Em có nghe mùi cỏ cháy trong đêm
Da thịt anh rưới thềm hoa cỏ dại
Sông Thạch Hãn nhuốm màu loang quằn quại
Tám mốt ngày huyền thoại giữ nước non...
"Mùi cỏ cháy (26/07/2016).
Điện ảnh Việt Nam, qua nhiều thập kỷ, đã dành sự trân trọng đặc biệt cho đề tài chiến tranh, nơi những thước phim không chỉ tái hiện một giai đoạn bi tráng của lịch sử dân tộc mà còn khắc họa rõ nét tinh thần kiên cường, bất khuất của cha ông. Bằng ngôn ngữ nghệ thuật giàu cảm xúc, mỗi tác phẩm đều như một bản hùng ca chạm đến trái tim người xem, nhắc nhở về giá trị của hòa bình và sự hy sinh cao cả.
Bản hùng ca Vĩ tuyến 17 ngày và đêm (1972)
Ra đời trong bối cảnh quân đội Mỹ đang leo thang chiến tranh tại Việt Nam, bộ phim Vĩ tuyến 17 ngày và đêm của đạo diễn Hải Ninh mang tầm vóc của một thiên sử thi hào hùng về cuộc kháng chiến vệ quốc của nhân dân. Phim dựa trên sự kiện có thật ở làng cát Gio Linh, tái hiện cuộc đối đầu quyết liệt giữa người dân làng cát, do chị Dịu (diễn viên Trà Giang thủ vai) dẫn đầu, và quân đội Việt Nam Cộng hòa. Với thời lượng gần ba tiếng, tác phẩm gây ấn tượng mạnh mẽ nhờ nghệ thuật dàn cảnh công phu, những đại cảnh hoành tráng và sự dụng công trong việc "điện ảnh hóa" chất anh hùng của những chiến binh vệ quốc.
Em bé Hà Nội (1974)
Sau thành công của Vĩ tuyến 17 ngày và đêm, đạo diễn Hải Ninh và biên kịch Hoàng Tích Chỉ tiếp tục hợp tác với một tác phẩm cùng đề tài chiến tranh mang tên Em bé Hà Nội. Bộ phim theo chân Ngọc Hà, một cô bé 12 tuổi, trong hành trình trở về Hà Nội tìm bố sau khi nghe tin mẹ và em gái bị bom Mỹ chôn vùi dưới phố Khâm Thiên. Xuyên suốt bộ phim là chuỗi những hồi ức đan xen hiện tại của Ngọc Hà, về những niềm hạnh phúc nhỏ nhoi khi gia đình còn đông đủ, về khát vọng được đến trường và ước mơ về một ngày hòa bình. Hình ảnh con phố Khâm Thiên hoang tàn, đổ nát đối lập với những ký ức ngọt ngào của cô bé đã tô đậm sự tàn nhẫn và mất mát mà chiến tranh gây ra, để lại một dấu ấn đau đáu trong lòng người xem.
Biệt động Sài Gòn (1984 – 1986)
Gần một thập kỷ sau, loạt phim Biệt động Sài Gòn ra mắt và nhanh chóng tạo nên một cơn sốt vé chưa từng có. Lấy cảm hứng từ câu chuyện của những chiến sĩ biệt động trong những năm chiến tranh chống Mỹ, bốn tập phim lần lượt mang nhan đề Điểm hẹn, Tĩnh lặng, Cơn giông và Trả lại tên cho em. Bộ phim tô đậm tinh thần anh dũng, mưu trí và sự hy sinh thầm lặng của những chiến sĩ biệt động hoạt động trong lòng địch. Xen kẽ giữa các phân cảnh hành động căng thẳng là những trường đoạn tâm lý phức tạp của nhân vật, mang lại một bộ phim đầy thuyết phục. Với sự chỉn chu trong dàn cảnh, bám sát nguyên mẫu có thật và sự cố vấn của thiếu tướng Trần Phụng, anh hùng Nguyễn Cụ, tác phẩm đã tránh được những hạn chế hư cấu hay phóng đại, trở thành một trong những bộ phim kinh điển về đề tài chiến tranh của điện ảnh Việt Nam.
