Minari - Viên ngọc châu Á giữa kinh đô điện ảnh Hollywood

Minari - Khát vọng đổi đời ra mắt đầu năm 2021 và nhận về được đề cử ở 6 hạng mục giải Oscars, đã tạo thêm tiếng vang cho điện ảnh châu Á nói chung sau thành công của Parasite - Ký sinh trùng năm 2019.

Bối cảnh thập niên 80 tại bang Arkansas (Mỹ) - nơi được biết đến là “Vùng đất của cơ hội” vì nó lý tưởng cho bộ phận dân nhập cư bắt đầu cuộc sống mới. Được lên biên kịch và khắc họa dưới bàn tay đạo diễn Lee Isaac Chung, Minari mang đến người xem một cảm giác hoài niệm bởi những ký ức chưa bao giờ trải nghiệm nhưng vẫn chân thật, nhẹ nhàng nhưng sâu lắng.

Âm ỉ một cách yên bình

Được kể bằng sự êm ái nhưng sắc sảo - Minari lặng lẽ, cuốn người xem vào những chi tiết trần tục, vụn vặt trong cuộc sống gia đình mà không cần thao túng khán giả bằng bất kỳ công thức kịch tính cường điệu nào. Không chỉ đơn giản là “lăng kính của dân nhập cư ở Mỹ", bộ phim đã vượt ra câu chuyện đơn thuần nhân vật cố gắng thích nghi môi trường khắc nghiệt; đó là những khát khao vẫn luôn đợi chờ được chạm tới, là những nỗi đau âm ỉ mà không thể cất thành lời, là bài học tình thân sâu sắc, và còn là sự phản chiếu nghiệt ngã của xã hội đương thời.

Bộ phim tự truyện của đạo diễn Lee Isaac Chung tập trung vào những tiểu tiết nhỏ nhặt, thể hiện trọn vẹn cuộc sống gia đình nhập cư Hàn Quốc thập niên 80 đầy cơ cực nhưng vẫn yên ả và nên thơ. Ta có thể thấy bản thân thở gấp vài nhịp khi xem cảnh David - cậu bé có vấn đề tim mạch băng qua một cánh đồng bỗng dừng lại đột ngột, rồi rũ rượi. Hoặc cảm giác thật êm dịu dưới hình ảnh minari (cây rau cần) mọc lên tràn đầy sức sống. Những thước phim không hoành tráng nhưng đầy cô đọng và thi vị; cho ta cảm nhận được cả trái tim, bằng sự chân thật.

Những khát vọng

Đầu phim khán giả dễ dàng nhận ra ánh mắt Jacob tràn ngập những hoài bão về “giấc mơ Mỹ"; nhưng rồi trải qua chông gai và khó khăn, chính anh đã đánh mất thứ lấp lánh từng hiện hữu trong đôi mắt mình. Bởi bản tính liều lĩnh có phần bảo thủ, anh lao vào ước mơ của mình mà quên mất gia đình; khiến ta phải tự hỏi điều anh đang cố xây dựng là dành cho người thân yêu hay chỉ dành cho ước mơ của riêng mình.
Khá nhiều người nhầm lẫn giữa lý tưởng tốt đẹp của họ với cái cớ của sự tự phụ và ích kỷ. Và trong hành trình xây dựng hoài bão, đôi khi ta lại quên mất điều cốt lõi đã khiến ta bắt đầu.

Jacob là một người tuyệt vời, người chồng và người cha mẫu mực; nhưng anh không yêu vợ anh - Monica, nhiều như cô yêu anh ấy. Monica chưa thực sự tìm ra được ước mơ lớn nhất đời mình, cô khăn gói đi Mỹ chỉ vì nghe theo những mộng mị của người chồng mới cưới, vẽ lên câu chuyện màu hồng của giấc mơ Mỹ. Cô xem hoài bão của chồng cũng là hoài bão của mình. Một lối suy nghĩ dễ thấy trong nhiều phụ nữ Á Đông: “Nếu anh muốn thì em sẽ luôn ở đằng sau ủng hộ, mình cùng làm với nhau nhé!”. Cho đến khi có con thì việc nuôi và chăm sóc con cái lại vô tình trở thành hoài bão và trách nhiệm lớn nhất đời họ.

Vị đắng trong hôn nhân

Khác với bộ phim Marriage Story dai dẳng và đau xé, hôn nhân trong Minari âm ỉ và ám ảnh.
Thuở đầu của tình yêu là sự nồng cháy, kết nối, giao tiếp không ngừng. Mối quan hệ của Monica và Jacob đã từng mặn nồng, nhưng rồi mọi thứ dần rơi vào khoảng lặng.

