Dấu tích bi thương từ thời nhà tù Côn Đảo
Vân Sơn Tự được Mỹ - ngụy xây dựng năm 1964 trên đỉnh Núi Một với mục đích ban đầu nhằm phục vụ nhu cầu tín ngưỡng cho gia đình các quan chức, binh sĩ tại Côn Đảo, đồng thời che đậy mắt dư luận quốc tế về sự cai trị hà khắc với tù nhân. Nhiều người ít biết rằng, công trình này gắn liền với máu và nước mắt của hàng trăm tù nhân chính trị.
Từ chân cổng chùa, những bậc thang đá dẫn lên Vân Sơn Tự trên Núi Một
Tháng 4 năm 1965, chính quyền cai trị đã buộc tù nhân chung thân bị cấm cố tại Trại 2 (Phú Hải) khuân vác từng bao cát, từng hòn đá, bao xi măng từ chân núi lên đỉnh. Dưới cái nắng gắt, những thân hình gầy guộc vẫn gồng mình trong công việc khổ sai. Khi tù nhân phản đối, họ bị trừng phạt dã man: không được tắm rửa, không được ăn uống đầy đủ, buộc phải chào cờ rồi giam cầm. Đặc biệt, 63 tù nhân bị nhốt trong hầm đá chật hẹp, không khí bị bịt kín khiến nhiều người ngạt thở. Đồng chí Mai Văn Xinh, quê Bến Tre, đã hy sinh tại đây ngày 1/5/1965. Hiện mộ ông nằm tại khu C, Nghĩa trang Hàng Dương - nơi nhắc nhớ mãi tinh thần bất khuất của người tù Côn Đảo.
Từ vết tích ấy, Vân Sơn Tự không chỉ là công trình kiến trúc mà còn là minh chứng cho sự tàn khốc của chế độ thực dân kiểu mới, cũng như ý chí quật cường của những chiến sĩ cách mạng nơi “địa ngục trần gian”.
Hành trình hồi sinh và tôn tạo
Sau năm 1975, khi đất nước thống nhất, Vân Sơn Tự trở thành nơi thờ Phật cho người dân đảo, đồng thời là điểm tri ân các anh hùng liệt sĩ. Tuy nhiên, trong một thời gian dài, ngôi chùa không có người chăm nom nên xuống cấp nghiêm trọng. Phải đến khi Giáo hội Phật giáo Việt Nam, tổ đình Vĩnh Nghiêm cùng đông đảo Phật tử và chính quyền địa phương quan tâm, công trình mới dần được hồi sinh.
Ngày nay, ngôi chùa đã được tôn tạo lại, trở thành điểm đến linh thiêng của Côn Đảo
Đặc biệt, năm 2010, UBND huyện Côn Đảo cũ phối hợp với Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch cùng nhiều đơn vị tài trợ đã triển khai dự án “Đầu tư xây dựng, tôn tạo di tích chùa Núi Một” với tổng kinh phí gần 100 tỷ đồng. Sau gần một năm thi công, ngày 3/12/2011, Vân Sơn Tự được khánh thành trong diện mạo khang trang, uy nghi. Công trình này cũng được tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu công nhận là di tích lịch sử văn hóa và danh thắng cấp tỉnh (quyết định số 4025/QĐ-UBND ngày 4/12/2009).
Việc trùng tu không chỉ đơn thuần khôi phục một ngôi chùa mà còn gắn kết với tổng thể di tích lịch sử Nhà tù Côn Đảo, biến nơi đây thành điểm đến hội tụ cả giá trị tâm linh, văn hóa và lịch sử, vừa để tưởng nhớ quá khứ, vừa hướng tới tương lai phát triển du lịch bền vững.
Vân Sơn Tự được xếp hạng Di tích lịch sử văn hóa và danh thắng cấp tỉnh
Ngôi chùa trên núi hướng ra biển trời
Ngày nay, Vân Sơn Tự hiện lên uy nghiêm giữa thiên nhiên hùng vĩ. Tựa lưng vào Núi Một, chùa có bốn hướng: hai hướng nhìn thẳng ra biển, hai hướng tựa vào núi non. Đứng từ chánh điện, phóng tầm mắt ra xa, biển Côn Sơn xanh biếc trải dài, ghe thuyền thấp thoáng như nét chấm phá sinh động. Phía Đông là vịnh Côn Sơn và thị trấn Côn Đảo, phía Bắc mở ra cánh đồng sen An Hải bát ngát, còn phía Nam là thảm rừng bạt ngàn.
