Chuyến du hành trong vũ trụ opera

Được hát là được nhìn thấu

Chủ đề của buổi biểu diễn lần này là “To be sung is to be seen” – “được hát là được nhìn thấu”. Thế Huy chia sẻ về ý tưởng ấp ủ: Trong những buổi học chuyên môn, thầy giáo thường hỏi: “How do you feel?” - "Hôm nay con cảm thấy thế nào?". Sau khi hát một câu, một đoạn hoặc một bài, thầy lại hỏi: "Hát xong, con cảm thấy thế nào?". Thế Huy hay nói với thầy rằng: "Hôm nay tôi cảm thấy hơi mệt, sợ rằng hát không tốt". Nhưng sau khi hát xong, thầy hỏi lại và anh nhận ra: "Ồ, mình cảm thấy mình đã nhập tâm vào nhân vật này hơn rồi”. Câu hỏi của thầy giúp anh hiểu rằng: “Opera không chỉ là âm nhạc, mà còn là nghệ thuật của nhân vật và câu chuyện”.

Bài liên quan

Bên trong "kiệt tác kiến trúc" nhà hát Opera Gagnier

Văn hoá bản địa qua lăng kính ẩm thực

Quả thật như vậy, opera là một loại hình nghệ thuật có sự kết hợp giữa sân khấu và âm nhạc. Một vở opera thường có sự tham gia của các ca sĩ độc tấu, hợp xướng, dàn nhạc cùng với các phần trình diễn ballet, diễn xuất của những diễn viên. Vũ trụ opera vốn không chỉ là những giai điệu tráng lệ hay kỹ thuật hát điêu luyện, mà còn là tấm gương phản chiếu muôn mặt đời sống con người, từ bi kịch, hài kịch, đến những xung đột nội tâm sâu xa. Mỗi nhân vật trong opera là một thế giới cảm xúc thu nhỏ, nơi đó người nghệ sĩ để có thể hóa thân và truyền tải đòi hỏi sự làm việc lâu dài về chuyên môn và đào sâu trải nghiệm sống.

“Khi hóa thân vào vai phản diện, tôi tận dụng trải nghiệm của mình để phân tích nhân vật: Tại sao họ có tâm lý và hành động như vậy? Tôi tự hỏi, liệu mình đã từng trải qua tình huống tương tự chưa? Nếu chưa, tôi sẽ hình dung, nếu đã từng, tôi sẽ nhớ lại cảm giác và phản ứng của mình khi ấy. Những trải nghiệm đó giúp tôi thể hiện nhân vật một cách chân thực hơn” – Thế Huy chia sẻ.

Điều này khiến Thế Huy liên tưởng đến câu thoại trong phim Avatar: "I see you". Ở đây, "see" không chỉ là nhìn thấy mà còn là “feel” - cảm nhận sâu sắc về con người bên trong, kết hợp với nhau chính là “nhìn thấu”. Với anh, được hát là được nhìn thấu về bản thân và mọi điều trong cuộc sống.

Mỗi trích đoạn opera được chọn lựa để trình diễn đưa người thưởng thức đi qua một chuyến du hành đa sắc màu, cùng khám phá sự phong phú và tinh tế của giai điệu trong hài kịch lẫn bi kịch của Mozart, gặp những nhân vật đầy tham vọng cùng với âm nhạc cuồn cuộn, rực lửa trong âm nhạc của Verdi, thưởng thức vẻ lãng mạn Ý qua những đoạn sâu lắng, truyền cảm của Donizetti & Cimarosa, đắm chìm trong nỗi khát khao tình yêu cháy bỏng trong từng giai điệu nguy nga trong thế giới của Gounod & Lehár... Mỗi aria (một đoạn nhạc solo dành cho giọng hát trong vở opera) tựa như một cánh cửa để bước vào một thế giới mới, nơi mỗi khán giả ắt sẽ tìm thấy ít nhiều những góc nhỏ nội tâm tựa chính mình. Khi nụ cười, nước mắt, hay nỗi cô đơn của nhân vật bỗng chuyển hóa thành nỗi niềm của chính tâm hồn người xem.

