Tại Kỳ họp lần thứ 47 của Ủy ban Di sản Thế giới UNESCO diễn ra trang trọng tại Paris, Việt Nam vinh dự khi quần thể di tích và danh thắng Yên Tử - Vĩnh Nghiêm - Côn Sơn, Kiếp Bạc đã chính thức được ghi danh là Di sản Văn hóa Thế giới. Di sản độc đáo này trải dài trên địa bàn ba tỉnh, thành phố gồm Quảng Ninh, Bắc Ninh và TP. Hải Phòng, là minh chứng sống động cho sự hòa quyện giữa thiên nhiên hùng vĩ, lịch sử thăng trầm và những giá trị tôn giáo sâu sắc của dân tộc.
Đây là di sản thế giới thứ 9 của Việt Nam được UNESCO vinh danh, và đặc biệt hơn cả, đây là di sản liên tỉnh thứ hai của nước ta, nối tiếp thành công của Vịnh Hạ Long - Quần đảo Cát Bà. Điều làm nên sự khác biệt của Quần thể Yên Tử - Vĩnh Nghiêm - Côn Sơn, Kiếp Bạc chính là việc đây là di sản dạng chuỗi đầu tiên của Việt Nam. Cấu trúc chuỗi này không chỉ phản ánh đầy đủ sự gắn kết chặt chẽ giữa tự nhiên, văn hóa và tôn giáo xuyên suốt nhiều thế kỷ mà còn cho thấy một bức tranh toàn cảnh về sự phát triển của Phật giáo Trúc Lâm – dòng thiền mang bản sắc Việt.
Đây là di sản dạng chuỗi đầu tiên của Việt Nam, phản ánh đầy đủ sự gắn kết giữa tự nhiên, văn hóa và tôn giáo xuyên suốt nhiều thế kỷ.
Quần thể di sản thế giới vừa được công nhận bao gồm 12 điểm di tích tiêu biểu, nằm trên địa bàn ba tỉnh, thành phố: Quảng Ninh, Hải Phòng và Bắc Ninh, với tổng diện tích vùng lõi lên đến 525,75 ha và vùng đệm rộng lớn 4.380,19 ha. Các điểm tiêu biểu có thể kể đến như Thái Miếu, chùa Hoa Yên, chùa Ngọa Vân, bãi cọc Yên Giang (thuộc Quảng Ninh); đền Kiếp Bạc, chùa Thanh Mai, động Kính Chủ, chùa Nhẫm Dương (thuộc TP. Hải Phòng); chùa Vĩnh Nghiêm, chùa Bổ Đà (thuộc Bắc Ninh).
Quần thể này không chỉ phản ánh tiến trình hình thành, truyền bá và phục hưng của Phật giáo Trúc Lâm – dòng thiền do Phật hoàng Trần Nhân Tông sáng lập từ thế kỷ 13 mà còn thể hiện mối liên kết chặt chẽ giữa nhà nước, tôn giáo và cộng đồng cư dân trong một giai đoạn lịch sử cụ thể, góp phần định hình bản sắc văn hóa và tinh thần dân tộc. Từ Yên Tử linh thiêng nơi khai sáng thiền phái, đến Vĩnh Nghiêm nơi kinh sách được truyền bá rộng rãi, và Côn Sơn - Kiếp Bạc nơi thiền phái được phục hưng và phát triển mạnh mẽ, mỗi địa danh đều là một mắt xích quan trọng trong chuỗi giá trị di sản.