Tầm nhìn hướng ra vịnh Côn Sơn từ chùa
Quần thể kiến trúc của chùa mang đậm phong cách Phật giáo Á Đông trên diện tích gần 20.000 m². Các hạng mục được xây dựng và phục dựng bao gồm cổng chùa, gác chuông, nhà tổ, miếu Địa Tạng, miếu Sơn Thần, tượng Phật Bà Quan Âm, cùng hệ thống hạ tầng đồng bộ. Nổi bật nhất là tượng Quan Âm Bồ Tát cao hơn 2 m, tay cầm bình nước cam lộ, đứng trên đài sen thanh tịnh.
Bên trong chùa, gian trước thờ tượng Đại Hùng Bảo Điện, Đức Chúa Ông, Đức Thánh Hiền, Quan Âm Tọa Sơn, Quan Âm Nam Hải. Gian sau thờ tượng Quan Âm Chuẩn Đề, Sơ Tổ Việt Nam, Thánh Mẫu Việt Nam, Gương Sáng Thiền Tông, Trần Triều Hiển Thánh. Một gian bên phải thờ tượng Chủ tịch Hồ Chí Minh cùng các anh hùng, liệt sĩ có công với cách mạng.
Bước chân vào chánh điện, không gian tĩnh lặng khiến lòng người như lắng lại. Từng pho tượng Phật, tượng Thánh hiện lên trang nghiêm, gợi nhắc đến cội nguồn tâm linh bền chặt trong lòng dân tộc. Ở gian thờ Chủ tịch Hồ Chí Minh và các anh hùng liệt sĩ, nhiều du khách không kìm được xúc động, chắp tay thành kính trước những người đã hiến dâng cả tuổi xuân và sinh mệnh cho Tổ quốc. Giữa ngôi chùa trên đỉnh Núi Một, quá khứ bi tráng của Côn Đảo như sống dậy, gợi lên niềm tri ân sâu nặng và tự hào bất tận về truyền thống kiên cường của dân tộc Việt Nam.
Gian chính Đại Hùng Bảo Điện
Không chỉ là điểm hành hương, Vân Sơn Tự còn là điểm ngắm cảnh tuyệt vời. Từ đây, du khách vừa có thể tận hưởng không khí trong lành, vừa cảm nhận sự hòa quyện của biển, núi và tâm linh.
Ý nghĩa vượt thời gian
Chùa Núi Một - Vân Sơn Tự không chỉ là một di tích, mà còn là bài học lịch sử sống động. Nơi đây gợi nhắc về sự tàn bạo của chiến tranh, về nỗi đau và sự kiên cường của những người tù chính trị, đồng thời khẳng định sức sống mãnh liệt của văn hóa và niềm tin tâm linh của dân tộc.
Vân Sơn Tự trở thành điểm đến linh thiêng, không chỉ phục vụ tín ngưỡng của người dân, du khách mà còn là nơi tưởng nhớ công ơn của các anh hùng liệt sĩ ngã xuống tại Côn Đảo
Việc trùng tu, tôn tạo chùa là bước đi quan trọng trong chiến lược phát triển Côn Đảo trở thành điểm đến du lịch văn hóa - tâm linh. Như lời kinh tiếng kệ ngân vang mỗi buổi sớm chiều, Vân Sơn Tự mang trong mình thông điệp về sự thức tỉnh, về đạo lý “uống nước nhớ nguồn”, góp phần bồi đắp giá trị đạo đức cho các thế hệ mai sau.
Hơn nửa thế kỷ đã trôi qua từ ngày những người tù chính trị bị ép xây chùa trong khổ sai, Vân Sơn Tự nay sừng sững trên đỉnh Núi Một như minh chứng rằng: từ đau thương, con người vẫn có thể tạo nên vẻ đẹp, từ mất mát, vẫn có thể khai sinh những giá trị trường tồn. Và trên mảnh đất Côn Sơn thiêng liêng, ngôi chùa ấy mãi mãi là điểm đến của niềm tin, của ký ức và của khát vọng hòa bình.