Khi nghe “E lucevan le stelle” viết bởi tác giả Giacomo Puccini, trích trong vở “Tosca” vào thời điểm kết thúc buổi trình diễn, tôi bất chợt rơi nước mắt. Nhân vật Cavaradossi mà Thế Huy đang nhập vai là một chàng hoạ sĩ đang trải qua những dằn vặt khi bị kết án tử hình. Đó là đêm trước ngày xử bắn, anh nhớ lại khoảnh khắc bên người tình Tosca: “Những vì sao toả sáng, và hương thơm của em… Giờ đây… anh chết trong tuyệt vọng!”. Khoảnh khắc Thế Huy đổ gục xuống sàn sân khấu cho giai điệu đẫm chứa buồn đau về một tình yêu bị dập tắt được vút cao đã chạm sâu vào tâm hồn tôi một cách vô thức, dù rằng, tôi chẳng thể hiểu lời bài hát. Có vẻ như Thế Huy đã làm rất tốt sứ mệnh của mình - không phải là ép buộc khán giả thích opera như cách anh say mê, nhưng có thế giúp họ được “nhìn thấu” qua những nhân vật, những câu chuyện.

Chuyến du hành của tâm trí

Trong thời gian du học tại Úc, Thế Huy sống ở một khu phố rất đẹp. Đôi khi nhớ nhà, nhớ Việt Nam, nhưng cảnh quan thiên nhiên quanh khu nhà giúp anh xoa dịu cảm xúc. Những khi căng thẳng hay mất phương hướng, anh thường tìm đến biển, cây cối giúp cho tâm trí được trống rỗng, cho những cảm xúc mạnh mẽ tự xoa dịu chính nó.

Có lúc, anh ra biển chỉ để nằm đó, không suy nghĩ gì, để tâm trí thật sự được nghỉ ngơi. Anh kể rằng khi ai đó hỏi: "Là ca sĩ, lúc stress, bạn nghe nhạc gì?". Anh chỉ cười: "Những lúc stress nhất, tôi không nghe nhạc". Với những người làm âm nhạc, đôi khi thư giãn không phải là lắng nghe mà là sự yên lặng bởi yên lặng cũng là một dạng âm nhạc. Đó là khi tâm trí được tự do du hành đến nơi nó muốn.

Anh rất yêu thích câu nói của nhà soạn nhạc Beethoven: "Đằng sau âm nhạc, vẫn là âm nhạc”. Trong một buổi hòa nhạc, khi nốt nhạc cuối vang lên, không gian chìm vào sự im lặng. Khoảnh khắc đó vẫn là âm nhạc, nhưng vang lên trong tâm trí mỗi người. Tác phẩm 4 phút 33 giây của John Cage thể hiện rõ điều này. Nghệ sĩ bước lên sân khấu, ngồi vào đàn nhưng không chơi một nốt nào. Âm nhạc ở đây chính là sự im lặng, nơi khán giả nghe được âm thanh từ chính không gian xung quanh: tiếng ghế xê dịch, tiếng ho, tiếng giấy sột soạt. Nếu đặt tác phẩm này ở môi trường mở, âm thanh đời sống cũng trở thành một phần của nó. Chính điều đó khiến anh nhận ra rằng, nếu biết lắng nghe, những âm thanh bình thường cũng có thể trở thành âm nhạc. Âm nhạc không chỉ nằm trong những bản giao hưởng mà hiện diện khắp nơi.

Khi tìm kiếm cảm hứng, anh chủ động nghe nhạc. Nhưng bình thường, không nhất thiết phải nghe bởi âm nhạc luôn hiện diện xung quanh anh. Khi nghe một bản nhạc, anh không chỉ thưởng thức mà vô thức phân tích cấu trúc, hòa âm giống như một phản xạ tự nhiên. Đôi khi, anh ngân nga một cách vô thức.

