Sắc Nam Thấu Kiếng - Di sản Nam Bộ qua lăng kính đa giác quan

Hồi sinh một di sản đang phai màu

Sáng 8/8, tại TP.HCM, “Triển lãm nghệ thuật đa phương tiện Sắc Nam Thấu Kiếng” chính thức mở cửa, mang theo sứ mệnh gìn giữ và lan tỏa giá trị tranh kiếng Nam Bộ trong một diện mạo mới. Sự kiện được tổ chức theo tinh thần Đề án “Bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể có nguy cơ mai một, thất truyền” của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, hướng đến mục tiêu lâu dài: đưa tranh kiếng Nam Bộ tiến gần hơn với tiêu chí được UNESCO công nhận là di sản văn hóa phi vật thể.

Lần đầu tiên tại TP.HCM, tranh kiếng, loại hình nghệ thuật vốn quen thuộc trong không gian tín ngưỡng và trang trí của các gia đình Nam Bộ được kể lại bằng ngôn ngữ nghệ thuật đương đại: sắp đặt tác phẩm, nghệ thuật tương tác, nghệ thuật số và trình chiếu ánh sáng. Những kỹ thuật này, vốn quen thuộc với giới trẻ, giúp di sản tiếp cận công chúng hôm nay một cách gần gũi mà vẫn giữ nguyên tinh thần cội nguồn.

Bài liên quan

“Sắc Nam Thấu Kiếng” - Khi di sản tranh kiếng Nam Bộ gặp gỡ nghệ thuật đương đại

Vẽ tranh trên kiếng - Trải nghiệm “ngược” qua mặt kính

Không gian triển lãm được thiết kế như một hành trình bốn bước: Nhìn - Nghe - Chạm - Cảm. Mỗi bước là một lớp tiếp cận, nơi người xem không chỉ quan sát bằng mắt mà còn được lắng nghe, chạm tay và hòa mình vào những câu chuyện phía sau từng bức tranh.

Khi tranh kiếng kể chuyện qua đa giác quan

Ở khu vực Nhìn - Di sản trong khung kiếng, khách tham quan bắt đầu bằng bộ sưu tập tranh kiếng truyền thống của các nghệ nhân đương đại như Nguyễn Duy Linh, Trần Xuân Duy. Kỹ thuật vẽ ngược trên kính tinh xảo, tỉ mỉ hiện ra trong từng đường nét. Bên cạnh đó là những tác phẩm sáng tạo, nơi phong cách maximalism hay art deco được đưa vào tranh kiếng, kết hợp dát vàng thủ công để tạo nên vẻ rực rỡ, mới lạ. Một điểm nhấn khác là tranh kiếng tách lớp, như bức “Cửu Huyền Thất Tổ” được chia thành nhiều tấm kính trong suốt, giúp người xem thấy rõ từng công đoạn vẽ ngược.

Rời không gian thị giác, Nghe - Tiếng vọng từ kiếng đưa người xem vào miền âm thanh Nam Bộ. Âm thanh ambient kết hợp hiệu ứng ánh sáng mô phỏng sự loang màu trên kính. Những nhạc cụ dân tộc như đàn cò, đàn tranh, đàn nguyệt, đàn bầu được đặt cạnh các tác phẩm, tạo nên sự hòa quyện giữa thị giác và thính giác. Trong “Thanh Âm Giọt Sáng”, hình ảnh hoa sen và giọt nước - biểu tượng của sự hồi sinh - được trình chiếu bằng công nghệ mapping, gợi liên tưởng về sức sống mới của di sản.

Khu vực Chạm - Khi di sản trở nên sống động cho phép người xem tương tác trực tiếp: tranh kiếng kết hợp ánh sáng cảm biến phản chiếu bóng dáng người tham quan, projection mapping biến chuyển hình ảnh theo cử động tay, hay tranh acrylic kết hợp hiệu ứng tán sắc ánh sáng tạo cảm giác như chạm vào cầu vồng trên kính.

Cuối cùng, Cảm - Trăm nét vẽ, một giấc mơ kiếng là nơi người trẻ cùng nhau vẽ nên một bức tranh kiếng tập thể. Mỗi người một nét vẽ, tất cả hòa quyện thành tác phẩm mang hơi thở thời đại. Xen kẽ đó là phim tài liệu ngắn về hành trình bảo tồn tranh kiếng và ký ức văn hóa Nam Bộ, giúp người tham quan hiểu sâu hơn về nguồn cội của chất liệu này.

