Nhà bác học Lê Quý Đôn (1726 - 1784) từng viết: "Tục nước ta trọng nhất bánh trôi nước, mỗi năm cứ ngày mồng 3 tháng 3 thì làm bánh ấy”. Tết Hàn thực, một ngày lễ truyền thống mang đậm dấu ấn văn hóa của người Việt, được tổ chức vào ngày mùng 3 tháng 3 Âm lịch hàng năm. Năm 2025, Tết Hàn thực sẽ rơi vào ngày 31 tháng 3 Dương lịch, tức thứ Hai đầu tuần. Đây là dịp để mỗi gia đình Việt tưởng nhớ tổ tiên, bày tỏ lòng thành kính và cầu mong một mùa mới bình an, cả năm may mắn.
Tết Hàn thực, một ngày Tết giao mùa gợi lên trong lòng người Việt một khoảng thời gian dịu dàng giữa dòng chảy hối hả của cuộc sống. Không rộn ràng như Tết Nguyên đán, không náo nhiệt như Trung thu, Hàn thực đến như một cơn gió thoảng, mang theo hơi thở của mùa xuân còn sót lại, hòa quyện cùng vị thanh mát của bánh trôi, bánh chay. Trong tâm thức người Việt, đó không chỉ là ngày để nhớ về tổ tiên, để bày tỏ lòng thành kính với cội nguồn, mà còn là dịp để lòng người lắng lại, tìm về những giá trị giản dị mà sâu thẳm.
Tết Hàn Thực (寒食節) là một ngày lễ truyền thống diễn ra vào ngày mùng 3 tháng 3 Âm lịch hàng năm
Tết Hàn thực có nguồn gốc từ Trung Quốc, gắn liền với câu chuyện cảm động về lòng trung thành của Giới Tử Thôi thời Xuân Thu. Tuy nhiên, khi du nhập vào Việt Nam, ngày lễ này đã được biến tấu để phù hợp với văn hóa và tín ngưỡng của người Việt. Không còn giữ phong tục kiêng lửa hay chỉ ăn đồ lạnh như ở Trung Quốc, người Việt gọi Tết Hàn thực là "Tết bánh trôi bánh chay", mang ý nghĩa tri ân tổ tiên, cầu mong sự viên mãn và thanh tịnh trong cuộc sống. Những chiếc bánh trôi tròn trịa tượng trưng cho đất trời, sự no đủ, trong khi bánh chay với lớp vỏ trắng mềm mại thể hiện lòng thành kính và sự tinh khiết.
Mâm cỗ cúng ngày Tết Hàn thực bao gồm những gì?
Việc chuẩn bị mâm cúng Tết Hàn thực không chỉ là nghi thức tâm linh mà còn là cách để gia đình gắn kết, cùng nhau hướng tới những điều tốt đẹp. Dù bận rộn đến đâu, bạn cũng có thể tạo nên một mâm lễ đơn giản nhưng đủ đầy, vừa giữ gìn truyền thống, vừa thu hút năng lượng tích cực.
Đây là dịp để mọi người cùng nhau sum họp, chuẩn bị những món ăn truyền thống và thực hiện các nghi lễ tưởng nhớ tổ tiên
Những món chính không thể thiếu trong mâm lễ bao gồm bánh trôi, bánh chay, hai loại bánh mang đậm hương vị đặc trưng của Tết Hàn thực. Theo đúng phong tục cổ truyền, mâm cúng phải có 3 hoặc 5 đĩa bánh trôi, 3 hoặc 5 bát bánh chay. Bánh trôi làm bằng bột nếp nhào nặn với nước, có nhân bằng đường. Đường làm nhân bánh trôi ngon nhất là đường phên Dương Liễu, Cát Quê. Bánh trôi, với lớp vỏ trắng mịn và nhân đường ngọt ngào, tượng trưng cho sự viên mãn, đủ đầy. Bánh chay cũng làm bằng bột nếp nhào nặn với nước và cũng có nhân, nhưng nhân bằng đậu xanh nấu chín. Loại bánh này được đựng trong bát, chan thêm một chút chè đường khuấy với bột đao hay bột sắn dây ướp hoa bưởi. Bánh chay, thanh mát và dịu ngọt, thể hiện lòng thành kính và sự thanh tịnh. Bên cạnh đó, trầu cau, nhang và hoa quả tươi cũng là những vật phẩm không thể thiếu, góp phần tạo nên không khí trang nghiêm và ấm cúng cho buổi lễ.
Trong tất cả các lễ cúng của người Việt, nén hương, hoa tươi, trầu cau và tiền vàng luôn là những lễ vật không thể thiếu. Vì vậy, trong dịp Tết Hàn thực, gia chủ cũng cần chuẩn bị đầy đủ những món đồ lễ này để thể hiện lòng thành kính và sự tri ân đối với tổ tiên.
Mâm ngũ quả tươi cũng là một phần không thể thiếu trong mâm lễ cúng Tết Hàn thực. Gia chủ nên chọn những loại quả đúng mùa, có màu sắc tươi tắn, tượng trưng cho ngũ hành và mang đến sự sung túc, may mắn cho gia đình.
Tết hàn thực của người Việt mang ý nghĩa hướng về cội nguồn, tổ tiên, ghi nhớ công ơn của những người đã khuất
Cuối cùng, một ly nước sạch đặt trên bàn thờ, dù cúng Phật hay cúng gia tiên, cũng là một phần không thể thiếu. Theo quan niệm của người Việt, ly nước này tượng trưng cho tấm lòng thanh khiết và sự thành tâm của gia chủ. Điều quan trọng cần lưu ý là khi cúng, gia chủ nên sử dụng hoa quả tươi, tránh dùng hoa quả giả. Bởi lẽ, việc sử dụng hoa quả tươi không chỉ thể hiện sự tôn trọng đối với tổ tiên mà còn mang đến những giá trị tinh thần tốt đẹp cho gia đình.
Cứ mỗi lần đến Tết này mỗi thành viên đều cùng nhau ngồi bên mâm cơm sum họp gia đình
Vào ngày này, các gia đình Việt sẽ chuẩn bị bánh trôi, bánh chay để lễ Phật, cúng gia tiên, thậm chí nhiều nơi cúng thần hoàng, bày tỏ lòng thành
Sau khi chuẩn bị xong mâm cúng, gia chủ nên chọn giờ đẹp trong ngày 3/3 Âm lịch (trước 19 giờ, tốt nhất là vào buổi sáng) để tiến hành nghi lễ. Đặt mâm cúng lên bàn thờ gia tiên, thắp hương và đọc bài văn khấn truyền thống để mời tổ tiên và các vị thần linh về chứng giám. Khi hương cháy hết khoảng 2/3, hóa vàng mã và dọn lễ để cả gia đình cùng thụ lộc, cầu mong một năm mới an lành.
Tết Hàn thực không chỉ là một ngày lễ truyền thống mà còn là một phần không thể thiếu trong đời sống văn hóa của người Việt. Việc chuẩn bị mâm cúng là một trong những hoạt động quan trọng nhất trong ngày lễ này, thể hiện lòng thành kính và sự tôn trọng của con cháu đối với tổ tiên. Ngoài ra, người Việt còn có nhiều hoạt động khác trong ngày Tết Hàn thực như dọn dẹp nhà cửa, thăm viếng mộ phần tổ tiên và cùng nhau thưởng thức những món ăn truyền thống. Đây là dịp để các thành viên trong gia đình sum vầy, chia sẻ những khoảnh khắc ấm áp và gắn kết tình cảm gia đình.