Sự sẻ chia dần trở thành những trầm tư riêng lẻ.
Monica bơ vơ và khổ sở giữa vùng quê hẻo lánh ở đất nước xa lạ - và còn đơn độc ngay giữa mối quan hệ của mình với chồng. Jacob gồng mình gánh vác trách nhiệm cơm áo gạo tiền, mang hình hài của kẻ ngoại đạo ở một đất nước. Tuy không thể hiện rõ ràng, nhưng ánh mắt và thái độ của Monica biểu lộ sự quan ngại về khát vọng của chồng cũng như sự vững chắc trong gia đình.

Điều đau lòng hơn khi những đứa trẻ phải chứng kiến cảnh cha mẹ chúng xung đột - chịu đựng nhau; chúng cố gắng gửi thông điệp Don't fight trong tuyệt vọng. Chi tiết đã nói lên sự sợ hãi và bất lực của trẻ em khi đối mặt với vấn đề của người lớn. Dù không nằm trong trách nhiệm và sự hiểu biết của chúng, nó vẫn là biến cố và hình thành vết thương tâm lý lên mọi đứa trẻ.

Trong mọi mối quan hệ, thay vì chọn tan vỡ và giằng xé nhau, việc chấp nhận hiểu nhau và cùng đi đến tiếng nói chung là điều thực sự cần thiết, nó quan trọng hơn cả những nhu cầu cá nhân khác. Đó là an ủi, thấu hiểu, đỡ đần cho nhau hơn là liệng hết nỗi đau lên đối phương; vì ai cũng là người bị tổn thương và cần được chữa lành.

Hơi ấm từ trong mỗi người

Nữ diễn viên gạo cội Youn Yuh-jung hoàn toàn xứng đáng cho chiếc tượng vàng Oscars 2021. Minari thoạt đầu là một câu chuyện trầm lặng; khiến ta cảm nhận nó gần như là lời thì thào bên tai, đôi khi. Đến lúc nhân vật người bà - Soonja (Youn Yuh-jung) xuất hiện, dường như đã thổi vào câu chuyện một luồng gió táo bạo và xanh ngát. Trong mắt những đứa cháu thì Sooja không phải “người bà thực thụ" vì Sooja không biết nấu ăn, thích chơi đánh bài và hay chửi thề, nhưng lại có “mùi bà" khó chịu. Thực tế thì không phải ai cũng đều có một người bà hiền hậu và từ tốn như những khuôn mẫu.

Nhờ những điều vụn vặt nhưng quá chân thật, trong âm thầm, Sooja đã thuyết phục khán giả cảm nhận rõ được hơi ấm từ người bà, tình thương của người thân. Tôi đã bật khóc vì chất giọng khàn, thều thào khi Sooja ru cháu David ngủ; thứ âm thanh khiến tôi chìm vào ký ức được mẹ ru ngủ và được vỗ về ở lưng - ký ức mà cuộc sống trưởng thành đã khiến tôi quên lãng. Mọi nhịp điệu, màu sắc trong phim ngập tràn khán giả trong xúc cảm, khiến ta như muốn rú lên, nhưng rồi phải nén lại, trong âm ỉ. Có lẽ vì thế, người mà David kết nối nhiều nhất là Sooja chứ không phải cha mẹ cậu; cái sỗ sàng nhưng mộc mạc của bà đã khiến đứa cháu khép kín dần mở lòng.

Một nhân vật thú vị làm điểm nhấn cho cuộc sống tha hương của gia đình Jacob, anh Tây hàng xóm Paul - bị cho là dị hợm và kỳ quặc, nhưng lại ấm áp và tử tế hơn khối người đường hoàng ngoài kia. Không phải là sắc tộc, văn hoá, độ tuổi, cũng không phải đẳng cấp, địa vị, giàu nghèo; mà là sự tử tế mới nói lên phẩm chất của một con người. Hơi ấm, sự tử tế có ở mọi nơi, trong mọi người; chẳng qua ta có chọn nó lên hành vi của ta hay không.