Một buổi trình diễn opera lại là một quá trình nghiêm túc đòi hỏi người nghệ sĩ opera trải qua quá trình khổ luyện. Đó chính là sự khác biệt giữa ngẫu hứng và chuyên môn. Lúc này, anh lại phiêu du trong tâm trí theo một cách rất riêng. Anh nói: “Những hình ảnh luôn thoáng qua trong đầu tôi trong từng sát na. Đó là sự đan xen giữa tác phẩm vốn có và hình ảnh về chính mình - một phiên bản tôi muốn trở thành khi thể hiện bài hát đó”.

Trong opera có một điều thú vị là từng loại giọng hát thường gắn với một dạng tính cách đặc trưng. Chẳng hạn, giọng soprano (nữ cao) thường gắn với hình ảnh những nàng công chúa hoặc bà chủ sắc sảo, đanh đá. Còn giọng tenor (nam cao) của Thế Huy thường xuất hiện trong vai nam chính là những chàng trai đẹp trai, lãng tử, được yêu mến ngay từ cái nhìn đầu tiên. Anh nhìn thấu nhiều phiên bản mình qua từng vai diễn.

Có một vai diễn của anh cùng với hai nữ nghệ sĩ opera Linh Trần và Mai Vy đã khiến khán giả cười nghiêng ngả. Đó là nhân vật Paolino – một chàng trai trẻ, nóng nảy nhưng tốt bụng và đang yêu – trong vở “Il matrimonio segreto” của tác giả Domenico Cimarosa. Paolino đã than thở về cơn ốm đột ngột của mình, khiến cô gái trẻ Carolina và quý bà lố bịch Fidalma vừa lo lắng vừa nghi ngờ anh giả vờ, tạo nên không khí hỗn loạn. Kịch tính tăng dần khi cả ba tranh cãi qua lại bằng giai điệu chồng chất, nhịp nhanh, thể hiện sự bối rối và căng thẳng thái quá trong chuyện tranh giành tình yêu.

Thế Huy du hành giữa trí tưởng tượng của chính mình và trí tưởng tượng của các nhà soạn giả tài ba, hóa thân thành nhiều nhân vật như thế, từ anh chàng Paolino trong chuyện tình tay ba ngang trái, đến vị quý tộc Sou-Chong trong vở Das Land des Lächelns (tác giả Franz Lehár) đầy kiêu hãnh và đau đớn khi bị ép chia tay nàng Lisa để kết hôn với công chúa Trung Hoa, đến chàng trai trẻ Sesto bị mắc kẹt giữa lòng trung thành với hoàng đế Tito và tình yêu say đắm dành cho Vitellia trong vở La clemenza di Tito của Mozart… Mỗi vai diễn ấy như những địa danh trong tâm trí Thế Huy.

Anh chia sẻ rằng bản thân cũng dành nhiều thời gian du hành qua những trang sách. Bởi Thế Huy chưa từng đặt chân đến châu Âu, nhưng phần lớn các tác phẩm anh hát đều bằng tiếng Pháp, Đức, Ý. Vậy làm sao để anh thực sự “nhìn thấu” và hoà vào những nền văn hóa đó qua các vai diễn? Hiện tại, Thế Huy nghiên cứu chúng qua các thế hệ nghệ sĩ đi trước và những nhà soạn nhạc nổi tiếng. Mozart sinh ra ở Áo, cuộc đời ông gắn liền với những chuyến đi và biến động. Chopin, sinh ra ở Ba Lan, nhưng sống và sáng tác ở nhiều nơi khác. Không chỉ tìm hiểu qua sách vở, anh còn cố gắng hiểu nền văn hóa gắn với từng ngôn ngữ.

