Trong những năm tháng đen tối nhất của cuộc chiến, người dân Smolensk đã tham gia vào những trận chiến quyết định, góp phần làm thay đổi cục diện và tiến trình của cuộc chiến. Hàng trăm nghìn người con ưu tú của vùng đất này đã ngã xuống, máu của họ thấm vào từng tấc đất, biến Smolensk trở thành một vùng đất thiêng liêng, một đài tưởng niệm sống động về sự hy sinh và lòng dũng cảm. Những mất mát đau thương đó đã khắc sâu vào ký ức dân tộc, nhưng đồng thời cũng hun đúc nên niềm tự hào và ý chí kiên cường, truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác.
"Không ai bị lãng quên, không có gì bị lãng quên" - đây không chỉ là những dòng chữ được trang trọng khắc trên đài tưởng niệm vinh quang của thành phố, mà đã trở thành phương châm sống, thấm sâu vào tâm khảm của mỗi người dân Smolensk. Họ sống với quá khứ, trân trọng hiện tại và hướng tới tương lai bằng một ý chí quật cường, không gì lay chuyển được.
Để vinh danh ngày giải phóng Smolensk, vào năm 1974, một huy hiệu tưởng niệm bằng đá granit đỏ được đặt tại trung tâm thành phố Smolensk anh hùng (tháp Gromovo)
Tọa lạc cách thủ đô Moskva 378km về phía tây, ở thượng nguồn con sông Dnepr hiền hòa, và giáp với đất nước Belarus, thành phố Smolensk hiện lên như một chứng nhân oai hùng của lịch sử. Với bề dày lịch sử hàng thế kỷ, thành phố này đã trải qua vô số cuộc bao vây, những trận đánh phá hủy khốc liệt, và những đau thương mất mát không thể nào kể xiết. Nhưng dù trong bất kỳ hoàn cảnh nào, Smolensk vẫn hiên ngang đứng vững, không chịu khuất phục trước bất kỳ kẻ thù nào. Chính lịch sử kiên cường và bất khuất ấy đã hun đúc nên phẩm chất anh hùng của người dân Smolensk, biến họ trở thành những người con ưu tú của đất nước, sẵn sàng xả thân vì độc lập và tự do.
Thành phố Smolensk là một thành phố có lịch sử lâu đời, đã nhiều lần trải qua các cuộc bao vây, phá hủy và đau thương mất mát
Tổng thống Nga Vladimir Putin đã nhiều lần nhấn mạnh vị trí quan trọng của vùng đất Smolensk trong lịch sử nước Nga. Ông khẳng định rằng người Nga luôn thấu hiểu sâu sắc và tự hào về vai trò to lớn của Smolensk như một thành phố anh hùng, một "lá chắn" vững chắc của đất nước. Trong những năm tháng ác liệt của cuộc Chiến tranh Vệ quốc vĩ đại (1941-1945), hàng trăm nghìn người dân Smolensk đã cầm súng chiến đấu dũng cảm ở tiền tuyến, bảo vệ từng tấc đất quê hương.
Nhưng chiến tranh không chỉ cướp đi sinh mạng của những người lính. Hơn nửa triệu người dân Smolensk, trong đó có cả trẻ em vô tội, những người già yếu và những người phụ nữ, đã trở thành nạn nhân của cuộc chiến tàn khốc này. Thống đốc vùng Smolensk, Vasily Anokhin, trong một buổi gặp gỡ với các phóng viên nước ngoài, đã cho biết rằng trên khắp vùng đất Smolensk có hơn 1.500 đài tưởng niệm, và khoảng 1.000 trong số đó là những khu chôn cất tập thể, nơi yên nghỉ của hàng nghìn người đã ngã xuống. Những con số đau lòng này là minh chứng không thể chối cãi cho sự tàn khốc và kinh hoàng của chủ nghĩa phát xít Đức, và là lời nhắc nhở đanh thép về giá trị của hòa bình.
Tổng thống Putin đã nhiều lần nhấn mạnh vị trí quan trọng của vùng đất Smolensk trong lịch sử nước Nga
Từ năm 1941 đến năm 1943, thành phố Smolensk đã phải chịu đựng sự chiếm đóng tàn bạo của quân đội Đức Quốc xã. Trong thời gian đen tối này, phần lớn thành phố bị biến thành đống đổ nát, hoang tàn. Những con đường và ngõ hẻm của Smolensk trở thành những nấm mồ chôn vùi hàng trăm nghìn sinh mạng của người dân vô tội. Sự hy sinh và mất mát to lớn này đã để lại một vết sẹo sâu sắc trong lòng người dân Smolensk, nhưng đồng thời cũng tôi luyện ý chí và quyết tâm bảo vệ những gì thiêng liêng nhất của dân tộc.
Tại Smolensk, những đài tưởng niệm không chỉ là những công trình tưởng nhớ đơn thuần, mà còn là những lời nhắc nhở đầy ám ảnh về quá khứ đau thương của cuộc Chiến tranh Vệ quốc vĩ đại. Tượng đài tưởng niệm trẻ em - tù nhân của trại tập trung phát xít Đức, hay còn được gọi với cái tên đầy xót xa "Hoa cháy", là một trong những biểu tượng gây xúc động mạnh mẽ nhất.
