nước và lửa

Từ 3 thành viên chính thức của nhóm Đàn Đó: anh Đinh Anh Tuấn đảm nhận vị trí quản lý - điều hành các hoạt động của nhóm, anh Nguyễn Đức Minh - người chỉ đạo về chuyên môn âm nhạc và anh Nguyễn Quang Sự chuyên nghiên cứu và chế tác nhạc cụ sau những tháng năm kiên trì tìm tòi, sáng tạo đã đào tạo ra thế hệ những nghệ sĩ trẻ tiếp nối tình yêu với âm nhạc bản địa. “Chúng tôi muốn khai thác những âm thanh trên những điều giản dị nhất. Tôi hy vọng khán giả sẽ rung động với âm thanh mà gốm mang lại”, nghệ sĩ Đinh Anh Tuấn bày tỏ.

Gốm, thứ chất liệu tưởng chừng khô cứng và tĩnh lặng qua bàn tay và tâm hồn của các nghệ sĩ lại trở nên sống động, “biết” hát, “biết” kể chuyện, “biết” bộc lộ cảm xúc. Trong “GOm Show”, từng chiếc chum, vại, niêu, chiêng, chuông… được khoác trên mình một “tấm áo” mới.

Những vật dụng bình dị trong gian bếp hay góc sân của người Việt giờ đây trở thành nhạc cụ độc nhất vô nhị, chứa đựng hơi thở của đất và hồn vía của văn hóa dân gian. Chẳng hạn, trống chum được sáng tạo trên nguyên lý cộng hưởng từ chum sành đất nung, với màng rung làm từ săm xe máy, tạo âm trầm như chiếc đàn bass khổng lồ.

Với âm thanh trầm ấm, dịu dàng, đàn niêu được chế tác từ niêu sành nấu cơm, bề mặt có căng một lớp da trâu để tạo màng rung, phía trên là các dây đàn nối với cần làm từ thân trúc. Hay, gốm xoay - một nhạc cụ hoạt động nhờ động tác xoay tay trên miệng gốm, tạo nên hiệu ứng ngân vang mềm mại.

Âm thanh của mỗi nhạc cụ không giống nhau, tựa như giọng nói của mỗi con người nhưng đều dẫn dụ khán thính giả vào một thế giới âm thanh mới, tựa như hơi thở ấm áp của đất mẹ.

Trong dàn nhạc, nghệ sĩ Nguyễn Quang Sự được ví như “linh hồn” của nhạc cụ. Bởi anh là người nhận trách nhiệm chính về nghiên cứu, chế tác và thử nghiệm hàng trăm mẫu nhạc cụ từ các chất liệu khác nhau. Cũng chính anh, người đã nhiều lần phải đập bỏ những sản phẩm chưa đạt chất lượng.

“Tôi đi tìm âm thanh, không tìm gốm”, anh tâm sự. “Tôi từng đến nhiều làng nghề làm gốm ở nước ta nhưng tôi biết một nhạc cụ đáp ứng tiêu chí của mình phải ưu tiên độ bền đầu tiên. Do đó, tôi thường hỏi người bán về thời gian và nhiệt độ nung của món đồ gốm. Những nhạc cụ thủ công này đều được nặn bằng tay, vì thế độ bền của món đồ sẽ được đánh giá đặc biệt trong quá trình nung”.

Tận tâm, nhiệt huyết với từng “đứa con tinh thần” của mình như vậy, đó không chỉ là suy nghĩ riêng của nghệ sĩ Quang Sự mà còn là tinh thần chung của mỗi nghệ sĩ tham gia “GOm Show”.

Bởi vậy, có thể nói, 8 tác phẩm trình diễn liên tục trong 1 giờ đồng hồ của 10 nghệ sĩ trẻ trên sân khấu và sự hậu thuẫn của cả ekip phía sau không đơn thuần là những tác phẩm nghệ thuật mà còn là thông điệp tôn vinh và mong muốn tái sinh văn hoá bản địa Việt Nam trong đời sống thường ngày.

Hình hài mới của thanh âm thân thuộc

Thế hệ đi trước và thế hệ sau này của nhóm Đàn Đó luôn trung thành với triết lý “lấy văn hóa làm gốc rễ, lấy con người làm năng lượng”. Triết lý ấy không chỉ thể hiện trong chất liệu âm nhạc mà còn trong cách họ sống, cách họ làm việc và sáng tạo. Với họ, âm nhạc không chỉ để nghe, mà là một cách ứng xử với thiên nhiên, là cách thể hiện sự tôn trọng đối với con người và văn hóa bản địa.

Do đó, với các tiết mục xuyên suốt trong chương trình như “Quay về”, “Thời đó”, “Xuôi dòng”, “Tìm Hani”... khán thính giả có cơ hội được chu du qua những vùng văn hoá bản địa như Tây Bắc, Tây Nguyên, Nam Trung Bộ với tiếng nói riêng của các dân tộc M’nông, Ê Đê, Hà Nhì, Lô Lô… Những thanh âm khi nhẹ nhàng, khoan thai, khi lại dồn dập, vui tươi đã đưa người xem từ bất ngờ này sang bất ngờ khác về cảm nhận cũng như trí tưởng tượng.

