đổi tên
Gần đây nhất, một cuộc chiến ẩm thực nổ ra vào tháng 7, khi Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch Hàn Quốc thông báo rằng họ đang sửa đổi hướng dẫn chính thức về "ngôn ngữ nước ngoài phù hợp" cho một số món ăn Hàn Quốc. Trong đó có quy định rằng “xinqi” sẽ là tên chính thức của kimchi khi được dịch và phiên âm sang tiếng Trung Quốc, thay vì từ “pao cai” (rau muối lên men) như bản hướng dẫn cũ.
Vấn đề này bắt nguồn từ việc không có ký tự Trung Quốc nào phù hợp để đại diện cho cách phát âm của kimchi. Do đó, Bộ Nông nghiệp Hàn Quốc đã xem xét khoảng 4.000 ký tự Trung Quốc trước khi quyết định chọn “xinqi” (辛奇) là thuật ngữ thích hợp để diễn đạt cho món ăn nổi tiếng xứ Hàn này. Nguyên nhân được cho là vì khi đọc nghe giống như từ “kimchi”. Trong đó, “xinqi” (辛奇) bao gồm hai chữ Hán: "xin" có nghĩa là cay, "qi" có nghĩa là độc đáo, hoặc tò mò.
Với việc sử dụng từ “xinqi” cho kimchi trong tiếng Trung, Bộ Nông nghiệp Hàn Quốc hy vọng kimchi của Hàn Quốc và pao cai của Trung Quốc được phân biệt rõ ràng, cũng như nâng cao nhận thức về món ăn truyền thống của Hàn Quốc ở thị trường Trung Quốc.
Hướng dẫn mới được áp dụng cho Chính phủ Hàn Quốc và một số doanh nghiệp xuất khẩu, nhưng đó chỉ là khuyến nghị dành cho các công ty tư nhân của Hàn cần dịch từ “kimchi” sang tiếng Trung. Tuy nhiên, từ mới này là khởi nguồn cho một làn sóng tranh cãi giữa giới truyền thông và cư dân mạng của cả hai quốc gia.
phân biệt “kimchi” và“pao cai”
Trước khi đi sâu vào "cuộc chiến" này, chúng ta nên hiểu sự khác biệt giữa kim chi và pao cai.
"Kimchi" là một thuật ngữ chung cho hơn 100 loại rau lên men ở Hàn Quốc, tuy nhiên, phổ biến nhất là món bắp cải napa lên men với gia vị bao gồm ớt, tỏi, gừng và hải sản muối. Thế nhưng, thật ra kimchi có rất nhiều phiên bản làm từ nhiều loại rau khác nhau và cả mức độ cay cũng rất đa dạng như chonggak kimchi (kimchi củ cải lên men) hoặc baek kimchi (kimchi bắp cải trắng không cay)...
Kimchi
Trong khi đó, "pao cai" có nghĩa là "rau ngâm" trong tiếng Trung Quốc. Đó là các loại rau muối (như muối dưa cải của Việt Nam) thường được làm bằng cách ngâm các loại rau xanh khác nhau như cải bắp, cà rốt trong dung dịch nước muối, có hoặc không có gia vị. Các hũ rau sau đó được lên men ở nhiệt độ phòng.
Bởi vì chúng có một số điểm tương đồng, kimchi thường được gọi là "hanguo pao cai", có nghĩa là "rau lên men của Hàn Quốc" ở Trung Quốc.
Pao cai
nỗ lực đổi tên đã gần 10 năm
Đây không phải là nỗ lực đầu tiên của Hàn Quốc trong việc dùng cụm từ “xinqi” trở thành tên tiếng Trung của kimchi. Trước đó vào năm 2013, Bộ Nông nghiệp, Thực phẩm và Nông thôn Hàn Quốc đã từng thực hiện cuộc vận động hành lang để có một cái tên mới nhằm đáp ứng với việc ngày càng có nhiều sản phẩm kimchi do Trung Quốc sản xuất ở thị trường nước ngoài, cũng như ở ngay thị trường nội địa Hàn. Kể từ năm 2006, doanh số sản phẩm kimchi ở Hàn Quốc đã bị thâm hụt so với các sản phẩm của Trung Quốc. Tính từ năm 2007-2011, số lượng nhập khẩu các sản phẩm kimchi từ Trung Quốc vào Hàn đã tăng lên ít nhất 10 lần.
Thế nhưng sau khi thông báo chính thức về tên gọi mới được đưa ra vào năm 2013, ngay lập tức có nhiều phản ứng dữ dội diễn ra. Người dân Trung Quốc không chấp nhận và họ lại tiếp tục dùng cái tên "pao cai" để chỉ món kimchi.
Mặt khác, cùng năm đó, Hàn Quốc cũng đã thành công trong việc đưa Kimjang - văn hóa muối kimchi trở thành Di sản Phi vật thể của UNESCO, khiến món ăn này trở thành biểu tượng văn hóa đáng tự hào của Hàn Quốc.
"Kimchi là một món ăn quốc gia của Hàn Quốc, không chỉ vì người dân nước này dùng kimchi trong hầu hết các bữa ăn, mà còn vì nó là món ăn Hàn Quốc nổi tiếng nhất thế giới. Nhiều người phương Tây có thể vẫn không phân biệt được gimbap với sushi, nhưng họ có thể dễ dàng nhận ra kimchi đến từ Hàn Quốc”, Elaine Chung, giảng viên ngành Nghiên cứu Trung Quốc tại Đại học Cardiff, nhà nghiên cứu về Đông Á cho biết.
