VI
EN
Một tiệm sách cũ nằm thấp hơn nhịp sống đô thị
Bỏ ngoài tai tiếng ồn vọng vào từ mặt đường lớn, ánh đèn vàng ấm tử cửa tiệm hắt ra dẫn tôi bước vào không gian của những trang sách nhuộm màu thời gian.
Bên trong, những chiếc kệ gỗ chứa đầy sách nằm trầm mặc chờ được tìm kiếm bởi những chủ nhân mới. Sách được xếp theo thể loại, theo khổ tiểu - trung - đại và theo mức độ mới cũ. Không có cảm giác bừa bộn thường thấy ở nhiều tiệm sách cũ khác tại Sài Gòn, mọi thứ ở đây gọn gàng, có trật tự, như thể mỗi cuốn sách đều đã được định sẵn vị trí. Trên những chồng sách xếp ngay ngắn, một chú mèo tam thể nằm ngủ như mặc kệ sự đời.
Cửa tiệm sách Bá Tân nằm trong hẻm 451 Hai Bà Trưng
Cửa tiệm hầu như lúc nào cũng có khách. Họ bước vào tiệm, lựa những cuốn sách cảm thấy thú vị, ngồi xuống sàn dựa lưng vào kệ đọc một lúc rồi mới nghĩ đến chuyện mua hay không. Không gian ấy khiến tôi nhớ đến những ngày còn nhỏ, dành dụm những đồng tiền lẻ, chạy qua tiệm sách cũ gần trường thuê một cuốn truyện mang về nằm lăn lóc trên sàn nhà đọc ngấu nghiến.
Cảm giác sướng rơn và hân hoan ấy, kỳ lạ thay, lại rất khó tìm thấy khi đã lớn, khi có đủ tiền để mua sách mới nhưng không còn đủ thời gian để đọc một cách thong thả như xưa.
Khách đến mua sách có thể ngồi đọc ngay tại chỗ trước khi quyết định cuốn sách sẽ mua
Không gian đọc được mở rộng ra ngoài một con hẻm
Trò chuyện với nhân viên của tiệm sách khi đang lựa vài cuốn văn học phương Đông, tôi biết thêm cơ sở Sam - Art Book & Coffee ở 218 Nguyễn Thái Bình, phường Bảy Hiền (quận Tân Bình cũ).
Ghé đến vào một tối trong tuần, tôi gọi một ly cà phê rồi mở cửa bước vào một không gian đọc dành cho sách nghệ thuật, thiết kế và nhiếp ảnh. Khác với Bá Tân, ở đây sách không nhiều nhưng được lựa chọn kỹ càng về nội dung và tuổi đời, được sắp xếp trên 3 - 4 chiếc kệ gỗ và giá treo.
Không gian cà phê kết hợp đọc sách ở cơ sở trên đường Nguyễn Thái Bình
Tôi tìm thấy những cuốn sách về lịch sử, văn hoá, triết học đã xuất bản vài chục năm, bìa đã ố vàng và bong tróc như những vết chứng tích của việc từng bị lãng quên giữa dòng chảy của internet, mạng xã hội và sách điện tử.
Hai không gian, hai vị trí khác nhau trong thành phố, nhưng cùng chung một nhịp. Sách cũ, sách nghệ thuật, sách đại chúng hay sách sưu tầm đều được đặt trong cùng một mạch: để người đọc tìm lại mối quan hệ chậm rãi với chữ nghĩa.
Người chọn đi cùng sách cũ qua nhiều lần đổi chỗ
Chủ nhân của những tiệm sách ấy là Lê Bá Tân - người từng đứng lớp dạy Sử rồi lặng lẽ rời bục giảng khi chưa kịp trả lời trọn vẹn câu hỏi của chính mình. Những năm sau đó, anh đi qua đủ thứ nghề để mưu sinh: telesale, bán vé máy bay, gia sư, bán kim chi… mỗi công việc như một đoạn rẽ, ngắn và gấp, trước khi đời anh chậm lại bên sách cũ.
