Xôi, món ăn được làm bằng gạo nếp, đã trở thành một phần của ẩm thực Việt Nam trong nhiều thế kỷ. Xôi mang đến thói quen ăn uống lành mạnh và niềm vui ẩm thực hòa quyện một cách hoàn hảo. Nói không ngoa, xôi là "hiện thân của tinh hoa ẩm thực Việt Nam".
Nguyên liệu phong phú và đa dạng
Nguyên liệu chính để làm xôi thông thường là các loại gạo nếp. Xôi nguyên bản thường chỉ có gạo nếp với một chút muối ăn để tạo ra những hạt xôi dẻo màu trắng ngà. Đa số các loại xôi khác đều có kết hợp với các chất tạo màu tạo vị như lá cẩm (màu tím), lá dứa hay lá riềng (màu xanh), gấc (màu đỏ), bột dành dành hay bột nghệ (màu vàng). Hay nhiều loại nước sắc từ lá, củ, rễ thực vật các loại để tạo nên xôi nhiều màu sắc.
Xôi ngũ sắc.
Ngoài ra, gạo nếp thường được kết hợp cùng nhiều loại nguyên liệu khác nhau như: bắp, đậu xanh, đậu đỏ, đậu đen, khoai môn, hạt sen, gấc... Sự kết hợp đa dạng này không chỉ tạo ra màu sắc thú vị, mà còn mang đến những hương vị rất riêng cho từng loại xôi.
Kỹ thuật chế biến tinh tế
Để xôi ngon, trước hết hạt gạo nếp được lựa chọn phải đạt chuẩn. Tùy theo gu thưởng thức, có nhiều loại nếp khác nhau để mang đến hương vị, độ dẻo khác nhau. Có 5 loại nếp ngon phổ biến thường được sử dụng: nếp cái hoa vàng, nếp Tú Lệ, nếp nương Điện Biên, nếp ngỗng, nếp nhung.
Xôi được ngâm cùng nước nghệ tươi để tạo màu vàng hấp dẫn.
Gạo nếp được sàng lọc kỹ càng, ngâm trong nước cùng với hương vị màu sắc tự nhiên, chẳng hạn như lấy nguyên liệu từ nước nghệ, lá cẩm, giã nhuyễn... Cũng có thể kết hợp cùng hạt gấc sau khi đã được ngâm đủ lâu với nước. Sau đó, cho hết nguyên liệu đã chuẩn bị sẵn vào xửng hấp (chõ) để đồ xôi. Hạt xôi có thơm, ngon, dẻo phụ thuộc không chỉ vào thời gian ngâm, nhiệt độ, thời gian đồ xôi, mà còn sự khéo léo, tinh tế của người chế biến.
Kết hợp linh hoạt với các loại gia vị
Xôi sau khi chín còn được kết hợp với các loại gia vị như đậu phộng rang, hành phi, mỡ hành, nước cốt dừa, mè đen, đường, muối... Sự kết hợp này tạo ra hương vị phong phú, độc đáo và thơm ngon. Tại Hà Nội, xôi xéo gây thương nhớ với màu vàng rực rỡ được tạo thành từ nước nghệ, cùng đậu xanh vò nát được phủ lên trên với hành phi thơm, chà bông... Còn ở Sài Gòn, món xôi ngọt đặc trưng, được ăn kèm với đường, nước cốt dừa, sợi cơm dừa - lại là món ăn quen thuộc của nhiều người.
Các biến thể khác của xôi là kết hợp với xúc xích, lạp xưởng, thịt kho trứng, chả quế, chả lụa, chà bông... Càng ngày, món ăn kèm xôi lại càng trở nên đa dạng, mang đến vô số lựa chọn cho sở thích mặn ngọt của thực khách.
Ngoài ra, một số hình thức đóng gói xôi bằng lá sen, lá chuối... cũng mang đến hương thơm đặc trưng, giữ cho xôi được ấm nóng lâu hơn mà an toàn cho sức khỏe. Theo Condé Nast Traveller, dù được thưởng thức với hình thức nào - ở nơi lề đường hay nhà hàng sang trọng, xôi vẫn luôn là "hiện thân của tinh hoa ẩm thực Việt Nam".
Món ăn đáp ứng đa dạng nhu cầu
Xôi thường được lựa chọn làm đồ ăn sáng vì "chắc bụng", đem lại cảm giác no lâu. Xôi cung cấp lượng carbohydrate lớn, mang đến nguồn năng lượng dồi dào, kết hợp đồ ăn kèm thường giàu protein như thịt, đậu hoặc các loại hạt, giúp món ăn đủ chất và ngon miệng.
Bên cạnh đó, xôi cũng có thể linh hoạt để tùy chỉnh đáp ứng theo nhu cầu hoặc sở thích ăn kiêng cụ thể của thực khách. Với những người ăn chay, xôi lại càng trở nên hữu dụng vì có thể sử dụng thường xuyên.
Sự kết nối với văn hóa và truyền thống
Xôi xuất hiện từ xưa kia, trở thành một phần không thể thiếu trong những ngày bình thường đến những cột mốc trọng đại trong cuộc đời của người Việt cho tới nay.
Xôi là một món ăn không thể thiếu trong những sự kiện đặc biệt của người Việt.
Khi còn bé, xôi là vật phẩm cúng không thể thiếu trong tiệc thôi nôi, cũng phải có trong lễ Cúng Mụ. Khi lớn lên, xôi hiện diện trong cả đám cưới, đám hỏi với những màu sắc tươi tắn, hình thù ấn tượng. Hay trong các các mâm cỗ cúng giỗ ông bà, cúng Tết nhất cũng phải có một đĩa xôi mới được. Xôi thường xuất hiện trong các dịp lễ tết, ngày cúng, ngày cưới hỏi, là một phần không thể thiếu của bữa cơm gia đình Việt Nam.
Xôi không chỉ là món ăn dân dã, mà còn mang trong mình giá trị văn hóa, truyền thống, gắn liền với rất nhiều tập tục quan trọng trong đời sống tinh thần của người Việt Nam.
