Rằm tháng Giêng, hay còn được biết đến với những tên gọi khác như Tết Nguyên Tiêu hoặc Tết Thượng Nguyên, là một trong những ngày lễ quan trọng và mang đậm ý nghĩa văn hóa truyền thống của người Việt Nam cũng như nhiều quốc gia Á Đông khác. Được tổ chức vào ngày 15 tháng Giêng âm lịch hàng năm, đây là ngày trăng tròn đầu tiên của năm mới, đánh dấu một khởi đầu mới và mang theo những hy vọng, ước nguyện cho một năm an lành, hạnh phúc.
Tết Nguyên Tiêu không chỉ đơn thuần là một ngày lễ mà còn là dịp để người dân thể hiện lòng biết ơn đối với các vị thần linh, tổ tiên đã phù hộ độ trì trong suốt một năm qua. Theo quan niệm dân gian, ngày Rằm tháng Giêng là ngày mà các vị thần trên trời giáng thế để ban phước lành cho mọi người. Vì vậy, vào ngày này, người dân thường đến chùa chiền để cúng bái, cầu nguyện cho một năm mới an khang, thịnh vượng.
Rằm tháng Giêng hay Tết Nguyên Tiêu diễn ra từ giữa đêm 14 đến hết ngày 15 (đêm trăng rằm) của tháng Giêng âm lịch
Vì Tết Nguyên Tiêu diễn ra sau Tết Nguyên Đán khoảng nửa tháng, nên nhiều người còn gọi đây là "Tết muộn". Tuy nhiên, điều này không làm giảm đi ý nghĩa quan trọng của ngày lễ này trong văn hóa của người Việt.
Ngoài ra, Tết Nguyên Tiêu còn là dịp để các thành viên trong gia đình sum họp, quây quần bên nhau, cùng nhau thưởng thức những món ăn truyền thống và chia sẻ những câu chuyện vui buồn trong cuộc sống. Đây là một dịp quan trọng trong đời sống tâm linh người Việt, thể hiện rõ qua câu nói dân gian: "Cúng quanh năm không bằng rằm tháng Giêng" hay "Lễ Phật quanh năm không bằng ngày rằm tháng Giêng". Đồ lễ cúng rằm tháng giêng không có nhiều khác biệt so với đồ lễ cúng ngày Tết Nguyên đán. Tuy nhiên, không nhất thiết phải chuẩn bị quá cầu kỳ, quan trọng nhất là lòng thành.
Những lễ vật phổ biến thường được bày biện trong lễ cúng
Mâm cỗ để cúng vào Rằm tháng Giêng vô cùng quan trọng vì ngày này được cho rằng là thời điểm Phật giáng trần, khác biệt so với các ngày rằm khác. Do vậy, gia đình nên chuẩn bị mâm lễ cúng chu đáo, đầy đủ, gồm mâm lễ cúng Phật, mâm lễ cúng gia tiên trong nhà.
Đây được coi là một trong những ngày lễ quan trọng trong phong tục tập quán của người Việt
Mâm cỗ cúng gia tiên trong những dịp lễ quan trọng của người Việt Nam, như Tết Nguyên Tiêu, không chỉ là biểu tượng của lòng thành kính đối với tổ tiên mà còn là dịp để gia đình sum họp, quây quần bên nhau, cùng nhau thưởng thức những món ăn truyền thống mang đậm hương vị quê hương. Mâm cỗ này thường được chuẩn bị một cách công phu, tỉ mỉ, thể hiện sự chu đáo và lòng biết ơn của con cháu đối với những người đã khuất.
Theo quan niệm dân gian, mâm cỗ cúng gia tiên thường có 4 bát và 6 đĩa, tượng trưng cho sự hài hòa và đầy đủ. Mỗi món ăn trong mâm cỗ đều mang một ý nghĩa riêng, thể hiện những mong ước tốt đẹp của gia chủ cho một năm mới an lành, hạnh phúc và sung túc. Cụ thể, 4 bát gồm: canh măng, canh bóng, bát miến và mọc; 6 đĩa gồm: Thịt gà hoặc lợn luộc, giò/chả, nem, món xào, dưa hành/dưa muối, xôi hoặc bánh chưng.
Dân gian tin rằng đêm Trăng tròn đầu tiên của Năm mới sẽ hội tụ linh khí mạnh nhất, là thời điểm linh thiêng để sở cầu như ý, mang lại may mắn, tài lộc và bình an cho gia đình trong cả năm
Ngoài các món ăn, lễ vật cúng gia tiên còn bao gồm hương, hoa, đèn nến, vàng mã, trầu cau, rượu. Cần lưu ý rằng, lễ vật cúng gia tiên và lễ vật cúng Phật là khác nhau, không được để chung. Lễ vật cúng Phật thường là đồ chay, thanh tịnh, trong khi lễ vật cúng gia tiên có thể là đồ mặn.
Đặc biệt trong mâm lễ phải có bánh trôi (chè trôi nước). Ý nghĩa của việc ăn bánh trôi ngày Tết Nguyên tiêu là mong muốn mọi việc quanh năm được hanh thông, trôi chảy.