Theo nghệ sĩ Nguyễn Đức Minh, từng trạng thái cảm xúc khác nhau của khán giả được dẫn dắt từ những sắc thái đa dạng, nhịp độ điều tiết trong chương trình. Đó chính là cách anh và những đồng nghiệp của mình sắp đặt âm thanh và ánh sáng quyện hoà với nhau, cẩn trọng dõi theo từng chuyển động nhất định trong di chuyển các nhạc cụ.

Nữ nghệ sĩ trẻ Nguyễn Trà Giang, mặc dù đã đồng hành cùng “GOm Show” trong suốt hơn 1 năm vừa qua, nhưng chị đã không quên tiết lộ “con tim” của mình vẫn có những lúc “lạc nhịp” khi biểu diễn trên sân khấu. Với chị, thế giới âm thanh mới ấy quả thật đầy mê hoặc, tuy thô mộc, nguyên sơ nhưng lại rất sâu lắng…

“Đôi khi vì quá đắm chìm với những thanh âm mà chính mình ve vuốt tạo nên mà cả chân cả tay tôi run lên, đến nỗi đánh sai nhịp (cười). Bản thân tôi khi ấy, tâm hồn đã hoà cùng âm nhạc và rồi, trí tưởng tượng tiếp tục phản chiếu hình ảnh cuộc sống của người dân lao động ngày xưa: cẩn trọng từ công đoạn nhào, vuốt gốm trong lò tới khi bê chum, lọ lên thuyền để giao thương… Nhịp sống cứ đều đặn diễn ra như vậy”, nữ nghệ sĩ bày tỏ.

Không có điều gì khó hiểu khi mỗi nhạc cụ trong “GOm Show” đều là “hàng hiếm”, do được chế tác một cách mới mẻ, vì thế âm sắc được tạo ra quả thực độc đáo, có “1-0-2”. Với Trà Giang, có những nhạc cụ làm ra không đúng với mong muốn của bản thân nhưng âm sắc của chúng lại thu hút chị ngay từ những nốt đầu tiên.

Trong mỗi buổi biểu diễn, bằng việc được tự chọn và thay đổi nhạc cụ ở mỗi tiết mục, các nghệ sĩ lại có cơ hội “làm mới” và thử thách bản thân. Bởi thế, khán giả được “lãi” thêm vềcơ hội cảm thụ âm nhạc từ những người nghệ sĩ dành trọn trái tim cho âm nhạc bản địa.

Đối với nam nghệ sĩ trẻ Trần Quốc Thịnh, ban đầu khi phải tập luyện với nhạc cụ mới, trong tinh thần anh luôn xảy ra những cuộc đấu tranh. “Nhưng, thời gian gần đây, tôi và đàn niêu đã cảm thấy thấu hiểu nhau hơn. Chiếc đàn ấy giống như con ngựa đã gần được thuần phục. Càng gắn bó với “GOm Show”, tôi càng cảm thấy bản thân học hỏi và thấu hiểu được nhiều, ngay cả sự khác biệt từ đa dạng văn hoá sắc tộc tại Việt Nam như hệ thống kí hiệu âm nhạc của người Chăm, cách tư duy tiết tấu của người Ê đê…”.

Anh nói thêm: “Được ‘chạm’ vào những màu sắc âm nhạc của các dân tộc khác ở Việt Nam, được tiếp xúc hệ thống âm nhạc của họ, tôi cảm thấy sự khác biệt ấy không quá cách xa hệ thống âm nhạc mà đại chúng sử dụng. Văn hoá Việt Nam vốn đa sắc tộc với 54 dân tộc anh em. Bởi vậy, rào cản văn hoá của mỗi dân tộc nên được đẩy lùi, sự khác biệt văn hoá nên được tôn vinh”.

Ở “GOm Show”, không chỉ những mảnh ký ức ngày xưa được âm nhạc chắp cánh và chữa lành mà sự đa dạng văn hoá cũng được nhắc nhớ và thúc đẩy.

Ở mỗi chương sáng - hội - chiều - về, khán giả say đắm theo những thanh âm tuyệt đẹp đó và bất giác mỉm cười về thông điệp của âm nhạc bản địa khéo léo gửi gắm.

Ở tiết mục cuối cùng, khi nốt nhạc cuối cùng vang lên, đèn được bật sáng, tiếng vỗ tay không ngớt của khán giả tựa như sự tán thưởng tới nỗ lực của những tấm lòng trinh nguyên đối với văn hoá Việt Nam, đặc biệt đối với văn hoá của những dân tộc thiểu số.

Ninh Linh - Ảnh: Đàn Đó