Những ngôi đền tôn giáo tại Myanmar từ lâu đã không chỉ là những công trình kiến trúc đơn thuần mà còn là những biểu tượng sâu sắc của đức tin và lịch sử, là nơi hội tụ tinh thần và văn hóa của cả một dân tộc. Thế nhưng, sau trận động đất mạnh mẽ với cường độ 7,7 độ Richter vừa qua, một câu hỏi lớn đã đặt ra trong lòng nhiều người: liệu những di sản quý giá này có thể được tái dựng, hồi sinh từ đống đổ nát, hay sẽ vĩnh viễn chìm vào quên lãng, trở thành những vết tích đau thương trong quá khứ?
Theo ghi nhận từ National Geographic, cơn địa chấn kinh hoàng đã gây ra sự sụp đổ của vô số di tích lịch sử và tôn giáo trên khắp đất nước Myanmar. Mức độ tàn phá của thảm họa này lớn đến nỗi, vào ngày 2/4, chính quyền quân sự Myanmar đã phải đưa ra một quyết định nhân đạo, tuyên bố ngừng bắn trong vòng ba tuần nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho công tác cứu trợ và phục hồi đất nước. Điều đáng lo ngại hơn cả là tâm chấn của trận động đất lại nằm gần hai thành phố lịch sử cổ kính là Sagaing và Mandalay, khiến giới chuyên gia không khỏi bàng hoàng và lo lắng về những tác động hủy hoại đối với các địa điểm tâm linh – những yếu tố được xem là vô cùng quan trọng, không chỉ gìn giữ di sản văn hóa độc đáo của đất nước mà còn nuôi dưỡng đời sống tinh thần phong phú của cộng đồng dân cư Myanmar.
Hình ảnh hoang tàn từ ảnh hưởng của trận động đất lên đất nước này
Các đền chùa Phật giáo, những thánh đường Hồi giáo trang nghiêm và những tu viện thanh tịnh ở Myanmar không chỉ đơn thuần là những nơi người dân tìm đến để thực hiện các nghi lễ tôn giáo, như giới chuyên gia đã nhấn mạnh. Mỗi cơ sở tín ngưỡng này còn đảm nhận những vai trò thiết yếu và đa dạng trong cấu trúc xã hội Myanmar. Chúng là những trung tâm giáo dục, nơi cung cấp kiến thức tiểu học cho trẻ em; là những trạm y tế cộng đồng, nơi phát thuốc và chăm sóc sức khỏe cho người dân; là mái nhà ấm áp cho những người già neo đơn và là nơi nuôi dưỡng những đứa trẻ mồ côi bất hạnh. Thậm chí, chúng còn dang rộng vòng tay cưu mang những người dân phải rời bỏ nhà cửa, di tản vì những xung đột và chiến tranh.
Một công trình sụp đổ trong quần thể chùa Mahamuni ở Mandalay, Myanmar sau trận động đất
Phó giáo sư Maitrii Aung-Thwin, một chuyên gia uy tín về lịch sử Myanmar và Đông Nam Á tại Đại học Quốc gia Singapore, đã lý giải một cách sâu sắc rằng: "Thiệt hại nghiêm trọng đối với các địa điểm tôn giáo càng đẩy cộng đồng vào tình thế dễ bị tổn thương hơn bao giờ hết." Sự mất mát này không chỉ là sự mất mát về vật chất mà còn là sự suy yếu của mạng lưới an sinh xã hội, là sự đứt gãy của những mối liên kết cộng đồng vốn được xây dựng và duy trì qua hàng thế kỷ.
Sau "cơn thịnh nộ" chỉ còn lại đống hoang tàn
Nằm cách Mandalay khoảng 8km về phía tây, ni viện Sakyadhita Thilashin là một trong những ni viện lớn nhất và có uy tín nhất ở Myanmar. Sau trận động đất, ni viện này cũng chịu chung số phận, bị tàn phá nặng nề. Sakyadhita Thilashin nổi tiếng với sứ mệnh cao cả là trao quyền và mang đến cơ hội giáo dục cho phụ nữ trên khắp đất nước Myanmar.