Chè trôi nước với nhiều ý nghĩa tinh thần được bày biện trong mâm cúng ngày rằm
Mâm cỗ chay cúng Phật không chỉ là một bữa ăn đơn thuần mà còn là biểu tượng của lòng thành kính, sự biết ơn và mong cầu bình an, thanh thản trong tâm hồn. Mâm cỗ chay được chuẩn bị một cách tỉ mỉ, công phu, thể hiện sự chu đáo và lòng thành của người dâng cúng. Mâm cỗ chay cúng Phật rất đa dạng và phong phú, bao gồm nhiều món ăn được chế biến từ rau củ quả, đậu đỗ và các nguyên liệu chay khác. Một số món ăn thường thấy trong mâm cỗ chay bao gồm hoa quả, chè xôi, các món đậu, canh xào, bánh trôi nước, cỗ chay tùy loại có từ 10, 12 tới 25 món.
Lễ Rằm tháng Giêng được tổ chức long trọng ở hầu hết các vùng miền trên cả nước
Điểm đặc biệt trên mâm cỗ chay là sự hiện diện của những màu sắc tượng trưng cho ngũ hành: đỏ (hỏa), xanh (mộc), đen (thổ), trắng (thủy) và vàng (kim). Theo quan niệm của người phương Đông, ngũ hành là những yếu tố cơ bản cấu thành nên vũ trụ và vạn vật. Sự cân bằng của ngũ hành sẽ mang lại sự hài hòa, bình yên và may mắn cho con người. Ngoài ra, các gia đình có thể phóng sinh, đi chùa lễ Phật, làm việc thiện…
Những điều kiêng kỵ khi cúng Rằm tháng Giêng
Nên tránh những món đồ chay giả mặn khi cúng Rằm tháng Giêng. Việc sử dụng các món đồ giả mặn trong mâm cỗ chay cúng Phật, theo quan niệm dân gian, được coi là biểu hiện của tâm còn dục vọng, sân si. Bởi lẽ, việc "giả" một món ăn mặn thành chay cho thấy sự chưa thực sự thuần tâm, chưa dứt bỏ được những ham muốn, thói quen từ đời sống thường nhật.
Trong đời sống tâm linh của người Việt, lễ cúng Rằm tháng Giêng được xem là một nghi thức thiêng liêng, mang ý nghĩa đặc biệt, đánh dấu ngày Rằm đầu tiên của năm mới
Mâm cỗ chay đúng chuẩn cần thể hiện sự thanh tịnh, giản dị và chân thành. Các món ăn nên được chế biến từ những nguyên liệu tươi ngon, có nguồn gốc thực vật, không sử dụng các chất phụ gia, phẩm màu hóa học. Hương vị của món ăn nên thanh đạm, nhẹ nhàng, không quá cầu kỳ, phức tạp. Ngoài ra, việc lựa chọn món ăn chay cũng nên phù hợp với mùa. Rằm tháng Giêng thường rơi vào dịp đầu xuân, khi tiết trời còn se lạnh. Vì vậy, những món ăn có tính ấm, nóng như các loại canh rau củ, món xào nấm... sẽ là lựa chọn phù hợp.
Bên cạnh đó, ăn chay được cho là hình thức dưỡng tâm cũng như dưỡng thân tốt, đơn giản nhưng mang lại hiệu quả cao. Việc chế biến món ăn chay lại khá phức tạp, khó hơn so với đồ ăn mặn. Vì vậy, bạn hãy cân nhắc thật kỹ trước khi cúng Rằm tháng Giêng 2025 bằng những món thuần chay.
Việc chuẩn bị mâm lễ cúng luôn được các gia đình thực hiện một cách chu đáo, tỉ mỉ, thể hiện sự tôn trọng và thành tâm
Đặc biệt, không nên cúng thủ lợn vào Rằm tháng Giêng. Theo quan niệm dân gian, thủ lợn là một món ăn mang tính âm, không phù hợp với không khí trang nghiêm và thanh tịnh của ngày Rằm tháng Giêng. Hơn nữa, việc cúng thủ lợn vào đầu năm mới cũng được coi là không tốt, có thể mang lại những điều xui xẻo, không may mắn cho gia đình trong suốt cả năm. Thay vì cúng thủ lợn, người ta thường cúng những món ăn truyền thống khác như gà luộc, xôi gấc, canh măng hoặc miến, những món ăn mang ý nghĩa về sự sung túc, ấm no và may mắn.
Những kiêng kỵ ấy không chỉ xuất phát từ tín ngưỡng dân gian mà còn ẩn chứa những giá trị văn hóa và triết lý sống sâu sắc
Bên cạnh lễ mặn, lễ ngọt các gia đình thường dâng lên mâm cúng Rằm tháng Giêng cả tiền dương lẫn tiền âm. Tuy nhiên, gia chủ nên cẩn thận không đặt tiền giả hoặc tiền có nguồn gốc bất chính, kiếm từ các hoạt động phi pháp hoặc trái với đạo đức lên mâm cúng ngày Rằm tháng Giêng. Khi đặt tiền lên bàn thờ không quan trọng là tiền nhiều hay ít, quan trọng chính là lòng thành của gia chủ đối với các vị thần Phật.
