Các mộc bản nêu rõ những hoạt động cụ thể của vua, quan triều Nguyễn trong việc giữ gìn và duy trì tết cổ truyền dân tộc, gồm việc chuẩn bị cho Tết Nguyên đán như thế nào, các nghi lễ đón Tết và thưởng Tết ra sao.
Theo đó, Tết Nguyên đán là lễ hội lớn nhất trong tất cả các lễ hội truyền thống của dân tộc Việt Nam. Từ ngày mùng 1 tháng Chạp, triều đình nhà Nguyễn đã tổ chức lễ Ban sóc (ban lịch cho năm mới) tại Ngọ Môn. Lịch này do Khâm Thiên giám biên soạn.
Sau lễ Ban sóc, triều đình tiến hành lễ Phất thức (lễ rửa ấn, lau chùi các sách phong) tại điện Cần Chánh vào ngày 20 tháng Chạp.
Vua Khải Định tại điện Cần Chánh (Ảnh: khamphahue.com.vn)
Tiếp đến là lễ Tế Hưởng ở các miếu (lễ cúng ở các miếu thờ dịp cuối năm). Trong lễ cúng tại các miếu ngày 30 tháng Chạp, nhà vua ngự điện Thái Hòa để làm lễ Thướng tiêu (dựng cây nêu) cùng các quan văn võ. Các cung điện trong cung đều dựng nêu và treo pháo để đốt chào mừng năm mới.
Thời khắc Giao thừa là lúc tiến hành lễ Trừ tịch, xóa bỏ hết những điều không may mắn, vui vẻ của năm cũ.
Mộc bản triều Nguyễn (Ảnh: vnexpress.net)
Thường dưới triều Nguyễn, thời gian nghỉ Tết Nguyên đán được quy định từ ngày 28 tháng Chạp cho đến mùng 8 tháng Giêng năm sau. Vào đêm Giao thừa, các cửa ở lối đi trong Đại nội sẽ được mở. Trong sân điện Thái Hòa vào đêm Giao thừa, mỗi khắc sẽ cho nổ 20 tiếng súng lệnh, suốt đêm đủ 1.000 tiếng giòn tan.
Sáng ngày mùng 1 Tết, nhà vua sẽ mặc áo hoàng bào đi đến cung hoàng thái hậu chúc Tết. Sau đó, nhà vua ngự điện Thái Hòa nhận lễ lạy mừng của quân thần và ban tiền thưởng cho các quan. Tùy vào chức sắc mà các quan sẽ được vua ban tiền thưởng khác nhau. Nhà vua cũng sẽ mở đại tiệc để mừng năm mới cùng các quan.
Điện Thái Hòa ngày nay
Từ ngày mùng 3 Tết, nhà vua thường tổ chức các cuộc du xuân ra ngoài Kinh thành để tìm hiểu đời sống dân tình và thăm lại thầy giáo cũ của mình.
Ngày mùng 7, lễ Khai hạ (hạ cây nêu) được cử hành. Sau 9 phát súng trên Kỳ đài, các quan viên mở hộp đựng ấn triện để bắt đầu công việc một năm mới.
Ngự lịch thời Nguyễn (Ảnh: Bảo tàng Cổ vật Cung đình Huế)
Triển lãm “Tết Hoàng cung qua mộc bản triều Nguyễn” do Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô Huế phối hợp với Trung tâm Lưu trữ Quốc gia IV tổ chức, kéo dài đến 30/3 tại Trường lang Đại Cung môn (Đại nội Huế).