Những thương tổn đến từ định kiến

Để trở thành một người đàn ông, trách nhiệm sinh kế trụ cột cho cả gia đình đè nặng lên đôi vai Jacob. Thể hiện qua nhiều chi tiết ám chỉ sự nam tính độc hại, khi trả lời cho đứa con David lý do những con gà trống con bị đốt: Thịt chúng không ngon, cũng không thể đẻ trứng, chúng ít được sử dụng. Vì vậy con và bố cố gắng trở nên hữu ích nhé!. Gánh nặng ấy hằn sâu trong tiềm thức của đàn ông, từ thế hệ này qua thế hệ khác; có lẽ vì thế mà bản tính Jacob trở nên quả quyết thiếu xem xét ý kiến bên ngoài.

Sự bảo thủ trong Jacob càng tỉ lệ nghịch với tiếng nói Monica; mọi quyết định trong gia đình đều do Jacob sắp đặt không hỏi ý kiến vợ. Những mâu thuẫn khá phổ biến trong gia đình châu Á, những uất ức từ hai phía bị dồn nén trong âm ỉ, cứ leo thang và xảy ra xung đột - mặc dù tình yêu của cả hai vẫn còn thuần khiết và mặn nồng. Nếu tháo gỡ những định kiến từ trong gia đình, thậm chí định kiến về real grandma, mỗi thành viên sẽ dễ dàng được sẻ chia trách nhiệm, đùm bọc và chữa lành cho nhau.

Định kiến còn dẫn đến một vấn đề nhức nhối từ rất lâu - nạn kỳ thị chủng tộc. Cách nó vận hành được gửi gắm tinh tế qua lăng kính của dân nhập cư gốc Á; Minari không thể hiện sự kỳ thị quyết liệt, nhưng nó đọng lại cho người xem một sự bức rức như thắt lòng. Đặc biệt gần đây phong trào #StopAsianHate được lan truyền rộng rãi ở các nước phương Tây, nơi mà người gốc Á chưa thực sự được bình đẳng (và càng bị căm ghét vì tư tưởng “Covid đến từ châu Á!?"). Thậm chí định kiến đó còn ở cả những đất nước Á châu, những người da trắng sinh sống làm việc thường nhận được ưu đãi, sự tôn trọng, đời sống cao hơn - so với người bản địa (có cùng trình độ và năng lực).

loài người có cùng một nguồn gốc?

Nhiều nghiên cứu cho thấy tổ tiên của loài người hiện đại Homo Sapiens - bắt nguồn từ châu Phi. Loài Sapiens đã di cư và dàn trải khắp các châu lục, những yếu tố môi trường ở những nơi khác nhau làm thay đổi quá trình tiến hoá (tạng người, màu da, màu mắt…), (theo Sapiens - Lược Sử Loài Người). Vì thế, chẳng chủng tộc nào thua kém hơn chủng tộc nào cả; đó là “sự đa dạng". Những định kiến từ sâu trong văn hoá, xã hội đã vô tình làm tổn thương con người. Và, những người bị tổn thương lại làm tổn thương người khác.

Minari là Cách sống

Bà ngoại Sooja đã nói với cháu trai David khi gieo hạt giống minari: Nó mọc ở bất cứ đâu, giống như cỏ dại, nên bất cứ ai cũng có thể hái và ăn nó. Giàu hay nghèo thì ai cũng đều thưởng thức, và nó còn giúp ta khoẻ mạnh…
Minari là một loại rau thường có trong những món ăn Hàn Quốc. Khi gieo nó thường chết ở năm đầu và phát triển mạnh mẽ ở năm sau, loại rau này còn làm sạch nguồn nước và đất xung quanh nó, đạo diễn Lee chia sẻ: Có lẽ không còn sự so sánh nào hoàn hảo hơn cho câu chuyện về giấc mơ Mỹ này.

Bộ phim là câu chuyện có cấu trúc phong phú nhưng chừng mực, khiến ta say mê trong sự dịu dàng rồi lại choáng ngợp bởi những phút cuối. Lee Isaac Chung xây dựng nhân vật chậm rãi, khiến người xem thấy được bản thân mình gắn bó với các nhân vật rồi khéo léo trùm lên họ một xúc cảm chân thực mà họ không hề nhận biết. Bộ phim nhẹ nhàng chạm vào trái tim chúng ta mà không cần vận dụng đến mánh khoé.

Hình ảnh Sooja cuối phim đã gây ám ảnh cho nhiều khán giả. Kết phim là một sự không hoàn hảo một cách hoàn hảo.
Perfectly imperfect!

MINARI, MINARI, MINARI, WONDERFUL, WONDERFUL, MINARI...

Võ Khánh Duy