Tên gọi “Vũ khúc Thiền môn” không phải là một ẩn dụ thơ mộng đơn thuần. Nó phản ánh tinh thần chính của trưng bày: chuyển tải Thiền không chỉ qua biểu tượng hay văn bản, mà bằng chuyển động, bằng vũ đạo, bằng cách để các tượng đá “nói” và những vật phẩm xưa “diễn”. Những điệu múa Phật giáo từng được biểu diễn trong các nghi lễ cổ nay hiện diện trước mắt người xem qua hình ảnh tái dựng, trình chiếu động - nơi “tĩnh mà động, hữu hình mà vô hình”.
Sự kiện do Bảo tàng phối hợp cùng Viện Nghiên cứu Văn minh châu Á và Công ty TNHH C.M.Y.K Việt Nam tổ chức, nhân dịp kỷ niệm 135 năm Ngày sinh Chủ tịch Hồ Chí Minh, Ngày Quốc tế Bảo tàng và Ngày Khoa học & Công nghệ Việt Nam. Đây là dịp để công chúng bước vào một thế giới nghệ thuật Phật giáo đỉnh cao của Đại Việt thế kỷ XI-XIII- thời kỳ vàng son của triều đại nhà Lý qua lăng kính công nghệ hiện đại.
Triển lãm Vũ khúc thiền môn tại Bảo tàng quốc gia Việt Nam
Đây cũng là cách mà đội ngũ tổ chức muốn đưa Thiền tông - một dòng Phật giáo vốn khó nắm bắt bằng ngôn từ đến gần hơn với công chúng hiện đại. Không phải bằng kinh sách khô cứng, mà bằng trải nghiệm thị giác - nơi ánh sáng, âm thanh và hình khối kết hợp, chạm đến cảm xúc sâu bên trong người xem.
Nghệ thuật Phật giáo thời Lý (1009-1225) được đánh giá là đỉnh cao của mỹ thuật Đại Việt. Không chỉ mang tinh thần Thiền tông sâu sắc - dòng Phật giáo được các vị vua Lý sùng kính, nghệ thuật thời kỳ này còn là sự dung hòa giữa tôn giáo và văn hóa dân gian, giữa cung đình và đời sống bản địa. Từ kiến trúc chùa tháp, điêu khắc tượng Phật, đến các pháp khí, nhạc cụ, đồ gốm trang trí… tất cả đều phản ánh một thời kỳ đậm chất tâm linh mà vẫn rất đời, một thế giới “tĩnh mà động” theo đúng tinh thần Thiền.
Sự sáng tạo, hoà quyện giữa công nghệ số và di sản
“Với những hiện vật tiêu biểu, được chọn lọc từ khối di sản Phật giáo thời Lý đang lưu giữ tại Bảo tàng Lịch sử quốc gia, chứa đựng những giá trị đặc sắc nhất của nghệ thuật Phật giáo thời Lý, với những diễn giải và trình chiếu bằng các kỹ thuật 3D mapping, hologram, digital revival...
Thông qua việc sử dụng công nghệ kỹ thuật số, trưng bày nhằm góp phần phục dựng, tái tạo và hồi sinh các di sản văn hoá vô cùng quý giá, mong muốn mang tới cho khách tham quan những trải nghiệm mới, sâu sắc và hấp dẫn hơn” - TS. Nguyễn Văn Đoàn chia sẻ.
Triều đại nhà Lý đã đặt nền móng cho một nền Phật giáo mang bản sắc Việt. Đó không chỉ là sự tiếp biến tư tưởng từ Trung Hoa hay Ấn Độ, mà còn là sự “Việt hóa” trong biểu đạt nghệ thuật thể hiện qua nụ cười an nhiên của tượng Phật, nét uyển chuyển của những vũ nữ trên mái đình, hay đường nét mềm mại của long - lân - phụng trong trang trí gốm.
Nghệ thuật Phật giáo thời Lý - Tinh hoa hội tụ của Thiền và văn hóa bản địa
Với số lượng giới hạn chỉ 14 hiện vật tiêu biểu được chọn lọc kỹ lưỡng từ khối di sản Phật giáo thời Lý hiện đang lưu giữ tại Bảo tàng Lịch sử Quốc gia, trưng bày chuyên đề lần này không đơn thuần là một cuộc giới thiệu cổ vật, mà còn là một không gian nghệ thuật tổng thể, nơi khán giả được dẫn dắt đi sâu vào tinh thần và thẩm mỹ của thời đại Lý. Thông qua bốn lĩnh vực chính là kiến trúc, điêu khắc, gốm, và âm nhạc vũ đạo - trưng bày mở ra một bức tranh đa chiều về nghệ thuật Phật giáo thời kỳ hưng thịnh này.