Cũng tương tự vậy, tu viện gạch Me Nu, hay còn được biết đến với tên gọi Tu viện Maha Aung Mye Bom San, cũng không tránh khỏi những thiệt hại nghiêm trọng do cơn địa chấn gây ra. Mặc dù không còn là nơi sinh hoạt tu hành thường xuyên trong những năm gần đây, tu viện này vẫn giữ một vị thế quan trọng như một di tích lịch sử vô giá và là một điểm đến thu hút đông đảo du khách bởi vẻ đẹp kiến trúc độc đáo. Những hoa văn trang trí tinh xảo và phần mái nhiều tầng đặc trưng đã phản ánh rõ nét phong cách thiết kế của các tu viện gỗ thời kỳ đó, và tu viện gạch Me Nu đang nằm trong danh sách dự kiến để được UNESCO xem xét công nhận là Di sản Thế giới.
Nhiều di tích không giữ được vẻ đẹp lịch sử ngày nào
Ngoài ra, tọa lạc tại Mandalay, tu viện Masoeyein mới là một trung tâm quan trọng, nơi cộng đồng Phật tử địa phương thường xuyên quy tụ. Tu viện này đóng vai trò như một tổ chức từ thiện lớn, cung cấp thực phẩm, chỗ ở, dịch vụ chăm sóc y tế và giáo dục tôn giáo cho hàng trăm tu sĩ. Đặc biệt, tu viện Masoeyein mới còn được xem là một trung tâm đào tạo Phật giáo có đẳng cấp tương đương với một trường đại học. May mắn thay, mức độ thiệt hại tại đây không quá nghiêm trọng đến mức không thể phục hồi hoàn toàn, và người ta hy vọng rằng tu viện có thể hoạt động trở lại một phần nào đó trong tương lai gần, tiếp tục sứ mệnh cao cả của mình.
Việc khôi phục và tu sửa những công trình kiến trúc cổ kính, đặc biệt là những di sản văn hóa và tôn giáo hàng trăm, thậm chí hàng ngàn năm tuổi, luôn là một nhiệm vụ đầy thách thức và phức tạp. Một trong những khó khăn lớn nhất xuất phát từ đặc điểm cấu trúc xây dựng nguyên thủy của chúng.
Được biết việc tu sửa những di tích này vô cùng khó khăn trong tình hình chính trị tại đây
Ông Jared Keen, giám đốc kỹ thuật của Công ty kỹ thuật Beca khu vực châu Á - Thái Bình Dương, đã chỉ rõ vấn đề này "Thách thức cốt lõi trong việc phục dựng các địa điểm tôn giáo không chỉ nằm ở kỹ thuật xây dựng, mà còn là bối cảnh chính trị". Tình trạng nội chiến kéo dài ở Myanmar có nguy cơ cao sẽ trở thành một rào cản lớn, trì hoãn quá trình phục hồi những di tích lịch sử và tôn giáo đã bị hư hại bởi trận động đất vừa qua. Dù lệnh ngừng bắn tạm thời có thể được xem là một tia hy vọng mong manh, nhưng con đường phía trước để phục dựng những quần thể tôn giáo vô giá này vẫn còn đầy rẫy những gian nan. Tình trạng nghèo đói lan rộng, cơ sở hạ tầng yếu kém và đặc biệt là sự bất ổn chính trị kéo dài sẽ tạo ra những trở ngại vô cùng lớn cho bất kỳ nỗ lực tái thiết nào. Việc bảo tồn và phục hồi những di sản văn hóa này không chỉ đòi hỏi nguồn lực tài chính khổng lồ mà còn cần một môi trường chính trị ổn định và sự hợp tác của toàn xã hội.
