Tại Ninh Thuận, dòng người trong trang phục truyền thống với áo dài, váy, choàng khăn rực rỡ nối nhau tiến về nghĩa trang tảo mộ (tiếng Chăm: Nao ghur), thực hiện nghi thức tưởng nhớ tổ tiên. Giữa miền cát trắng bao la, những ngôi mộ đơn sơ chỉ được đánh dấu bằng hai hòn đá nhỏ ở đầu (hướng bắc) và chân (hướng nam).
Ramưwan, bắt nguồn từ Ramadan (tiếng Ả Rập) mang ý nghĩa "Tháng chín Hồi lịch", là khoảng thời gian thiêng liêng của cộng đồng Hồi giáo trên toàn cầu. Tuy nhiên, với người Chăm Bàni, Ramưwan không chỉ là tháng chay niệm mà còn là một nét văn hóa độc đáo, nơi tín ngưỡng Hồi giáo hòa quyện với tục thờ cúng tổ tiên của dân tộc Chăm, tạo nên một nghi lễ trang trọng, giàu ý nghĩa tâm linh.
Nghĩa trang Chăm Bàni với những hàng mộ đơn sơ, nơi con cháu tề tựu dâng lễ và tưởng nhớ người đã khuất
Hành trình trở về nguồn cội
Trước ngày Ramưwan, khi mặt trời chưa kịp ló dạng, các gia đình người Chăm đã chuẩn bị trang phục truyền thống để đến nghĩa địa tảo mộ. Không gian nhuốm màu trang nghiêm nhưng không hề u uất, mà ẩn chứa sự gắn kết thiêng liêng giữa người còn sống và những bậc tiền nhân. Đặng Thái Tài, một người con xứ Phú Yên, lần đầu tiên chứng kiến nghi lễ này, không giấu được sự ngạc nhiên: "Ấn tượng đầu tiên là từ trang phục đến nghi lễ đều rất lạ, chưa bao giờ tôi thấy một cảnh tượng như thế. Từng chi tiết đều mang một ý nghĩa riêng, gắn liền với tín ngưỡng và tâm thức của người Chăm".
Người Chăm trong trang phục truyền thống với áo dài, váy, choàng khăn rực rỡ đi tảo mộ
Để chuẩn bị cho nghi thức, các vị chức sắc trong cộng đồng mặc áo dài trắng có viền đỏ, quấn khăn trắng có tua đỏ trên đầu. Họ mang theo hộp đồng chứa trầu cau têm sẵn, thuốc lá, nước thánh và trầm hương, những lễ vật không thể thiếu trong buổi lễ cúng tế. Các thành viên trong gia đình, từ trẻ nhỏ đến người cao tuổi, đều diện những bộ trang phục truyền thống đẹp và mới nhất, thể hiện lòng thành kính đối với tổ tiên.
Các vị chức sắc trong cộng đồng mặc áo dài trắng có viền đỏ, quấn khăn trắng có tua đỏ trên đầu
Lễ tảo mộ: Khi con cháu hướng về tổ tiên
Nghĩa địa của người Chăm Bàni không có những ngôi mộ cao đồ sộ như thường thấy, mà chỉ là những hòn đá tròn xếp ngay ngắn thành hàng dài. Ngày này, từng tộc họ sẽ đến đây làm cỏ, vun đất, dọn dẹp phần mộ để chuẩn bị cho buổi lễ.
Sau khi mọi thứ đã sẵn sàng, nghi thức chính bắt đầu. Các vị chức sắc thực hiện nghi lễ tẩy uế phần mộ bằng nước thánh, rồi đọc kinh cầu nguyện, mời tổ tiên về chứng giám. Tiếng kinh vang lên đều đặn, hòa quyện vào không gian như một lời gọi tổ tiên về đoàn viên với con cháu. Mỗi người sau đó sẽ đặt trầu cau têm sẵn xuống từng ngôi mộ, rồi chắp tay cúi lạy sát đất ba lần, gửi gắm lòng thành kính và những lời cầu mong an lành.
Những lễ vật giản dị như trầu cau, nước thánh được đặt lên mộ, thể hiện lòng thành của con cháu với tổ tiên
Mai Trâm, một người Chăm tham gia lễ hội, chia sẻ: "Đây là thời điểm để con cháu thể hiện lòng biết ơn đối với ông bà tổ tiên, cũng là dịp để cả gia đình đoàn tụ, gắn kết với nhau. Mọi người cùng đọc kinh cầu nguyện với nhau, làm dấu ấn thánh khấn vái ông bà tổ tiên phù hộ cho xóm làng và những người còn sống được yên bình hạnh phúc".
Nét độc đáo trong nghi thức Chăm Bàni
Không giống như nhiều nơi khác chỉ đơn giản thắp nén nhang trên mộ phần, nghi thức tảo mộ của người Chăm mang đậm màu sắc văn hóa riêng. Tất cả các thành viên trong gia đình đều mặc trang phục truyền thống khi đến nghĩa địa, thể hiện sự đồng nhất trong tín ngưỡng và lòng tôn kính. Bên cạnh đó, việc đọc kinh cầu nguyện không chỉ mang ý nghĩa tâm linh mà còn giúp mọi người nhắc nhớ về nguồn cội, về những giá trị truyền thống không bao giờ phai mờ.
Lễ cúng trước mộ của người Chăm tại Ninh Thuận
Bầu không khí của ngày tảo mộ là sự hòa trộn giữa trang nghiêm và hân hoan. Trẻ nhỏ vui vẻ trong những bộ áo mới, hạnh phúc vì được theo cha mẹ đến tảo mộ, trong khi người lớn cảm thấy lòng thanh thản khi đã hoàn thành trách nhiệm với tổ tiên. Nhưng đâu đó, vẫn có những giây phút lắng đọng, những ánh mắt xa xăm nhớ về những người đã khuất.
Nhiều thế hệ trong một gia đình cùng quây quần bên phần mộ tổ tiên, tạo nên không khí ấm cúng, thiêng liêng
Lễ tảo mộ không chỉ là nghi thức khởi đầu cho tháng Ramadan của người Chăm Bàni, mà còn là minh chứng sống động cho tinh thần gắn kết gia đình, sự tri ân tổ tiên và gìn giữ những giá trị văn hóa truyền thống. Đó là một hành trình thiêng liêng, nơi những người con Chăm luôn tìm thấy cội nguồn của mình giữa những lời kinh, làn khói trầm hương và tình thân ấm áp lan tỏa.