Nghệ thuật kiến trúc chùa tháp được giới thiệu sinh động qua hình ảnh những cột đá chạm rồng uốn lượn, chân tảng chạm hoa sen mềm mại, cùng kết cấu mái cong uyển chuyển - những yếu tố điển hình và đặc trưng của kiến trúc Phật giáo thời Lý. Những chi tiết tưởng chừng giản đơn lại mang đậm triết lý và mỹ cảm, cho thấy sự hòa quyện giữa tinh thần tôn giáo và tư duy thẩm mỹ độc đáo của người xưa.
Các hiện vật đã được “hồi sinh”
Nghệ thuật trên đồ gốm thời Lý là một lĩnh vực không thể thiếu, với sự hiện diện của các dòng gốm men trắng ngà, men nâu, hoa nâu, men ngọc là những kỹ thuật đặc trưng cho thời kỳ này. Các hình thức trang trí như khắc chìm, dán nổi, in khuôn… cùng hoa văn sen, cúc, chim phượng, rồng, vũ công, không chỉ làm phong phú thêm giá trị thị giác mà còn chuyển tải dấu ấn văn hóa và tư tưởng Phật giáo vào từng mảnh vật dụng đời thường.
Nghệ thuật âm nhạc và vũ đạo, điểm nhấn mang tính đương đại được thể hiện qua các trình chiếu đa phương tiện, dẫn dắt người xem đến với không gian “vũ khúc Thiền môn”. Tại đây, những điệu múa xưa được phục dựng và diễn giải lại một cách đầy sáng tạo, như một cuộc đối thoại giữa quá khứ và hiện tại, giữa nghệ thuật truyền thống và công nghệ đương đại, gợi mở trải nghiệm mang tính thiền định, thẩm mỹ và tương tác sâu sắc.
Điều đặc biệt là những hiện vật này không chỉ “nằm yên” trong tủ kính. Nhờ ứng dụng công nghệ số hiện đại như 3D mapping, hologram, digital revival, gauze projection, các hiện vật đã được “hồi sinh”, kể lại những câu chuyện xưa theo cách mới sinh động, trực quan và đầy cảm xúc.
Thiền trong chuyển động - Tượng tĩnh mà động
Điểm sáng tạo lớn nhất của trưng bày này chính là việc ứng dụng công nghệ kỹ thuật số như một phương tiện truyền tải di sản, chứ không phải thay thế hay “hiện đại hóa” di sản. Thay vì để các hiện vật nằm lặng lẽ sau lớp kính bảo vệ, giờ đây, mỗi pho tượng, mỗi mảnh gốm, mỗi điệu múa cổ đều có thể lên tiếng, kể lại câu chuyện của mình bằng hình ảnh chuyển động, âm thanh, và tương tác ánh sáng.
Công nghệ ở đây không làm mất đi chiều sâu văn hóa, mà ngược lại, nó mở ra cách tiếp cận mới cho những thế hệ hiện đại - những người có thể ít hiểu về Phật giáo thời Lý, nhưng sẽ bị cuốn hút bởi ánh sáng rọi lên tượng Phật, âm thanh hòa quyện cùng vũ khúc, hay chuyển động mờ ảo của hình ảnh 3D trên nền vải lụa. Một trải nghiệm thị giác đầy xúc cảm, khiến người xem không chỉ “xem”, mà còn “cảm”.
“Vũ khúc Thiền môn” là một lời nhắc rằng di sản văn hóa dù cổ xưa đến mấy cũng có thể được hồi sinh, kể lại, làm mới nếu chúng ta biết kết nối giữa truyền thống và hiện đại, giữa vật chất và công nghệ, giữa lịch sử và cảm xúc. Sự kết hợp giữa Phật giáo thời Lý - một tinh hoa nghệ thuật và tâm linh với công nghệ số đương đại đã mở ra một chương mới cho cách người Việt gìn giữ và lan tỏa bản sắc văn hóa của mình.
Triển lãm được tổ chức tại Bảo tàng lịch sử quốc gia đến hết tháng 7.
