Vĩnh Long, một viên ngọc quý của miền Tây sông nước, không chỉ quyến rũ du khách bởi những vườn trái cây trĩu quả, ngọt ngào mà còn níu chân lữ khách bởi những ngôi chùa cổ kính, uy nghiêm với lối kiến trúc độc đáo, có một không hai. Vĩnh Long nổi tiếng với những ngôi chùa cổ kính, nơi không chỉ là điểm đến tâm linh thu hút đông đảo Phật tử mà còn là nơi lưu giữ những giá trị văn hóa, lịch sử quý báu.
Bên cạnh những ngôi chùa Vĩnh Long thu hút đông đảo các Phật tử về tham quan và chiêm bái thì vùng đất này còn được mọi người nhắc đến bởi vô số lò gạch nằm cạnh dòng sông Cổ Chiên, Mang Thít vô cùng thơ mộng. Những lò gạch Mang Thít không chỉ là nơi sản xuất ra những viên gạch đỏ tươi mà còn là chứng nhân lịch sử, là biểu tượng của một làng nghề truyền thống lâu đời.
Một thời hoàng kim
Tỉnh Vĩnh Long nằm giữa hai con sông lớn Tiền Giang và Hậu Giang, do chính dòng sông mẹ Mekong tách ra. Hệ thống sông ngòi chằng chịt được hình thành bởi sự xuất hiện những cồn đảo do phù sa bồi đắp. Hàng nghìn năm qua, dưới lớp phù sa của hai con sông đã hình thành những vỉa tầng đất sét dẻo quý hiếm - nguyên liệu làm nên những sản phẩm gốm đỏ nổi tiếng của Vĩnh Long.
Nằm bên dòng Cổ Chiên thơ mộng, lò gạch Mang Thít (tỉnh Vĩnh Long) mang sắc đỏ vô cùng ấn tượng giữa vùng sông nước miền Tây
Trong các số các làng nghề làm gạch ngói ở miền Tây thì khu vực ven sông Cổ Chiên thuộc tỉnh Vĩnh Long là có khoảng thời gian tồn tại lâu nhất. Lò gạch thuộc địa phận tỉnh Vĩnh Long trải dài hơn 30km, nằm bên cạnh dòng sông Cổ Chiên trong xanh, thơ mộng. Lò gạch thuộc hai huyện Long Hồ và Mang Thít. Trong đó, số lượng hộ gia đình tham gia sản xuất gạch tập trung nhiều nhất ở xã Nhơn Phú và Mỹ An thuộc huyện Mang Thít, tỉnh Vĩnh Long.
Lò gạch Mang Thít Vĩnh Long đã tồn tại và lớn dần cùng với dòng sông Cổ chiên hơn 100 năm qua. Chính vì thế, lò gạch gốm này vô cùng nổi tiếng và lớn nhất ở vùng Đồng bằng sông Cửu Long. Không những thể, các sản phẩm của làng gốm còn được phép xuất khẩu sang nhiều nước phát triển trên thế giới. Dân gian, người bản địa sinh sống tại vùng đất này hàng trăm năm nay ưu ái gọi lò gạch Mang Thít Vĩnh Long là “vương quốc gạch ngói”.
"Vương quốc đỏ" ở miền Tây sông nước
Lò gạch Mang Thít Vĩnh Long được mọi người nhớ đến với hình ảnh từng mái lò đỏ hồng, những hàng gạch nhuốm màu thời gian giữa dòng sông Cổ Chiên hàng trăm năm qua. Tham quan làng gốm Mang Thít, du khách sẽ được tận mắt chứng kiến tất cả công đoạn làm ra các sản phẩm gốm mỹ nghệ như chọn đất sét, nhào đất, cho vào khuôn ép tạo hình, phơi nắng, xếp vào lò, đốt lò… Theo các bậc cao niên ở đây, xưa kia, khi nghề làm gạch thủ công truyền thống còn thịnh vượng, mỗi nhà sở hữu vài miệng lò. Những lò gạch nằm san sát nhau, nhìn từ xa giống như một “vương quốc đỏ” với hàng trăm tòa lâu đài nhỏ.