Hình ảnh những cơ thể gầy guộc, nhỏ bé của trẻ em kết lại thành một khối cầu, gợi lên trong lòng người xem một cảm giác nghẹn ngào, rùng mình trước những gì mà lịch sử đã từng chứng kiến. Hơn 2.000 sinh linh vô tội đã vĩnh viễn nằm lại nơi đây, trong những trại tập trung tàn bạo của phát xít Đức. Tượng đài này được xây dựng vào năm 2005, như một nén hương tưởng nhớ của những người sống sót sau những năm tháng địa ngục ấy, dành cho những đồng loại nhỏ tuổi đã khuất.
Người Nga biết rõ và tự hào về vai trò to lớn của Smolensk trong lịch sử, đó là thành phố anh hùng, lá chắn của nước Nga
Cách đó không xa là Tượng đài tưởng niệm du kích vùng Smolensk - những người tham gia chiến dịch "trẻ em". Tượng đài tái hiện hình ảnh những nữ du kích, những cô giáo kiên cường, đã dẫn đoàn trẻ em sơ tán vượt qua hơn 200km đầy gian khổ, dưới làn bom đạn của kẻ thù, để đến được ga xe lửa Toropets ở vùng Kalinin (nay là Tver), và từ đó đưa các em về hậu phương an toàn. Hình ảnh người phụ nữ bồng con nhỏ, cùng những đứa trẻ thơ vây quanh, ánh lên sự che chở, tình yêu thương và khát vọng sống mãnh liệt, khiến bất kỳ ai nhìn thấy cũng không thể kìm lòng.
Đến đặt hoa tại những đài tưởng niệm trong thành phố, du khách sẽ không khỏi bàng hoàng và ám ảnh trước những con số được khắc trên bia mộ tập thể. Hàng nghìn, hàng chục nghìn người đã bị tước đoạt sinh mạng trong cuộc chiến tranh phi nghĩa, những con số khô khan ấy bỗng trở nên sống động, gào thét về sự tàn khốc của chiến tranh và sự mất mát không gì bù đắp được. Ngay trong khuôn viên của một bệnh viện địa phương ngày nay, một tấm bia nhỏ cũng ghi dấu nơi yên nghỉ của hơn 1.500 chiến sĩ Hồng quân Xô Viết, những người đã ngã xuống để bảo vệ quê hương.
Trong sử sách Nga cũng ghi lại: "Trong nhiều thế kỷ, Smolensk là người bảo vệ biên giới phía tây của đất nước Nga. Nơi đây được gọi một cách chính xác là thành phố trọng điểm, lá chắn của nước Nga
Khu tưởng niệm nằm trên phố Zoya Kosmodemyanskaya ở Smolensk được xây dựng để tưởng nhớ những người dân Liên Xô đã chết trong trại tập trung số 126 trong thời gian Đức Quốc xã chiếm đóng thành phố (từ mùa hè năm 1941 đến mùa thu năm 1943). Tổng cộng 87 địa điểm chôn cất tập thể đã được phát hiện trong khu vực này, chứa hài cốt của hơn 45.000 người.
Khu tưởng niệm được xây dựng trên địa điểm của trại tập trung vào năm 1975, với những hàng bia mộ bê tông đơn sơ, khắc năm mất của những người đã khuất: 1941, 1942, 1943... Mặt tiền của khu tưởng niệm là một khối kiến trúc hình thang rỗng, gợi nhớ đến những dãy казарма lạnh lẽo, những nhà tù u tối của phát xít Đức. Ngay phía trên, dòng chữ "Những tội ác ghê rợn đã xảy ra ở đây" như một lời tố cáo đanh thép, vang vọng đến muôn đời. Cách thành phố Smolensk hơn một trăm cây số, tại thành phố Vyazma, đài tưởng niệm “Dulag-184” cũng là nơi tưởng nhớ hơn 30.000 người đã chết trong trại tập trung. Tác phẩm điêu khắc tại đây, với những bức phù điêu khắc họa hình ảnh những người đã khuất, càng làm tăng thêm nỗi đau và sự mất mát của cuộc chiến.
Buổi lễ đặt hoa tưởng niệm các anh hùng trong cuộc chiến tranh vệ quốc tại Quảng trường tưởng niệm các anh hùng ở Smolensk
Và còn rất nhiều những tư liệu, hình ảnh về cuộc Chiến tranh Vệ quốc vĩ đại được lưu giữ tại Bảo tàng "Vùng Smolensk trong Chiến tranh Vệ quốc vĩ đại 1941-1945" và Bảo tàng Chiến sĩ vô danh ở vùng Smolensk. Những người hướng dẫn viên tại các bảo tàng này, với lòng xúc động nghẹn ngào, đã chia sẻ những câu chuyện về những hiện vật của những người đã hy sinh. Họ nói rằng, mỗi tấc đất nơi đây đều thấm đẫm máu và nước mắt của biết bao người con ưu tú của dân tộc.
