Vào ngày 31 tháng 5 năm 1921, tại quận Greenwood ở Tulsa, Oklahoma, vụ Thảm sát chủng tộc Tulsa đã diễn ra khi hàng nghìn cư dân da trắng tấn công vào cộng đồng cư dân và doanh nghiệp da đen ở địa phương - lúc bấy giờ là cộng đồng da đen giàu có nhất nước Mỹ, còn được gọi là "Phố Wall Đen". Khoảng 300 người đã bị sát hại, cùng với hàng loạt nhà cửa và cơ sở kinh doanh bị cướp phá và thiêu rụi. Đây được coi là sự kiện bạo lực chủng tộc tồi tệ nhất lịch sử nước Mỹ, dư chấn mà nó để lại vẫn còn âm ỉ cho đến tận ngày nay khi những nạn nhân còn sống sót vẫn đang đấu tranh để đòi bồi thường.
Tulsa không phải là trường hợp duy nhất. Đã có rất nhiều khu dân cư như vậy từng tồn tại trên khắp nước Mỹ, nơi các cộng đồng người da đen phát triển thịnh vượng và tìm thấy chốn an toàn trước một xã hội thù địch bên ngoài, nhưng rồi vẫn không thể tránh khỏi kết cục suy tàn gây ra bởi chính mối đe dọa mà họ luôn cố gắng tránh xa. Từ bạo lực chủng tộc cho đến các âm mưu được che đậy dưới danh nghĩa "tái thiết đô thị", tất cả gần như đã xóa sổ những con phố từng tràn ngập sức sống khỏi bản đồ lịch sử xứ sở cờ hoa. Hãy cùng tìm hiểu về những khu dân cư đã trở thành một phần quan trọng trong lịch sử chủng tộc tại Mỹ và về di sản mà những số phận kiên cường này đã để lại.
Vụ Thảm sát chủng tộc Tulsa năm 1921 - sự kiện bạo lực chủng tộc tồi tệ nhất lịch sử nước Mỹ
Bruce’s Beach, biển Manhattan, California
Bruce’s Beach từng là khu nghỉ dưỡng nổi tiếng của cộng đồng người Mỹ gốc Phi tại bãi biển Manhattan xinh đẹp ở quận Los Angeles, California. Được cặp vợ chồng da đen Willa và Charles Bruce mua lại vào năm 1912, nơi đây trở thành một khu nghỉ dưỡng dành riêng cho những người da đen, là địa điểm tổ chức rất nhiều những buổi tiệc – một vùng an toàn nơi họ được thoải mái tận hưởng cuộc đời của một công dân bình thường, thoát khỏi nạn phân biệt chủng tộc đang hoành hành khắp nơi.
Bãi biển Bruce's Beach - "thánh địa" của người da đen tại Los Angeles
Tuy nhiên, sự tự do này không tồn tại được lâu, khi các cư dân da trắng trong khu vực đã liên tục quấy rối họ. Căng thẳng leo thang đến mức chính quyền địa phương đã phải đóng cửa khu nghỉ dưỡng và thu hồi đất. Năm 1927, Hiệp hội Quốc gia vì Sự Tiến bộ của Người Da màu (NAACP) tổ chức một cuộc biểu tình bơi lội nhằm phản đối nạn phân biệt chủng tộc, dẫn đến việc bắt giữ bốn thiếu niên da đen. Họ đã đấu tranh và giành chiến thắng, buộc chính quyền phải mở cửa bãi biển trở lại.
Năm 2022, sau nhiều nỗ lực đấu tranh trong cộng đồng, quận Los Angeles đã quyết định trả lại đất cho hậu duệ của gia đình Bruce. Một năm sau đó, gia đình Bruce bán lại khu đất cho chính quyền với giá 20 triệu USD, và gọi đó là “một sự công nhận muộn màng”.
Ngày nay, một tấm bảng tưởng niệm được dựng nên tại Công viên Bruce’s Beach để ghi nhận di sản của gia đình này, cùng với đó là cam kết của thành phố trong việc thay đổi: “Chúng ta không còn là biển Manhattan của 100 năm trước nữa. Chúng ta phản đối phân biệt chủng tộc, sự thù ghét, định kiến và bài trừ. Công viên này được đặt tên để tưởng nhớ Bruce’s Beach và ghi nhận 100 năm tiếp theo của biển Manhattan sẽ là một thành phố của sự tôn trọng và hòa nhập.”
Bảng tưởng niệm tại Công viên Bruce\'s Beach
Tremé, New Orleans, Louisiana
Tremé ở New Orleans được xem là khu dân cư da đen lâu đời nhất nước Mỹ. Được thành lập vào những năm 1800, đây là một trong những nơi đầu tiên tại Mỹ mà người da đen tự do được quyền sở hữu bất động sản.