Duyên đến rất tình cờ. Một người bạn dọn nhà, tặng anh vài tủ sách. Anh đem bán thử trên trang cá nhân, bán hết. Rồi lại bán tiếp. Khi những cuốn sách cũ lần lượt tìm được người đọc mới, anh nhận ra mình đang đứng trước một nhu cầu âm thầm nhưng bền bỉ: người ta vẫn cần sách cũ, cần những cuốn đã đi qua thời gian.
Anh Lê Bá Tân - chủ các cơ sở sách cũ Bá Tân và cũng là một trong những người nổi tiếng với nghề sách
Năm 2016, anh dừng hẳn các công việc khác để theo sách. Anh đi khắp các tiệm sách cũ trong thành phố, học cách phân loại, sắp xếp, định giá - học nghề bằng cách đứng giữa bụi sách và mùi giấy cũ. Với anh Tân, “lịch sử không chỉ là nghề cũ, mà là nền móng để đọc mọi thứ khác: triết học, văn chương, văn hóa, tôn giáo, âm nhạc”, anh nói.
Anh Tân mở cửa tiệm đầu tiên ở quận 2 rồi chuyển sang quận 1 với mô hình cà phê sách. Sau đó là những lần đóng - mở, gián đoạn bởi dịch bệnh và nhiều lý do không tên. Có lúc tưởng như mọi thứ dừng lại, nhưng sách thì không.
Tháng 8/2022, anh Tân dừng chân tại hẻm 451 Hai Bà Trưng với “Bá Tân - Sách cũ thư viện”, rồi chậm rãi mở thêm những không gian khác ở quận 3, quận 5, Thủ Đức, xuống đến Cần Thơ, ngược lên Thanh Hóa. Các tiệm được chia theo từng dòng sách cụ thể: chỗ tập trung sách tôn giáo, chỗ là sách tự chọn, sách cân ký; nơi giữ sách xưa, sách hiếm; nơi khác phục vụ nhu cầu đọc phổ thông của người dân trong khu vực và trở thành tiệm sách cũ duy nhất giữa những gian hàng sách thơm mùi giấy mới.
Mỗi cơ sở được định hướng những dòng sách nhất định, với Sam - Art Book & Coffee là sách nghệ thuật
Trong khi nhiều tiệm sách chuyển sang bán online qua website và mạng xã hội để phù hợp với nhịp sống nhanh của thời đại số, anh Tân lại tập trung đào tạo đội ngũ nhân viên có kiến thức về sách để giao tiếp và tư vấn trực tiếp cho khách hàng, qua đó thúc đẩy việc quay lại hình thức mua bán như trước đây: khách đến tiệm, chọn sách trực tiếp và có không gian ngồi đọc tại chỗ. Cách làm này nhằm thúc đẩy việc quay lại hình thức mua bán quen thuộc của ngày trước khi việc mua sách không chỉ là giao dịch, mà là một khoảng dừng chậm giữa thành phố.
Anh Tân không chỉ bán sách mà còn mong muốn "bán lại" những ký ức về nếp đọc xưa, mua trực tiếp và đọc tại chỗ thay vì đẩy mạnh việc kinh doanh online
Anh Tân cũng thường xuyên tổ chức các buổi đọc sách offline, workshop chia sẻ, phát triển phòng đọc cộng đồng, chương trình tặng quà cho khách đạt 100 giờ đọc sách, để người đọc có lý do ở lại lâu hơn với sách và với nhau. Giữa đô thị luôn vội vã, những tiệm sách cũ như thế trở thành nơi lưu giữ một nếp đọc đã từng rất quen: đến tiệm, lật sách bằng tay và dành thời gian cho việc đọc.
Rời tiệm Bá Tân, tôi mang theo một cuốn sách cũ về Sài Gòn với lời đề tặng của anh Tân - một dấu mốc nhỏ của hành trình đi tìm lại sách cũ giữa lòng thành phố.