Những người trẻ đứng sau ánh sáng kiếng

Bùi Thị Ngọc Thoa - Trưởng ban Dự án, chia sẻ đây là tâm huyết của nhóm sinh viên miền Tây. Họ đã nhiều lần tìm về những “cái nôi” tranh kiếng (địa danh cũ) như Lái Thiêu (Bình Dương), Chợ Mới (An Giang), Long An, gặp gỡ nghệ nhân, quan sát kỹ thuật, lắng nghe câu chuyện của những gia đình vẫn còn giữ nghề. Nhóm cũng nhận được sự đồng hành của các nhà nghiên cứu văn hóa như Huỳnh Ngọc Trảng, nghệ nhân nghiên cứu tranh kiếng Nguyễn Đức Huy, hay nghệ nhân vẽ tranh kiếng Trần Văn Nhanh để có cái nhìn trọn vẹn hơn về di sản.

Nhờ vậy, triển lãm quy tụ cả những tác phẩm cổ như bức “Chim Trĩ” (Chợ Lớn, 1940-1950) và những sáng tác mới như “Mai Lan Cúc Trúc” của nghệ nhân Trần Văn Nhanh sáng tác vào đầu năm 2025 tại Long An. Sự kết hợp này cho thấy dòng chảy liên tục của tranh kiếng, từ quá khứ đến hiện tại.

Nghệ nhân Nguyễn Đức Huy - cố vấn dự án - đánh giá cao cách tiếp cận của các bạn trẻ: “Văn hóa tranh kiếng giống như mồi than chỉ còn cháy âm ỉ, và truyền thông là cơn gió làm ngọn lửa ấy bùng lên. Khi sự hiện đại và giá trị truyền thống hòa quyện, di sản mới có thể chạm đến được cả những người trẻ quen với công nghệ lẫn những người lớn tuổi yêu văn hoá truyền thống”.

Nguyễn Phước Quý Thành - nghệ sĩ sáng tạo và đại sứ truyền thông của dự án cũng tìm thấy “nét hoài cổ” khi dạo qua bốn không gian. Anh cho rằng, dù bối cảnh trưng bày hiện đại, tinh thần cốt lõi của tranh kiếng vẫn được giữ nguyên và truyền tải trọn vẹn.

Bùi Thiện Gia Khang - thành viên dự án, đóng vai trò người dẫn chuyện cho khách tham quan, kể lại cả quá trình biến đổi của tranh kiếng từ khi còn khảm xà cừ thủ công, đến giai đoạn dùng decal để tiết kiệm thời gian, rồi thêm kim tuyến để tăng độ nổi bật và che khuyết điểm.

Mai Quảng Việt (Việt Mai) phụ trách bức “Cửu Huyền Thất Tổ” trưng bày ở cuối gian “Nhìn”. Tác phẩm này cao 1,2 m, rộng 1,7 m, hoàn thiện trong hơn hai tháng rưỡi, gồm bốn lớp mica thay cho kính để giảm trọng lượng. Mỗi lớp đảm nhiệm một phần: viền đen, sơn màu, nền đỏ và khảm xà cừ chữ. Long, Lân, Quy, Phụng cùng câu đối hai bên tạo chiều sâu cho bức tranh, đúng tinh thần dòng tranh thờ cúng miền Tây.

“Sắc Nam Thấu Kiếng” không đơn thuần là một triển lãm. Đó là lời mời bước vào thế giới tranh kiếng Nam Bộ bằng tất cả giác quan, để thấy di sản không đứng yên mà có thể sống lại trong đời sống hiện đại. Giữa nhịp sống đô thị, những lớp kính phản chiếu vừa quá khứ vừa hiện tại, nhắc rằng văn hóa chỉ thật sự bền lâu khi được thế hệ hôm nay chạm, cảm và tiếp tục kể lại.

Triển lãm mở cửa miễn phí từ 9h đến 20h, các ngày 8, 9 và 10/8/2025 tại tầng 5 Parcmall, 547-549 Tạ Quang Bửu, TP.HCM, chờ đón những ai muốn đi tìm sắc màu của ký ức qua lăng kính mới.

Bài và ảnh: Quỳnh Mai