Khi nhắc đến nét đặc trưng của Hà Lan, chắc chắn hình ảnh chiếc cối xay gió xuất hiện đầu tiên trong tâm trí mỗi người. Nhưng bên cạnh đó, xứ sở hoa tulip còn sở hữu một biểu tượng văn hoá ẩn chứa nhiều điều thú vị, đó là những đôi giày gỗ mộc mạc, xinh xắn, được gọi là Clogs hay Klompen.
Tôi gặp gỡ những đôi giày Clogs lần đầu tại làng Zaanse Schans, cách trung tâm thủ đô Amsterdam 20km. Đó là một ngôi làng nhỏ với những chiếc cối xay gió đẹp như câu chuyện cổ tích, những nhà máy nhỏ thơm mùi phô mai bên bờ sông Zaan thơ mộng. Đây cũng là một trong số ít những địa điểm người ta có thể chiêm ngưỡng bộ sưu tập giày Clogs lớn tại Hà Lan và trực tiếp quan sát quá trình mà những nghệ nhân tạo nên một sản phẩm hoàn chỉnh. Cũng ở đó, tôi được lắng nghe câu chuyện của những đôi giày đầy màu sắc.
Làng Zaanse Schans (Hà Lan) nổi tiếng với cối xay gió và những đôi giày clogs
KHỞI NGUỒN GIẢN DỊ
Tại những làng quê bình yên của Hà Lan cách đây hàng trăm năm trước, những đôi giày gỗ xinh xắn đủ màu sắc đã chiếm một vai trò quan trọng trong đời sống văn hóa tinh thần của người dân bản địa. Đôi giày cổ nhất được tìm thấy có niên đại từ năm 1230 và hiện được trưng bày tại bảo tàng Rotterdam. Người ta cũng lấy đây làm dấu mốc cho sự xuất hiện của chúng, mặc dù trên thực tế, rất có thể lịch sử của Clogs còn bắt đầu từ trước đó.
Nhiều tài liệu cho rằng, Clogs lấy cảm hứng từ mẫu giày của người La Mã cổ, tồn tại hơn 2000 năm trước. Ban đầu, chúng chỉ có phần đế gỗ và quai da, với hình dáng giống như những đôi sandal thông thường. Sau này, để phù hợp với nhu cầu sử dụng, người ta mới thay đổi thiết kế thành chất liệu hoàn toàn bằng gỗ như ngày nay.
Vẻ ngoài to và có phần hơi thô cứng của những đôi Clogs khiến người ta hình dung chúng sẽ khá nặng và khó di chuyển. Thế nhưng trên thực tế, cảm giác ướm chân vào một đôi Clogs vừa vặn lại khá thoải mái. Những đường nét ôm khít vào chân một cách gọn gàng, không hề cồng kềnh và nặng nề như tưởng tượng. Thú vị nhất là những tiếng guốc gỗ gõ vào nền đá, tạo nên những âm thanh lạch cạch rất vui tai.
Clogs không chỉ đơn thuần là một loại phục trang mà còn là người bạn đồng hành quan trọng của những người lao động tại nông thôn trong suốt hàng trăm năm. Chất liệu gỗ dày và thiết kế mũi kín giúp giữ ấm đôi chân một cách hoàn hảo, nhất là trong thời tiết mưa nhiều và mùa đông lạnh giá tại Hà Lan; đồng thời cũng ngăn nước và bùn đất mà vẫn thoáng khí. Mặt khác, phần đế gỗ có tác dụng chống trơn trượt, cộng với thiết kế giống như một chiếc xuồng nổi, hạn chế trường hợp người mang bị lún khi tiếp xúc với những vùng đầm lầy. Clogs thậm chí còn được Liên minh Châu Âu công nhận là loại giày an toàn, chịu được những va đập với vật cứng, sắc nhọn.
Đó cũng chính là lý do mà trong suốt hàng trăm năm lịch sử, những đôi giày Clogs lại trở nên phổ biến như vậy tại những vùng ngoại ô Hà Lan. Từ trẻ nhỏ, người già cho đến những người dân thuộc tầng lớp lao động đều sở hữu những đôi giày gỗ xinh xắn của riêng mình.
Sự kì công cho một đôi giày gỗ
Ra đời từ thời Trung Cổ, những đôi Clogs trước đây được làm hoàn toàn thủ công dưới bàn tay của những thợ mộc lành nghề. Ban đầu, họ phải lựa chọn những mảnh gỗ có kích thước phù hợp từ cây dương hoặc cây liễu; sau đó đục và khắc chúng bằng tay để tạo hình chung. Khoét lòng giày luôn là công đoạn phức tạp nhất bởi nó đòi hỏi phải dùng một dụng cụ khoan đặc biệt để đục một lỗ hõm đủ sâu vừa vặn với số đo bàn chân. Bất cứ sai sót nào trong bước này có thể dễ dàng làm hỏng cả đôi giày. Vì các công đoạn đều diễn ra bằng tay, quá trình này tiêu tốn khá nhiều thời gian, có thể một buổi, hoặc một ngày hay thậm chí là nhiều ngày để cho ra đời một đôi giày hoàn thiện. Không được đo đạc bằng máy, những đôi Clogs vào thời kỳ ấy mang một vẻ "không hoàn hảo" rất riêng, vừa mộc mạc lại vừa chứa đựng trong đó cả sự tâm huyết của những người thợ.
Ngày nay, để sản xuất ra những đôi giày Clogs, người ta đã tận dụng máy móc nhiều hơn. Thế nhưng, không vì thế mà du khách mất đi cái thi vị khi chiêm ngưỡng quá trình chế tác chúng.
Tại làng Zaanse Schans, tôi đươc tận mắt ngắm nhìn quá trình đóng giày, từ khâu tạo hình bằng máy cắt để cho ra những chiếc giày giống hệt nhau, đến cẩn thận di chuyển máy đục một cách khéo léo để khoét tạo hình cho phần lòng giày, gọt lại những phần thừa bằng dao chuyên dụng rồi để khô và sơn lên vô vàn những màu sắc và hình thù rực rỡ.
Trên tay là chiếc giày nhỏ, những nghệ nhân lành nghề thoăn thoắt điều khiển các loại công cụ một cách thuần thục. Tiếng rè rè từ những chiếc máy gọt cùng mùi thơm mộc mạc của vụn gỗ tỏa ra khắp không gian tạo nên một thước phim trong trẻo tuyệt đẹp về văn hóa truyền thống. Chẳng mấy chốc, một đôi giày giản dị và xinh xắn ra đời.
Tại ngôi nhà gỗ nằm ở trung tâm làng Zaanse Schans, hàng nghìn những đôi giày Clogs từ phiên bản truyền thống đến mô hình khổng lồ cho khách du lịch chụp ảnh hay nhỏ xíu trên chiếc móc chìa khóa được trưng bày thành một bộ sưu tập khổng lồ. Thấp thoáng qua cánh cửa sổ là đồng cỏ, dòng sông và những chiếc cối xay gió đang chầm chậm quay đều. Tất cả đem đến một không gian thanh bình và hoài cổ, để ở đó người ta được sống lại không khí của làng quê Hà Lan xưa cũ.
Ngày nay, mặc dù Clogs không còn được người bản địa sử dụng phổ biến như trước kia, nó vẫn luôn là một trong những biểu tượng của đất nước Hà Lan. Đôi giày hoàn thiện bộ trang phục truyền thống, là một phần không thể thiếu của điệu nhảy Klompendansen, xuất hiện khắp các thành phố, miền quê như một món quà lưu niệm nhỏ xinh mà chứa đựng cả một nét đẹp văn hóa.