Đừng Đốt (2009) và Mùi Cỏ Cháy (2012)
Đừng đốt, bộ phim của đạo diễn, nghệ sĩ nhân dân Đặng Nhật Minh, mang tới những ám ảnh day dứt về thân phận con người nhỏ nhoi trước chiến tranh. Dựa trên cuốn nhật ký của nữ bác sĩ Đặng Thùy Trâm, tác phẩm khắc họa phức cảm về sự mất mát và bi kịch. Cuốn nhật ký, được một cựu binh Mỹ trao lại cho gia đình chị sau 35 năm, đã trở thành một câu chuyện cổ tích thời chiến, gây nên những cảm xúc mãnh liệt cho khán giả.
Tiếp nối dòng phim về chiến tranh, bộ phim Mùi cỏ cháy của đạo diễn Hữu Mười, ra mắt năm 2012, lại mang đến một góc nhìn đầy hồi tưởng. Lấy bối cảnh chính là trận chiến thảm khốc tại Thành cổ Quảng Trị vào mùa hè năm 1972, bộ phim kể lại câu chuyện của bốn người bạn sinh viên Hoàng, Thành, Thăng và Long. Sau khi rời ghế nhà trường để nhập ngũ, họ cùng nhau chiến đấu tại Thành cổ. Dưới dòng hồi tưởng của nhân vật Hoàng, người sống sót trở về, bộ phim tái hiện những ký ức hoang hoải về tuổi trẻ, về những khát vọng dang dở của những người bạn "sống mãi tuổi 20" đã nằm lại dưới lòng đất.
Những tác phẩm đương đại mang đậm dấu ấn lịch sử
Năm 2024, bộ phim Đào, phở và piano đã tạo nên một hiện tượng phòng vé bất ngờ. Tác phẩm được Nhà nước đặt hàng với kinh phí hơn 20 tỷ đồng, lấy bối cảnh cuối năm 1946 đến đầu năm 1947. Bộ phim đưa người xem trở về những ngày Hà Nội khói lửa, khắc họa hình ảnh quân dân Thủ đô kiên cường cùng mối tình sâu đậm giữa chàng lính tự vệ Văn Dân và tiểu thư Hà thành. Tác phẩm không chỉ tái hiện một giai đoạn lịch sử mà còn chạm đến trái tim khán giả bằng câu chuyện nhân văn về con người và tinh thần Hà Nội kiên cường, bất khuất.
Tiếp tục hành trình khám phá những câu chuyện lịch sử, năm 2025, hai bộ phim Địa đạo: Mặt trời trong bóng tối và Mưa đỏ dự kiến sẽ mang đến những trải nghiệm điện ảnh mới mẻ. Địa đạo: Mặt trời trong bóng tối đưa khán giả trở về năm 1967, thời điểm ác liệt nhất của chiến tranh, nơi đội du kích Bình An Đông chiến đấu trong không gian chật hẹp và tối tăm của địa đạo Củ Chi. Với cách dựng bối cảnh và lối kể chuyện độc đáo, bộ phim tái hiện sự khắc nghiệt của cuộc chiến, khiến khán giả như cùng sống, cùng thở với các nhân vật.
Trong khi đó, Mưa đỏ tái hiện hành trình chiến đấu và hy sinh của những người lính trẻ trong trận Thành cổ Quảng Trị năm 1972. Trận chiến kéo dài 81 ngày đêm này là biểu tượng bất khuất của dân tộc Việt Nam. Thông qua những lát cắt đời lính, Mưa đỏ dẫn dắt khán giả bước vào không gian nơi cái chết luôn cận kề, nhưng trên hết, ánh sáng của niềm tin, tình đồng chí và tinh thần quả cảm vẫn bừng lên mãnh liệt, khẳng định ý chí kiên cường của dân tộc Việt Nam.