Trước đây, những cuộc tranh cãi về tên gọi của kimchi chủ yếu diễn ra giữa cư dân mạng hai nước. Thế nhưng, lần này, mức độ căng thẳng hơn khi vấn đề được đưa lên cả truyền thông quốc gia. “Việc Chính phủ Hàn Quốc công bố tên mới có thể thấy được phản ứng cứng rắn của họ. Điều này cho thấy họ đang quyết tâm giành lại quyền sở hữu đối với món ăn truyền thống của mình”, Elaine Chung khẳng định.
xung đột văn hóa nảy sinh và tiếp diễn
Mối quan tâm về cái tên tiếng Trung của kimchi Hàn Quốc gia tăng đáng kể sau một loạt xung đột văn hoá diễn ra trong năm qua. Vào tháng 11/2020, Trung Quốc đã đạt được chứng chỉ IOS cho sản phẩm rau muối Tứ Xuyên (Sichuan pao cai). Thậm chí, tờ Global Times còn viết: “Tiêu chuẩn quốc tế cho ngành công nghiệp kimchi là do Trung Quốc dẫn đầu”.
Cư dân mạng và truyền thông Hàn Quốc khi ấy tỏ ra không mấy “vui vẻ”, họ cho rằng bản báo cáo này là nỗ lực "ăn cắp" kimchi và văn hóa Hàn Quốc. Điều này cũng làm dấy lên tâm lý và làn sóng kêu gọi tẩy chay văn hóa Trung. Thậm chí, một video có tựa đề “Nhà máy sản xuất kim chi bẩn ở Trung Quốc” ghi lại cảnh một người đàn ông gần như khỏa thân ngâm mình trong một vũng cải bắp và chất lỏng màu nâu, được chia sẻ rầm rộ trên mạng xã hội và các phương tiện truyền thông Hàn Quốc càng khiến căng thẳng leo thang.
Chính phủ Hàn Quốc đã có những nỗ lực "xoa dịu" bằng chỉ dẫn phân biệt kimchi và pao cai. Đầu năm nay, đơn vị quảng cáo quốc gia Hàn Quốc đã xuất bản một cuốn sách mới về kimchi, trong đó dành riêng hẳn một phần nêu bật sự khác biệt giữa pao cai và kimchi.
Dù vậy, điều này cũng không thể làm giảm nỗi tức giận của người dân Hàn, thậm chí sự không hài lòng này còn lấn sang lĩnh vực du lịch, giải trí. Tại Hàn Quốc, kế hoạch xây dựng khu du lịch Chinatown ở tỉnh Gangwon đã bị hoãn lại vào tháng 4 năm nay sau khi hàng nghìn cư dân mạng đồng loạt ký vào bản kiến nghị phản đối. Trong khi đó, bộ phim truyền hình Joseon Exorcist đã bị dừng chiếu chỉ sau 2 tập bởi lý do quá nhiều người xem phản đối vì trang phục, rượu và đồ ăn giống y như phim Trung Quốc.
Lần thay đổi này liệu có khác?
Lần này, một số công ty đã phản ứng với việc thay đổi tên. Bộ phận dịch thuật của Naver - công cụ tìm kiếm lớn nhất Hàn Quốc đã sửa đổi bản dịch tiếng Trung của kimchi thành "xinqi", thay vì "pao cai" như trước kia. Bên cạnh đó, trên trang web tiếng Trung của thương hiệu thực phẩm Bibigo, sản phẩm kimchi cũng được dịch là "xinqi".
Tất nhiên, cái tên mới này vẫn chưa được người dân Trung Quốc đón nhận. Trên mạng xã hội Weibo của Trung Quốc, các bình luận về cái tên mới “xinqi” hầu hết đều mang tính tiêu cực. Một số từ chối sử dụng thuật ngữ này và nói rằng kimchi là món ăn cũng từ món pao cai của Trung Quốc mà ra. Một số khác cho rằng, họ nhận ra sự khác biệt nhưng không thích tên mới. "Tôi không hiểu tại sao chúng tôi phải dùng bản dịch "xinqi" do người Hàn Quốc đề xuất. Ngôn ngữ không nên phát triển theo thói quen của người dùng sao?", một người dùng chia sẻ.
Nhà nghiên cứu về Đông Á Elaine Chung lưu ý rằng nỗ lực đổi tên đã thất bại vào năm 2013 vì hầu hết những người nói tiếng Trung Quốc không sử dụng thuật ngữ này. “Rất khó để thuyết phục mọi người sử dụng một từ chẳng có nghĩa gì trong tiếng Trung để thay thể một thuật ngữ mà họ vốn quen thuộc trong nhiều năm”.
Ngoài ra, tên “xinqi” có thể không được công nhận hợp pháp ở Trung Quốc. Văn bản do Chính phủ Hàn Quốc ban hành cũng nhấn mạnh các công ty xuất khẩu kimchi sang Trung Quốc phải thận trọng, vì luật pháp nước này quy định rằng, các công ty phải sử dụng những cái tên quen thuộc với người tiêu dùng Trung Quốc. Điều đó có nghĩa là các doanh nghiệp khó sử dụng riêng thuật ngữ "xinqi" để mô tả kimchi, họ vẫn cần phải gắn nhãn nó là “pao cai”.
Với những tranh cãi xuyên quốc gia, rất khó để nhận định nỗ lực đổi tên món kimchi xứ Hàn lần này có thành công hơn hay không. Tuy nhiên, Elaine Chung khẳng định: "Gần như không thể dập tắt những cuộc chiến văn hóa đang diễn ra đối với món ăn nổi tiếng này".
