Từ sâu thẳm châu Phi, ẩn mình trong thung lũng sông Nile rộng lớn, bộ lạc Mundari đã tồn tại hàng ngàn năm với một nền văn hóa độc đáo và quyến rũ. Đây là một cộng đồng bản địa nơi mà truyền thống rạch mặt không chỉ là nghi thức mà còn là biểu tượng bản dạng, và loài bò thiêng liêng chiếm giữ vị trí trung tâm trong mọi khía cạnh đời sống.
Cuộc sống của họ là sự hòa quyện sâu sắc với thiên nhiên, nơi những tập tục truyền thống được gìn giữ qua nhiều thế hệ, tạo nên một bản sắc không thể trộn lẫn.
Bò Ankole-Watusi gắn liền với "hơi thở" của người dân nơi đây
Theo Africa Geographic, tổ chức du lịch và bảo tồn có uy tín hoạt động tại châu Phi từ năm 1991, bộ lạc Mundari là nhóm dân tộc bản địa của thung lũng sông Nile. Vùng đất được bao bọc bởi dòng sông Nile đã tạo điều kiện thuận lợi cho họ phát triển nền chăn nuôi mạnh mẽ. Từ lâu đời, người Mundari đã có một tình cảm sâu sắc và đặc biệt coi trọng gia súc, nhất là loài bò Ankole-Watusi với cặp sừng khổng lồ, được ví von là "vua của các loài gia súc".
Mundari là nhóm dân tộc bản địa của thung lũng sông Nile. Do vùng đất của người Mundari được bao bọc bởi sông Nile, họ có điều kiện tốt để chăn nuôi nên từ lâu đã có truyền thống coi trọng gia súc, nhất là bò
Trong văn hóa Mundari, gia súc và đặc biệt là những con bò Ankole-Watusi được xem như biểu tượng quyền lực, linh vật thiêng liêng và tài sản sống quý giá nhất. Vị trí của một người trong xã hội Mundari được xác định rõ ràng thông qua quyền sở hữu số lượng và chất lượng gia súc. Cuộc sống hàng ngày của họ xoay quanh những con bò, đến mức đôi khi mạng sống của một con bò còn được coi trọng hơn mạng người trong một số bối cảnh. Các tranh chấp trong bộ lạc không thường liên quan đến đất đai mà chủ yếu xoay quanh những con bò.
Những con bò này được ví là "vua của các loài gia súc"
Bò cũng đóng vai trò trung tâm trong các sự kiện xã hội quan trọng. Điển hình như trong lễ cưới, nhà trai phải tặng nhà gái tới 40 con bò làm sính lễ, thể hiện sự giàu có và tôn trọng.
Bò đóng vai trò quan trọng trong văn hoá người Mundari
Đối với người Mundari, những vết sẹo trên khuôn mặt không phải là khuyết điểm mà là biểu tượng của vẻ đẹp và sự kiên cường. Đây là một phần quan trọng của nghi thức trưởng thành dành cho đàn ông. Nam giới Mundari trưởng thành cần tham gia vào một số nghi thức và lễ hội cùng già làng trong ba tháng. Sau khi quá trình này kết thúc, trán của họ sẽ có những vết rạch tạo ra hình chữ V, tượng trưng cho sự trưởng thành và lòng dũng cảm.
Cuộc sống của họ xoay quanh những con bò và đôi khi, mạng bò còn quý hơn mạng người
Cuộc sống của người Mundari gắn liền mật thiết với đàn bò và được phân chia trách nhiệm rõ ràng. Đàn ông đảm nhận việc dẫn bò ra đồng vào ban ngày và lùa chúng về trang trại trước khi mặt trời lặn. Phụ nữ có trách nhiệm dọn dẹp và chuẩn bị đồ ăn cho mọi người. Lũ trẻ thì dọn dẹp trang trại bằng cách gom phân bò và đốt vào cuối chiều. "Làn khói tạo ra khung cảnh độc đáo cho các nhiếp ảnh gia", theo nhận xét của cây viết từ Africa Geographic.
Vị trí xã hội trong cộng đồng Mundari được xác định bởi quyền sở hữu gia súc
Đáng ngạc nhiên, phần tro sót lại sau khi đốt phân bò được người Mundari dùng như một chất bảo vệ da tự nhiên khỏi côn trùng, không chỉ cho chính họ mà còn cho cả đàn bò. Ngoài ra, tro này còn được dùng để làm kem đánh răng. Người Mundari còn tận dụng tối đa các sản phẩm khác từ bò: họ uống trực tiếp sữa bò, và cả máu bò là một phần quan trọng trong khẩu phần ăn hàng ngày, dù họ không thường xuyên ăn thịt bò.
Trong môi trường thiếu nước, theo ghi nhận của Johnny, chủ blog One Step 4ward khi ghé thăm bộ lạc năm 2023, người dân chủ yếu tắm bằng nước tiểu bò. Họ cũng dùng nước tiểu bò để rửa tay, mặt và tẩy lông. Thậm chí, nhiều người còn uống nước tiểu bò vì tin rằng đây là nguồn nước tinh khiết. Nước tiểu bò còn được kết hợp với tro để tạo nên chất làm bóng sừng cho đàn gia súc, thể hiện sự chăm sóc chu đáo dành cho vật nuôi của mình.
Mặc dù nhiều người Mundari được trang bị súng, họ không thích sử dụng chúng trong chiến tranh. Thay vào đó, súng được sử dụng chủ yếu để bảo vệ đàn gia súc khỏi các mối đe dọa. Điều này một lần nữa khẳng định vị trí tối thượng của bò trong cuộc sống và văn hóa của họ.
Mặc dù giữ gìn những truyền thống cổ xưa, lối sống của người Mundari cũng đang có những thay đổi nhất định. Theo Africa Geographic, những người trẻ bắt đầu "nhìn thế giới bên ngoài bằng điện thoại thông minh", cho thấy sự giao thoa với thế giới hiện đại.
Ngày nay du lịch phát triển, nhiều du khách có thể đến và trải nghiệm đời sống phong phú của người Mundari
Hiện tại, nhiều đơn vị du lịch đang mở bán các tour tham quan những bộ lạc ở Sudan, bao gồm cả Mundari. Điều này mang đến cơ hội cho du khách khám phá và tìm hiểu về cuộc sống, tập tục độc đáo của họ, đồng thời hy vọng góp phần vào việc bảo tồn di sản văn hóa quý giá này.
