“Nhìn hoa nở mà biết Tết sắp về”
Vào thời kỳ phong kiến, hoa thủy tiên được coi là biểu tượng của sự quý phái và thanh tao, thường xuất hiện trong các không gian sống của giới thượng lưu và trí thức Hà Nội. Những ghi chép từ thời nhà Lê (thế kỷ 15-18) cho thấy hoa thủy tiên từng được xem là một loại hoa quý, thường chỉ dành cho vua chúa hoặc những gia đình quyền quý. Vẻ đẹp mỏng manh nhưng đầy kiêu sa của hoa đã khiến nó trở thành “nàng thơ” trong những dịp Tết cổ truyền.
Workshop gọt hoa thủy tiên tại Cafe Phố Hàng
Thú chơi hoa thủy tiên không đơn thuần là cắm hoa để trang trí, mà là một nghệ thuật đòi hỏi sự công phu, từ khâu chọn củ, gọt tỉa, chăm sóc đến khi hoa nở. Mỗi củ thủy tiên được gọt cẩn thận để lộ ra phần mầm, phần rễ, giữ nguyên dáng vẻ tự nhiên nhưng vẫn đầy tính thẩm mỹ. Người Hà Nội xưa thường tổ chức các cuộc thi bày hoa thủy tiên tại những địa điểm linh thiêng như đền Bạch Mã, Hội Quán Phúc Kiến hay Văn Miếu, nơi mà những bát hoa đẹp nhất được kính cẩn dâng lên tổ tiên trong đêm giao thừa.
Tác phẩm “Vang bóng một thời” của Nguyễn Tuân đã từng miêu tả hoa thủy tiên như một cách đo thời gian của người xưa. “Nhìn hoa nở mà biết Tết sắp về”, ông viết, như một lời gợi nhắc rằng thời khắc giao thoa của năm cũ và năm mới không chỉ hiện diện qua lịch mà còn qua vẻ đẹp của hoa.
Thú chơi cầu kỳ, giàu tính nghệ thuật
Hoa thủy tiên, thuộc họ loa kèn đỏ, là loài hoa thanh mảnh, dịu dàng, mang vẻ đẹp vừa giản đơn vừa quý phái. Người xưa miêu tả hoa thủy tiên bằng hình ảnh “mâm ngọc chén vàng”, với lớp cánh trắng như ngọc, nhụy hoa vàng rực tựa vàng mười, thân lá mảnh dài xanh mướt và củ hoa trắng tinh khôi. Cả củ, thân, lá, hoa và rễ của loài cây này đều mang giá trị thẩm mỹ cao, tạo nên sức hấp dẫn khó cưỡng. Nhưng để có được một bát hoa thủy tiên đẹp, người chơi hoa phải đầu tư rất nhiều thời gian và tâm huyết.
Nghệ nhân hoa thủy tiên Nguyễn Trọng có 7 đời làm nghề hoa cây cảnh của làng Nghi Tàm cùng nghệ nhân Bùi Bích Ngọc chia sẻ kiến thức, kinh nghiệm tại buổi workshop
Đầu tiên là chọn củ hoa – loại củ phải to, chắc, nhiều mầm và không bị sứt sẹo. Sau đó là công đoạn gọt củ, một công việc đòi hỏi sự khéo léo và kiên nhẫn. Dao gọt thủy tiên cũng là một vật dụng đặc biệt, được thiết kế chuyên dụng với hai đầu – một đầu sắc để cắt tỉa và một đầu lòng máng dùng để nạo và xén lá. Người gọt hoa phải nắm vững kỹ thuật để vừa làm lộ ra những mầm hoa đẹp, vừa không gây tổn thương đến phần thân và rễ.
Quá trình chăm sóc hoa cũng không kém phần cầu kỳ. Củ hoa sau khi gọt được đặt trong bát nước sạch, để ở nơi có ánh sáng tự nhiên và nhiệt độ phù hợp. Trải qua các bước “hãm nắng” và “phơi sương” một cách cẩn thận, sau 20-30 ngày, hoa sẽ bung nở đúng vào thời khắc giao thừa.
Hoa thủy tiên trong đời sống hiện đại
Ngày nay, thú chơi hoa thủy tiên đã không còn phổ biến như trước, một phần vì sự cầu kỳ trong quá trình chuẩn bị và một phần vì nhịp sống hiện đại ngày càng hối hả. Tuy vậy, ở Hà Nội, vẫn có những người yêu hoa, kiên trì giữ gìn thú chơi này như một cách để kết nối với truyền thống. Mỗi dịp Tết, chợ hoa Hàng Lược – nơi được xem là chợ hoa lâu đời nhất phố cổ, vẫn bày bán những củ hoa thủy tiên cho những người yêu thích sự hoài cổ. Không phải là loài hoa rực rỡ, bắt mắt như đào hay mai, nhưng lại có sức hút riêng nhờ vẻ đẹp giản dị, thanh tao và hương thơm nhẹ nhàng.
Cái thú chơi hoa thủy tiên ngày Tết của người Hà Nội, vì thế, không chỉ là một thú vui trang hoàng nhà cửa mà còn là sự gắn kết giữa con người với thiên nhiên, giữa hiện tại và những giá trị xưa cũ. Trong nhịp sống hiện đại, khi mọi thứ trở nên gấp gáp và vội vã, việc ngồi tỉ mẩn gọt những bông hoa thủy tiên như nhắc nhở con người ta về tầm quan trọng của sự tĩnh lặng, tinh tế và lòng kiên nhẫn.
Giữa dòng chảy gấp gáp của thời gian, thú chơi hoa thủy tiên lặng lẽ giữ lại chút gì thanh tao, chút gì sâu lắng của Hà Nội xưa. Hương thơm dịu dàng của những cánh hoa trắng muốt dường như là lời thì thầm từ quá khứ, dẫn lối tâm hồn trở về những ngày tháng khi Tết còn mang đậm dấu ấn của sự tinh tế và tao nhã. Trong ánh sáng nhàn nhạt của ngày xuân, bát hoa thủy tiên tựa một chiếc gương soi, phản chiếu vẻ đẹp trường tồn của văn hóa Tràng An, một vẻ đẹp giản dị mà cao sang.
Thú chơi hoa thủy tiên không ồn ào, phô trương, mà lặng lẽ như cách người Hà Nội lưu giữ những giá trị xưa cũ. Mỗi củ hoa được gọt tỉa công phu, mỗi giọt nước nuôi hoa được thay đều đặn, và mỗi nụ hoa hé nở đều mang theo tâm huyết của người chơi. Dù nhịp sống đã vội vàng hơn, bát hoa thủy tiên vẫn âm thầm tỏa hương, như một lời nhắc nhở về cái đẹp tao nhã của một thời đã qua. Từng cánh hoa, từng sợi rễ trắng mảnh mai, từng dáng bình tinh khôi... tất cả hợp thành một bài ca không lời, hát về sự trường tồn của những giá trị văn hóa.
