Thường thì các gia đình Nhật nấu món mì toshi-koshi soba vào đêm Giao thừa. Họ tránh để thừa dù chỉ là một sợi mì vì cho đó là điềm gở cho năm mới. Thực tế hơn, vì món mì này dễ nấu nên người nội trợ có dịp rảnh tay nghỉ ngơi. Bước sang ngày đầu năm, cả gia đình mới mở tráp jūbako để thưởng thức bữa ăn đặc biệt của ba ngày Tết truyền thống: osechi-ryōri.
Sợi mì soba dài ngụ ý sự trường thọ, sung mãn
Osechi-ryōri là bữa ăn mừng Tết Nguyên đán và cũng là một đặc sản ở Nhật Bản, truyền thống này khởi đầu từ thời kỳ Heian (794-1185). Osechi được đựng vào một tráp sơn son gọi là jūbako. Bên trong, mỗi nguyên liệu và màu sắc của từng món đều có ý nghĩa cầu phúc với những điềm tốt lành. Tráp jūbako về chức năng thì cũng giống như hộp bento nhưng thường bao gồm hai, ba hoặc bốn khay chồng lên nhau và chỉ dùng trong bữa ăn osechi mà thôi. Khi dùng xong, tráp jūbako lại được cất đi cho đến Tết năm sau.
Bữa ăn Osechi-ryōri
Tráp jūbako
Tùy vào từng địa phương và mỗi gia đình khác nhau mà các món ăn, cách sắp xếp và số tầng trong tráp jūbako sẽ khác nhau. Bốn tầng của tráp jūbako đều mang những ý nghĩa rất đặc biệt, xếp theo thứ tự từ trên xuống, bao gồm:
- Ichi no Ju như một lời chúc phúc đầu năm, gồm những món ăn mang ý nghĩa tốt lành, dùng để nhắm rượu như kuromame, kazunoko, tazukuri…
- Ni no Ju nổi bật với các món có vị ngòn ngọt mà cả người lớn lẫn trẻ con đều thích như kobumaki, kurikinton, datemaki…
- San no Ju có tên gọi là “Hạnh phúc từ biển” bởi các món ăn khay này chủ yếu là các món nướng với nguyên liệu thủy hải sản như tôm, cá…
- Yo no Ju với hương vị “Hạnh phúc từ núi” với những món kho từ nguyên liệu rau củ như củ sen, nấm, cà rốt, rễ cây ngưu bàng…
Không chỉ vậy, mỗi món ăn trong bữa osechi-ryōri đều có ý nghĩa đặc biệt để đón chào năm mới.
Datemaki: y đạt quyển, "quyển" có nghĩa là "cuộn", là món trứng tráng cuộn với tương cá hoặc tôm nghiền. Đây là lối chơi chư đồng âm "date/y" 伊 và "y" 衣 vốn có nghĩa là "trang phục", với ý nguyện mong ước quần áo lộng lẫy.
Kamaboko: bồ mâu, tức chả cá luộc. Đây là cá quết nhuyễn, luộc lên rồi cắt ra từng khoanh một. Chả cá này thường nhuộm màu hồng bên ngoài, bên trong thì trắng nên khi cắt ra thì hiện cả hai màu. Trong tráp jūbako thì món kamaboko được sắp xếp mỹ thuật cho có hàng lớp.
Kazunoko: món trứng cá trích. Kazu có nghĩa là "số" và "ko" nghĩa là "trẻ con". Món này tượng trưng cho lời chúc con đàn cháu đống.
Konbu: côn bố, là một loại tảo biển. Âm này gợi lên yorokobu (hỷ), có nghĩa là "vui vẻ".
Kuro-mame: hắc đậu, tức đậu nành đen. Mame còn nghĩa là "khỏe mạnh", tượng trưng cho lời chúc sức khỏe cho năm mới.
Kohaku-namasu: có nghĩa là "rau dưa đỏ trắng". Món này là cà rốt và củ cải xắt sợi, ngâm giấm nước quýt yuzu (cây lai giữa quýt và chanh). Hai màu trắng và đỏ đối với người Nhật là hai màu truyền thống biểu thượng niềm vui hòa hợp âm dương nhị khí.
Tazukuri: khô cá mòi kho nước tương. Khi viết bằng kanji, món ăn có nghĩa là "làm ruộng". Đối với nhà nông đây là ý nguyện được mùa.
Zōni: món canh bánh dày, tương tự như món tteokguk của Triều Tiên hay bánh chay của người Việt nhưng vị mặn vì nấu với nước dùng hoặc nước miso.
Ebi: tôm rim với rượu sake và nước tương.
Nishiki tamago: cẩm noãn, là món trứng tráng cuộn nhưng lòng trắng tráng riêng, lòng đỏ tráng riêng rồi cuộn lại. Màu vàng và trắng tượng trưng cho vàng và bạc, chúc tiền tài dư dả.
Nguyên thủy, osechi gọi là o-sechi với o là một tiền tố kính ngữ và sechi là một mùa; tiếng Việt có âm nôm tương đương là "Tết". Xưa kia, osechi chỉ có mỗi món nimono, tức rau luộc trong nước tương pha đường hoặc rượu mirin. Thời gian trôi qua, số món ăn trong bữa osechi cứ tăng dần. Trừ zoni phải đun nước dùng thì các món còn lại được ăn nguội để giảm việc bếp núc.
Hộp osechi-ryōri bán sẵn
Ngày nay, osechi gồm nhiều món đặc biệt, lại phân ra seiyō-osechi (Tây dương ngự tiết - tức các món Âu Mỹ) và chōsen no osechi (Triều Tiên ngự tiết - tức các món Triều Tiên). Đúng ra osechi là dạng cỗ bàn nấu ở nhà, sửa soạn cho ngày Tết nhưng ngày nay, nhiều cửa hàng kể cả 7-Eleven đều bày bán sẵn set osechi trong hộp đẹp đẽ, khách chỉ việc mua về mở ra ăn.
Đặc biệt, ngoài việc chuẩn bị cho gia đình các món osechi-ryōri thì người Nhật còn sử dụng osechi-ryōri như một món quà đầu năm với mong muốn cầu chúc cho người nhận mọi điều may mắn và như ý.