Như người Pháp thường mơ mộng, người Đức nghiêm túc, cứng rắn, còn tiếng Ý lại bay bổng, giàu cảm xúc. Một điểm thú vị ở tiếng Ý là các từ thường kết thúc bằng nguyên âm, tạo cảm giác liền mạch và đầy sự hoạt bát. Mỗi ngôn ngữ mang theo một nét văn hóa riêng và để thể hiện đúng tinh thần âm nhạc, anh cần tìm hiểu sâu sắc từng nền văn hóa đó.

Niềm tin vào con đường mình đi

Nhìn vào sự giao thoa giữa nghệ thuật châu Âu và châu Á, chúng ta có thể tin tưởng rằng nhạc cổ điển không bao giờ chết. Những tác phẩm kinh điển sẽ luôn tồn tại nhờ vào giá trị nội dung và nghệ thuật của chúng.

Opera, tuy mang tính cổ điển, nhưng không bị đóng khung. Ngày nay, các nhà hát vẫn tiếp tục sáng tạo để đổi mới opera. Bản thân những người nghệ sĩ cũng sáng tạo theo cách riêng, đưa dấu ấn cá nhân vào vai diễn của mình. Chính cá nhân của họ đã tạo nên sự khác biệt so với những gì đã có sẵn. Ngay cả các nhà hát lớn trên thế giới cũng có cách thể hiện riêng khi dựng một vở diễn. Cùng một tác phẩm, nhưng nhà hát này có thể dàn dựng theo bối cảnh Nhật Bản, nhà hát khác lại theo phong cách Ấn Độ hay phương Tây. Do đó, một nghệ sĩ opera Việt Nam hoàn toàn có thể tin tưởng vào con đường dài phía trước.

Các nghệ sĩ opera thành danh trên thế giới thường được đào tạo từ khi còn nhỏ bởi nhạc cổ điển không chỉ đòi hỏi tài năng, mà còn cần sự bền bỉ, khả năng thích nghi, khả năng tiếp thu cái mới. Cách đây tròn một năm, Thế Huy vẫn còn đang trên hành trình xác định hướng đi. Ở thời điểm hiện tại, qua cột mốc 10 năm, anh không chỉ xem opera là đam mê, mà còn là sự nghiệp. Với opera, Thế Huy đã bộc lộ tiềm năng rõ rệt. Không chỉ hát tốt, anh còn có khả năng diễn xuất rất tự nhiên. Chính sự tự đúc kết và phản hồi lại các sự kiện trong đời sống qua những chuyến du hành trong tâm trí, trong vũ trụ opera đã giúp Thế Huy có những bước tiến trong sự nghiệp của mình.

Mỗi ngày, Huy đặt mục tiêu tiến bộ hơn hôm qua. Thế Huy luôn mong được chu du nhiều hơn, ngưỡng mộ những nghệ sĩ biểu diễn khắp thế giới. Một nghệ sĩ chuyên nghiệp có thể lên lịch trình cả năm, biết trước địa điểm diễn vào tháng Mười Hai ngay từ tháng Một. Anh hy vọng một ngày nào đó cũng sẽ có lịch trình như vậy, mỗi tháng ở một quốc gia, thậm chí đi nhiều nước trong một tháng.

Điều cuối cùng chúng tôi đồng ý với nhau trong cuộc trò chuyện này là tuy opera đòi hỏi cao về kỹ thuật trình diễn, cần tính toán kỹ càng và trải qua quá trình luyện tập khắt khe nhưng nghệ sĩ opera cũng cần sự giữ được tình yêu thuần khiết. Nếu cái gì cũng cân đo đong đếm quá kỹ, tính toán quá nhiều, thì cái đẹp của nghệ thuật sẽ không thể nảy nở. Có những thứ đến một cách tự nhiên, ngô nghê, nhưng chính sự mộc mạc đó lại tạo ra những điều đẹp đẽ nhất.

Lê Ngọc - Ảnh: Ngọc Ánh