Bắt nguồn từ cảnh quan núi thiêng Yên Tử, Phật giáo Trúc Lâm đại diện cho hệ thống tư tưởng khoan dung, hòa hiếu, kết hợp hài hòa giữa Phật giáo Đại thừa
Phật giáo Trúc Lâm, được phát triển chủ yếu bởi các thành viên hoàng tộc nhà Trần, là một hệ phái độc đáo khi kết hợp hài hòa các yếu tố của Phật giáo, Nho giáo và tín ngưỡng bản địa. Theo hồ sơ di sản, hiện nay có khoảng 30 triệu tín đồ, 50.000 tăng ni và hơn 15.000 ngôi chùa Trúc Lâm tại hơn 30 quốc gia trên thế giới, cho thấy sức sống mãnh liệt và sự lan tỏa rộng khắp của dòng thiền này. Thậm chí, một số địa điểm tiêu biểu như chùa Trúc Lâm Paris (Pháp) hay Giải thưởng Trần Nhân Tông về hòa bình (Mỹ) cũng được ghi nhận trong hồ sơ, minh chứng cho tầm ảnh hưởng toàn cầu của Thiền phái Trúc Lâm.
Quần thể Yên Tử - Vĩnh Nghiêm - Côn Sơn, Kiếp Bạc được UNESCO công nhận theo hai tiêu chí (III) và (VI). Tiêu chí (III) nhấn mạnh giá trị về truyền thống văn hóa độc đáo kết hợp hài hòa giữa Nhà nước, tôn giáo và cộng đồng nhân dân, hình thành từ thế kỷ XIII với Phật giáo Trúc Lâm do Phật hoàng Trần Nhân Tông sáng lập. Tiêu chí (VI) ghi nhận Phật giáo Trúc Lâm là minh chứng toàn cầu về một hệ thống triết lý và đạo đức khuyến khích hòa giải, khoan dung và hòa bình, gắn kết con người với thiên nhiên.
Quần thể Yên Tử - Vĩnh Nghiêm - Côn Sơn, Kiếp Bạc được UNESCO công nhận theo hai tiêu chí (III) và (VI)
Việc ghi danh Quần thể di tích và danh thắng Yên Tử - Vĩnh Nghiêm - Côn Sơn, Kiếp Bạc là kết quả của một hành trình đầy nỗ lực kéo dài suốt 13 năm. Hồ sơ đề cử được xây dựng công phu với sự tham gia của hàng trăm nhà khoa học, chuyên gia di sản hàng đầu và sự phối hợp chặt chẽ của chính quyền ba địa phương liên quan.
Trong quá trình hoàn thiện hồ sơ, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, Bộ Ngoại giao cùng các địa phương đã không ngừng tiếp thu ý kiến và khuyến nghị quý báu từ Trung tâm Di sản Thế giới UNESCO và Hội đồng Di tích và Di chỉ quốc tế (ICOMOS). Những góp ý này đã giúp làm rõ hơn giá trị nổi bật toàn cầu của di sản cũng như năng lực quản lý, bảo tồn di sản theo đúng yêu cầu khắt khe của Công ước Di sản Thế giới 1972, đảm bảo rằng di sản này sẽ được gìn giữ vẹn nguyên cho các thế hệ tương lai.
Đây là di sản thế giới thứ 9 của Việt Nam và là di sản thế giới liên tỉnh thứ hai, sau vịnh Hạ Long - quần đảo Cát Bà
Trước đó, Việt Nam đã tự hào sở hữu 8 di sản thế giới được UNESCO công nhận, bao gồm: Quần thể Di tích cố đô Huế (1993), vịnh Hạ Long (1994, mở rộng ra Cát Bà 2023), phố cổ Hội An (1999), thánh địa Mỹ Sơn (1999), vườn quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng (2003, mở rộng 2015), hoàng thành Thăng Long (2010), thành nhà Hồ (2011) và quần thể danh thắng Tràng An (2014). Việc bổ sung Quần thể Yên Tử - Vĩnh Nghiêm - Côn Sơn, Kiếp Bạc vào danh sách này không chỉ làm phong phú thêm kho tàng di sản thế giới mà còn là niềm tự hào to lớn, khẳng định vị thế và đóng góp của Việt Nam vào di sản văn hóa chung của nhân loại.
