Gần 130 năm trôi qua, trường Quốc Học vẫn đứng trầm mặc bên bờ sông Hương hiền hòa, phủ bóng mát cho từng lứa học trò nuôi dưỡng ước mơ. Ngày nay, ngoài là nơi học tập, mỗi độ hè về, ngôi trường lại trở thành điểm tham quan thu hút nhiều du khách với kiến trúc cổ kính, mang dấu ấn lịch sử.
Trường được xây dựng thời vua Thành Thái thứ 8 (23/10/1896), tên ban đầu là Pháp tự Quốc học Đường với cấp bậc tiểu học chuyên giảng dạy tiếng Pháp, ngoài ra còn có thêm chữ Quốc ngữ, chữ Nho. Đây là trường Trung học đệ Nhất cấp đầu tiên ở Huế và là một trong ba ngôi trường trung học phổ thông lâu đời nhất ở Việt Nam, sau THPT Lê Quý Đôn tại TP HCM, xây dựng năm 1874 và THPT Nguyễn Đình Chiểu tại Tiền Giang, xây dựng năm 1879.
Cổng trường được xây hai tầng, lợp ngói lưu ly.
Tọa lạc trên trục đường chính Lê Lợi giữa trung tâm thành phố Huế, ngôi trường mang đến ấn tượng ban đầu đậm dấu ấn phương Đông với thiết kế cổng trường tựa hình chiếc chuông, mái lợp ngói lưu ly - kiến trúc thường thấy trong các cung điện Huế. Tường rào bao quanh trường được sơn màu đỏ sậm khiến ngôi trường giống như một "địa chỉ đỏ", giúp du khách dễ dàng tìm thấy trên con đường tấp nập người và xe.
Ngắm nhìn khuôn viên ngôi trường rộng hơn 10.000 m2 hiện tại, ít ai nghĩ rằng khi mới thành lập, trường chỉ là ba tòa nhà xây dựng theo kiểu cũ, nhà tranh vách đất, vốn là trại lính thủy quân được cải tạo lại. Đến năm 1915 khi xây dựng lại, những dãy nhà tranh mới được thay thế bằng hai dãy nhà lầu xây gạch, lợp ngói theo kiểu Tây Âu và được giữ gìn đến ngày nay.
Tường bao quanh trường được sơn màu đỏ sậm.
Ngôi trường là nơi Chủ tịch Hồ Chí Minh theo học lớp đệ nhị niên trung học niên khóa 1908 - 1909 trong thời gian cụ Nguyễn Sinh Sắc vào kinh đô Huế nhận chức Thừa biện Bộ Lễ. Bên cạnh đó, nhiều bậc hiền tài, các vị lãnh đạo của Việt Nam như Đại tướng Võ Nguyên Giáp, Tổng bí thư Trần Phú, Tổng Bí thư Hà Huy Tập... cũng theo học ngôi trường danh tiếng này.
Trải qua nắng, gió và những biến động trong gần 100 năm, trường Quốc Học được Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch công nhận là di tích lịch sử cấp quốc gia vào ngày 26/3/1990. Cũng trong năm đó, nhân kỷ niệm 100 năm ngày sinh Chủ tịch Hồ Chí Minh, Bảo tàng Hồ Chí Minh Thừa Thiên Huế cùng với trường Quốc học đã xây dựng tượng người thanh niên Nguyễn Tất Thành (tên khác của Chủ tịch Hồ Chí Minh) ở vị trí trung tâm của trường, có thể dễ dàng nhìn thấy ngay từ vị trí cổng.
Tượng Nguyễn Tất Thành được đặt ở trung tâm khuôn viên trường.
Ban đầu tượng được xây dựng bằng thạch cao và xi măng trắng, năm 2006 tượng được đúc lại bằng đồng, cao 3 m đặt trên nền đá rubi tự nhiên màu nâu đỏ. Đến nay, đây vẫn là nơi được nhiều du khách yêu thích chụp ảnh lưu niệm, ghi lại khoảnh khắc ghé thăm ngôi trường nổi tiếng nhất xứ Huế.
Ở vị trí cao nhất của dãy nhà trung tâm trường, dòng chữ "Hiền tài là nguyên khí quốc gia” như lời nhắc nhở các thế hệ học sinh tiếp nối truyền thống hiếu học để "nguyên khí của quốc gia" dồi dào và trường tồn đến mai sau.
Dòng chữ vàng được đặt trang trọng tại nơi cao nhất của ngôi trường.
Dạo bước trong khuôn viên xanh rợp bóng cây, hàng ghế đá nằm im lìm dưới nắng, tiếng ve kêu rả rích đầu ngày gợi lên nỗi nhớ về một thời xa xôi cắp sách đến trường, tung tăng dưới nắng. Những dãy phòng học, hành lang của trường đều được bao bọc bởi những hàng cây xanh cổ thụ khiến lớp sơn màu đỏ trầm càng thêm nổi bật.
Trường có bốn dãy nhà chính dành cho việc giảng dạy, nhà thi đấu, nhà lưu niệm, bể bơi, sân chơi cầu lông, sân bóng đá, bóng rổ. Tất cả đều mang kiến trúc Pháp đặc trưng được xây dựng hơn 100 năm trước và giữ nguyên vẻ cổ kính đến ngày nay.
Khuôn viên trường được phủ rợp bóng cây và thảm cỏ xanh.
Tất cả các dãy nhà chính, phụ và hành lang đều được sơn màu đỏ trầm mang đến cảm giác cổ kính.
Ghé thăm ngôi trường trong một sáng đẹp trời, Nguyễn Trần Hiếu đến từ TP.HCM cảm thấy tim mình rung lên theo mỗi đợt gió thoảng qua làm tán cây khẽ lay động trong ánh nắng trong veo đầu ngày. "Ngắm vẻ tinh nghịch của người mình thương trong chiếc váy trắng dưới sân trường, mình giống như một cậu học trò nhỏ, từ ô cửa sổ trộm nhìn theo hình bóng trong lòng", Hiếu tâm sự.
Vào hè, những tán hoa phượng vĩ nở rộ dưới nền trời xanh, gọi về một mùa chi ly man mác buồn. Ngồi trên ghế đá, có lẽ nhiều người bất giác nhớ về mùa hè cuối cấp năm ấy khi chia tay thầy cô, bạn bè và trường lớp, mang hành trang bước vào một chặng đường mới.
Nguyễn Trần Hiếu là một trong nhiều du khách cảm thấy rung động trước vẻ đẹp của trường Quốc Học trong nắng sớm.
Giữa không gian đậm màu cổ kính, trang phục trắng bên ô cửa sổ gợi lên vẻ trong sáng đầy hoài niệm.
Trường Quốc Học là nơi gợi mở lại những ký ức tuổi học trò.
Đối với người dân Huế, ngôi trường như một sự hiện hữu trường tồn, dòng chảy thời gian song hành với dòng chảy của sông Hương. Nhưng với những du khách từ xa ghé thăm, ngôi trường này giống như chiếc chìa khóa mở ra một chiếc hộp cũ, chứa đựng kỷ niệm hoặc nỗi nhớ về 5, 10 hay nhiều năm về trước, về hình bóng áo trắng dưới tán hoa phượng vĩ nở rộ góc sân trường.