Quảng trường Congo, nằm trong khu phố Tremé, là địa điểm những người da đen tụ họp vào mỗi Chủ nhật để cùng nhảy múa, đánh trống và ăn mừng, góp phần hình thành nên văn hóa nhạc jazz và truyền thống diễu hành đường phố second-line đặc trưng của họ. Tuy nhiên, vào những năm 1960, quyết định xây dựng đường cao tốc Liên bang số 10 cắt ngang Đại lộ Claiborne đã khiến một trong những khu kinh doanh da đen phát triển nhất nước Mỹ bị tàn phá.
Jazz - văn hóa nghệ thuật đặc trung của người da đen nói chung và khu phố Tremé nói riêng
Bất chấp khó khăn, Tremé vẫn gìn giữ được bản sắc và di sản văn hóa của mình cho đến ngày nay. Những tour du lịch như Nola Culture Second Line Tour & Experience giúp du khách khám phá sâu hơn về truyền thống diễu hành second-line của khu phố. Các địa điểm nổi bật như quán pub Kermit’s Treme Mother-in-Law Lounge hay St. Augustine – nhà thờ Công giáo da đen lâu đời nhất ở Mỹ cũng là những điểm đến đáng ghé thăm.
Second-line - truyền thống diễu hành đường phố của người da đen tại Tremé
Bronzeville, Milwaukee, Wisconsin
Trong cuộc Đại Di cư của người da đen thế kỷ 20, nhiều người da đen đã rời miền Nam để tìm kiếm cơ hội ở các thành phố phía Bắc, trong đó có Milwaukee. Bất chấp những rào cản phân biệt đối xử, khu Bronzeville trở thành trung tâm kinh tế và văn hóa của cộng đồng da đen.
Tuy vậy, những năm 1960, một dự án đường cao tốc đã phá hủy hơn 8.000 ngôi nhà và doanh nghiệp tại đây, khiến hàng nghìn người phải di dời đi nơi khác. Ngày nay, Bronzeville đang hồi sinh với sự pha trộn giữa những di sản cũ và hơi thở hiện đại. Những địa điểm như quán cà phê Mi Casa Su, nhà hàng Bronzeville Kitchen and Lounge hay quán cà phê Honeybee Wellness and Apothecary giúp du khách thưởng thức nền ẩm thực và văn hóa độc đáo của nơi này. Bảo tàng Tưởng niệm Nạn Diệt chủng Da đen Hoa Kỳ cũng là điểm tham quan không thể bỏ lỡ.
Bronzeville, Milwaukee, Wisconsin
Gainsboro, Roanoke, Virginia
Từng là một cộng đồng thịnh vượng, Gainsboro không chỉ là nơi sinh sống của hàng nghìn gia đình mà còn là trung tâm văn hóa và kinh tế của người da đen ở Roanoke, Virginia. Trước khi bị tàn phá bởi các dự án “tái thiết đô thị” trong thế kỷ 20, Gainsboro từng là một khu vực nhộn nhịp với những nhà thờ, cửa hàng, nhà hàng, rạp hát và các tổ chức cộng đồng giúp cư dân chống chọi với sự phân biệt chủng tộc và tạo dựng một cuộc sống bền vững. Những con phố nơi đây từng vang lên tiếng cười nói của các gia đình, tiếng nhạc từ các câu lạc bộ và sự tấp nập của những doanh nghiệp do người da đen làm chủ.
Vào những năm 1950 và 1960, chính quyền đã thực hiện các dự án cải tạo đô thị mà thực chất là để đẩy các cộng đồng da đen ra khỏi khu vực trung tâm thành phố. Hơn 1.600 ngôi nhà bị phá hủy, hàng trăm doanh nghiệp biến mất. Việc cưỡng chế di dời đã khiến nhiều cư dân mất đi không chỉ nhà cửa, mà cả nền tảng kinh tế và văn hóa của họ.
Ngày nay, những nỗ lực nhằm bảo tồn ký ức về Gainsboro vẫn tiếp tục. Các tổ chức như Roanoke Higher Education Center, Thư viện Công cộng Roanoke và Quỹ Bảo tồn Thung lũng Roanoke đã hợp tác để xây dựng Dự án Lịch sử Gainsboro, cung cấp thông tin qua các tư liệu, hình ảnh và video về quá khứ của khu vực. Ứng dụng Gainsboro Revisited cho phép người dùng khám phá lịch sử khu phố này thông qua các câu chuyện tương tác và hình ảnh thực tế ảo.
Đài tưởng niệm Martin Luther King – nhà hoạt động nhân quyền người Mỹ gốc Phi – nằm tại Gainsboro
Đối mặt với sự phá hủy, di dời và những bất công lịch sử, những khu dân cư này đã định hình nên văn hóa và lịch sử Mỹ, phơi bày cho thấy hai mặt trái ngược của “giấc mơ Mỹ” đã đưa biết bao nhiêu thế hệ con người từ mọi màu da, tiếng nói đến với đất nước này. Chúng không chỉ là những địa điểm tồn tại trên bản đồ, mà còn là biểu tượng của sự kiên cường, sáng tạo và tinh thần đoàn kết của cộng đồng người Mỹ gốc Phi, đại diện cho nhân quyền và sự tự do mà mỗi cá thể loài người xứng đáng nhận được dù ở bất cứ nơi đâu.