Nghề làm gạch đã có mặt ở đây từ rất sớm. Với nguồn tài nguyên đất đai màu mỡ, lượng phù sa lớn từ dòng Cửu Long sau nhiều năm tích tụ đã hình thành những mỏ đât sét quý giá. Từ đó, người Vĩnh Long đã khéo léo nhào nặn, biến chúng thành những viên gạch, sản phẩm gốm độc đáo.
Từng mái lò, từng hàng gạch hòa quyện với cảnh sắc thiên nhiên sông nước đặc trưng khiến nơi đây trở thành điểm check-in độc đáo
Nghề gạch gốm ở Vĩnh Long có nét độc đáo riêng biệt đó là dòng gốm không men. Nhiên liệu là trấu, một sản vật quen thuộc với vùng lúa nước. Ngoài ra, do đặc tính nhiễm phèn của loại đất sét đỏ đặc biệt này mà khi nung xong, gốm đỏ Vĩnh Long thường có các vân trắng do phèn tạo thành.
Hình dáng lò gạch Mang Thít ở Vĩnh Long cũng giống như các nơi khác của miền Tây. Kiến trúc những lò gạch này như một “cây nấm màu cam”. Ở trên là một lỗ lớn như giếng trời, hai bên là ống khói. Nguyên liệu để xây nên các lò này cũng là bằng gạch, với số lượng hàng trăm nghìn viên được xây xếp chồng lên nhau.
Nơi đây còn nổi tiếng với kiến trúc độc đáo
Để tham quan lò gạch, từ trung tâm thành phố Vĩnh Long, du khách có thể đi tàu xuôi dòng Cổ Chiên với thủy trình khoảng 8km. Ngoài ta, du khách cũng có thể kết hợp đường bộ và đường thủy để vào lò gạch Mang Thít. Từ trung tâm thành phố Vĩnh Long, đi đường Mười Bốn Tháng Chín, qua ngã tư ngay phà Đình Khao theo đường DT902 khoảng 8km. Khi đến cầu Kênh Thầy Cai thì lên tàu để đi tham quan làng gốm.
Cùng với dòng sông Cổ Chiên, lò gạch cũ ám khói lặng lẽ vượt qua bao thăng trầm, nên ai đến đây cũng đều cảm nhận được nét đẹp vượt thời gian của chính nó. Lò gạch Mang Thít Vĩnh Long mang một vẻ đẹp cổ kính và độc đáo. Hình ảnh những viên gạch im lìm nằm giữa khung cảnh hiền hòa, bình yên tại các lò nung, khiến khung cảnh nơi đây càng trở nên cuốn hút, thanh bình hơn bao giờ hết. Vào những buổi chiều tà, khung cảnh lò gạch Mang Thít Vĩnh Long càng trở nên lung linh và ấn tượng.
Không còn là câu chuyện của những viên gạch mà là câu chuyện của cả một thời kỳ hoàng kim
Lò gạch Mang Thít Vĩnh Long là nơi vẫn còn lưu giữ nhiều mỏ sét nguyên sinh cổ xưa có giá trị. Tất cả các mỏ sét nguyên sinh đều nằm bên trong những ngôi làng làm nghề gạch gốm đỏ truyền thống dọc theo hai bên bờ. Đây là nguyên liệu quan trọng nhất để làm thành các sản phẩm trang trí, hoặc trong xây dựng như gạch đỏ, nung, đồ gốm… Từ những bàn tay nhiều kinh nghiệm của người thợ thủ công, hàng nghìn tác phẩm có giá trị được ra đời mang đến cho con người nhiều công dụng hữu ích.
