Đũa ra đời từ khoảng năm 1800 trước Công nguyên, thoạt tiên, những đôi đũa có kích thước lớn, dùng để nấu ăn là chính. Đến khoảng năm 200 trước Công nguyên, đũa bắt đầu trở thành món đồ dùng phổ biến trong các bữa ăn của người phương Đông.
Những mẩu thức ăn được cắt bé làm cho những chiếc dao bếp trở nên lỗi thời bởi chúng còn quá ít để có thể cắt đươc nhỏ thêm nữa. Lúc đó, đôi đũa trở thành một công cụ vô cùng đơn giản, tiện dụng do chúng được làm rất dễ dàng từ những nguyên liệu rẻ tiền và dễ kiếm. Và thế là một xu hướng mới được ra đời.
Đôi đũa, vật dụng tưởng chừng đơn giản, lại ẩn chứa một thế giới văn hóa đa dạng và phong phú của các quốc gia châu Á
Sự có mặt của dao trên bàn ăn dần bị phai mờ một phần cũng là do chịu ảnh hưởng từ tư tưởng của đạo Khổng. Là một người ăn chay, Khổng Tử cho rằng dùng dao để ăn là không thích hợp bởi theo quan điểm của ông, “một người đàn ông đáng kính và ngay thẳng thì phải tránh xa lò mổ và bếp núc”.
Trong vòng một thế kỷ, đũa ăn đã “di cư” sang các nước Châu Á khác như Nhật Bản, Hàn Quốc và Việt Nam. Vì ở các nước Châu Á, thức ăn chính là gạo hay hạt, những hạt gạo nhỏ, ngắn hay trung bình thường rất dính và vón cục. Khi chúng dính lại với nhau , việc dùng đũa là rất hiệu nghiệm. Có thể nói, đôi đũa được coi là linh hồn trong bữa ăn của người Châu Á.
Văn hóa dùng đũa của người Việt
Đôi đũa Việt Nam, giản dị mà gần gũi, đã trở thành một phần không thể thiếu trong bữa cơm gia đình. Với mỗi vùng miền, đôi đũa lại mang một nét đặc trưng riêng. Miền Bắc, với những làng quê trù phú, người dân thường chọn tre già làm nguyên liệu để làm đũa. Thân tre cứng cáp, dẻo dai, mang đến cảm giác chắc chắn khi cầm nắm. Còn ở miền Nam, với những cánh đồng dừa xanh mướt, người dân lại tận dụng thân cây dừa để chế tác những đôi đũa độc đáo. Đũa dừa không chỉ bền chắc mà còn mang đến một vẻ đẹp mộc mạc, gần gũi với thiên nhiên.
Đôi đũa, vật dụng chính trong văn hóa ẩm thực của người Việt
Nói về cách cầm đũa thì người Việt làm quen với đũa từ bé nên không nghĩ gì nhiều, nhưng cầm đũa cũng có bài bản riêng. Trước khi cầm đũa, phải xếp hai đầu đũa cho đều nhau, lúc sử dụng chỉ động tới cạnh trên của đũa, dùng 3 đầu ngón tay: ngón cái, ngón trỏ và ngón giữa nhẹ nhàng cầm đũa. Móng tay của ngón áp út đặt dưới mặt đũa, ngón cái và ngón trỏ kẹp chiếc đũa, cố định chúng lại, phần cuối đũa thừa ra khoảng 1 phân.
Người Việt các miền đều có nét văn hóa ẩm thực độc đáo riêng biệt, nhưng có một điểm chung là chúng ta đều dùng đũa
Câu tục ngữ "Học ăn, học nói, học gói, học mở" như một lời căn dặn thấm đượm tình cảm mà ông bà ta truyền lại cho con cháu. Ngay từ thuở nhỏ, chúng ta đã được dạy dỗ về những phép tắc ứng xử cơ bản, trong đó có cả việc ăn uống.
Trẻ con được dạy rằng trước khi dùng bữa, cần phải so đũa thật ngay ngắn. Đầu đũa hướng lên hay hướng xuống không chỉ là một quy tắc mà còn thể hiện sự tôn trọng đối với người nấu ăn và những người cùng dùng bữa. Sau khi ăn xong, đôi đũa được đặt song song, đầu đũa hướng về phía mình, vừa gọn gàng lại vừa mang ý nghĩa cầu mong cuộc sống bình yên, hạnh phúc.
Chỉ riêng ở Việt Nam, đũa cũng có một vài khác biệt nhất định giữa từng vùng miền bởi những đặc tính văn hóa
Việc cầm đũa cũng là một nghệ thuật. Những ngón tay khéo léo uốn cong, đặt đúng vị trí không chỉ giúp chúng ta ăn uống ngon miệng hơn mà còn thể hiện sự tinh tế trong cách ứng xử. Việc duỗi thẳng ngón tay khi cầm đũa là một hành động thiếu lịch sự, dễ gây hiểu lầm cho người đối diện.
Đũa không còn dừng lại ở khía cạnh là dụng cụ phục vụ việc ăn uống mà hơn hết nó ẩn chứa những câu chuyện văn hóa nhiều đời truyền giữ
Khởi đầu bữa ăn, đặc biệt là trong những bữa cỗ truyền thống, trước khi gắp đồ cho chính mình, người ta dùng đôi đũa còn sạch để gắp đồ ăn mời người khác. Trong suốt bữa ăn, khi muốn mời ai món gì đó, thường theo phép lịch sự, người ta phải đảo đầu đũa để gắp bằng đầu còn lại. Đó là vào thời xưa, còn thời nay khi cuộc sống vật chất dư dả rồi thì người ta cũng chỉ gắp cho trẻ nhỏ như vậy chứ hiếm khi gắp mời nhau.
Đôi đũa trong văn hoá Nhật Bản
Đôi đũa Nhật Bản, với vẻ ngoài thanh lịch và những họa tiết tinh xảo, không chỉ là một công cụ ăn uống mà còn là một tác phẩm nghệ thuật thu nhỏ. Nguồn gốc của đũa có thể từ thời kỳ Jomon, khi người Nhật bắt đầu sử dụng những chiếc que gỗ để ăn uống.
Trong văn hóa Nhật, đôi đũa không chỉ là món đồ dùng, đó còn có thể là tác phẩm nghệ thuật
Qua hàng nghìn năm, đũa đã trở thành một phần không thể thiếu trong văn hóa ẩm thực của người Nhật, gắn liền với những nghi lễ truyền thống như lễ trà đạo. Mỗi đôi đũa đều mang một ý nghĩa riêng, từ chất liệu gỗ quý hiếm đến những họa tiết trang trí tinh xảo, thể hiện sự trân trọng của người Nhật đối với bữa ăn và cuộc sống. Đặc biệt, việc phân biệt đũa nam và nữ bằng màu sắc không chỉ đơn thuần là một quy ước xã hội, mà còn phản ánh quan niệm về âm dương và sự cân bằng trong văn hóa Nhật Bản.
Theo quan điểm của Richard Bowring (người Anh), một nhà nghiên cứu lịch sử văn hóa Nhật Bản thì: “Đũa Trung Quốc dài và hơi to quá nên khó sử dụng”. Do đó, theo ông quan niệm của người Nhật về đôi đũa có sự thay đổi theo chiều dài. Đũa của chồng dài hơn của vợ, đũa của bố mẹ dài hơn của con cái, đũa của anh dài hơn đũa của em. Điều này ngược lại với thời xa xưa, những bậc đế vương dùng đũa ngắn, bậc càng thấp dùng đũa càng dài.
Duy nhất chỉ có Nhật Bản có văn hoá “tất cả bằng đũa"
Trên bàn ăn, người Nhật dùng một đôi đũa chung để gắp thức ăn vào bát của riêng mình. Nếu không có đôi đũa chung, họ phải trở đầu đũa ăn của mình để gắp thức ăn cho khách sau đó trở lại đầu đũa cũ để ăn. Đây không đơn thuần là vấn đề vệ sinh mà còn gần với phong tục: trong tang lễ Nhật Bản, người thân phải dùng đũa gắp xương người đã khuất sau khi hỏa táng và truyền cho nhau.
Người Nhật sẽ gần như ăn mọi thứ bằng đũa, ngay cả những món canh
Ngoài ra, họ còn tránh dùng đũa gắp thức ăn đã bị rơi hoặc không cắm đũa vào bát cơm vì nó gợi lên hình ảnh chết chóc. Điều thú vị hơn cả là người đi cắm trại, đi picnic nhất thiết không được quên tục lệ: đôi đũa dùng xong phải bẻ đôi tránh ma quỷ tận dụng những đôi đũa đó làm điều xấu, điều ác hoặc tránh tà ma theo bám gia đình và bữa cơm gia đình.
Trung Quốc và câu chuyện đôi đũa
Đũa Trung Quốc thường có chiều dài lớn nhất trong các loại đũa ở các nước Á Đông, khoảng 25-30 cm. Loại đũa này thường được làm từ các vật liệu như tre, gỗ, nhựa hoặc thậm chí là kim loại. Đặc điểm của đũa Trung Quốc là chúng có thân dài và thẳng, đầu đũa to và ít được vót nhọn như đũa của các nước khác.
Trên bàn ăn, bạn tuyệt đối không được dùng đũa như một món đồ chơi, chỉ trỏ vào người khác hay xoay tròn đũa trong không khí
Chiều dài đũa dài hơn giúp người Trung Quốc dễ dàng dùng đũa khi ăn từ những bát thức ăn lớn đặt giữa bàn. Trong ẩm thực Trung Quốc, các món ăn thường được đặt trên bàn để mọi người cùng chia sẻ, và đôi đũa dài giúp việc gắp thức ăn từ xa trở nên thuận tiện hơn.
Nếu như ở Trung Quốc, đôi đũa như một sợi dây kết nối các thành viên trong gia đình, mang đến may mắn và ấm cúng, thì ở Nhật Bản, chúng lại là biểu tượng của sự tinh tế, tôn trọng và nghi thức trong mỗi bữa ăn. Ở Hàn Quốc, đũa kim loại không chỉ là công cụ ăn uống mà còn là một phần của di sản hoàng gia. Còn tại Việt Nam, đôi đũa tre giản dị lại gắn liền với hình ảnh bữa cơm gia đình ấm cúng, nơi những câu chuyện được chia sẻ và tình cảm được vun đắp.
Đôi đũa từ lâu đã trở thành một vật dụng quen thuộc không thể thiếu trong các bữa ăn của người châu Á
Mặc dù có những điểm khác biệt về hình dáng, chất liệu và cách sử dụng, đôi đũa vẫn là biểu tượng chung của ẩm thực và văn hóa Á Đông. Việc tìm hiểu về sự khác biệt này giúp chúng ta hiểu rõ hơn về giá trị văn hóa và truyền thống của từng quốc gia.