Bảo tồn “vương quốc đỏ”
Theo lời kể của người dân địa phương, nghề làm gạch gốm thủ công truyền thống tại Vĩnh Long đã từng có một thời kỳ thịnh vượng và vô cùng huy hoàng đến nỗi bất kỳ gia đình nào sống ven sông này đều sở hữu một miệng lò. Đó là lý do tại sao làng nghề lò gạch gốm Mang Thít Vĩnh Long vẫn còn lưu giữ được nhiều giá trị truyền thống. Mỗi lò gạch nung được xem như là một biểu tượng của thời gian, phảng phất nhiều kỉ niệm.
Địa phương nỗ lực đưa "vương quốc đỏ" Mang Thít trở thành vùng di sản đương đại độc đáo có tầm quốc tế, điểm đến hấp dẫn với chất lượng hàng đầu ở cả 3 khía cạnh
Đặc biệt, những viên gạch đỏ ở đây không chỉ đơn thuần là vật liệu xây dựng mà còn là những tác phẩm nghệ thuật. Qua bàn tay điêu luyện của các nghệ nhân, những viên gạch trở thành những tác phẩm kiệt tác với đầy đủ các hình thái khác nhau. Từ những viên gạch đỏ đơn giản, các nghệ nhân đã sáng tạo ra nhiều sản phẩm trang trí độc đáo mang đậm nét văn hóa truyền thống.
Làng gốm Mang Thít có nét độc đáo riêng, đó là dòng gốm không men. Không có màu đỏ ối của gạch, ngói, gốm Mang Thít có màu hồng tự nhiên, sau khi nung ửng lớp phấn trắng phơn phớt bên ngoài như sương. Không chỉ ấn tượng bởi màu gốm, ở Cổ Chiên, Vĩnh Long còn có công trình kiến trúc đặc sắc gần như có một không hai ở Việt Nam, đó là nhà gốm. Mặc dù không còn hưng thịnh như xưa nhưng một số gia đình Mang Thít hiện vẫn duy trì sản xuất, giữ nghề truyền thống. Theo thống kê của Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Vĩnh Long, trong tổng số 1.424 lò gạch, có 877 lò vẫn giữ được nguyên vẹn kiến trúc ban đầu.
Những lò gạch gốm tại đây vẫn ngày đêm đỏ lửa để tạo ra những sản phẩm đẹp, độc đáo, chất lượng
Một lò gạch thường cao tầm 12m. Người ta cần đến 5 ngày để tải và dỡ gạch, 15 ngày để nung và 10 ngày để xây cửa lò và chờ gạch nguội. Gạch được nung bằng trấu với quy trình kiểm tra, canh lửa rất cẩn trọng, để đảm bảo gạch “chín” vừa đúng. Sau khoảng 1 tháng nung, thành phẩm thu được là khoảng 120.000 viên gạch đúng chuẩn. Trước kia khi giao thông chưa phát triển, gạch được vận chuyển đi khắp miền Nam bằng đường sông.
Mặc dù còn nhiều khó khăn trong việc phát triển và duy trì làng nghề nung gạch gốm đỏ Mang Thít, Vĩnh Long, nhưng những lò gạch gốm tại đây vẫn ngày đêm đỏ lửa để tạo ra những sản phẩm đẹp, độc đáo, chất lượng. Những người thợ vẫn miệt mài với nghề tạo ra những nét văn hóa mang giá trị tâm hồn Việt, văn hóa phương Đông, tồn tại theo năm tháng.
Ngoài đổi mới công nghệ sản xuất, làng gạch Mang Thít đang được tỉnh Vĩnh Long tìm hướng phát triển du lịch với đề án "Di sản đương đại Mang Thít" nhằm bảo tồn những giá trị văn hóa độc đáo mà các thế hệ trước để lại. Giúp người dân trong vùng chuyển đổi sinh kế, nâng cao đời sống, góp phần phát triển ngành du lịch, tạo đà phát triển kinh tế - xã hội tại địa phương.
