VI
EN
Hành trình phương Bắc Mông Cổ – nơi Taiga bắt đầu thở
Rời Ulaanbaatar - thủ đô của Mông Cổ, đường đi ngày càng vắng dấu người. Những khối núi xám phủ tuyết non mở ra, báo hiệu cánh rừng lá kim Taiga trứ danh của Siberia đang đến gần. Điểm dừng của chúng tôi là hồ Khovsgol, một trong những hồ nước ngọt cổ xưa nhất hành tinh. Từ đây, chỉ một giờ rưỡi di chuyển bằng thuyền là chạm vào đường biên giới Nga; mùa đông, mặt hồ đóng băng đến mức con người có thể đi bộ trên lớp băng trong suốt. Thế nhưng cảnh sắc kỳ vĩ ấy vẫn không phải điều khiến tôi ngỡ ngàng nhất. Điều làm tôi lặng đi là cách con người ở đây sống và nghe theo thiên nhiên.
Miền tuyết trắng mùa đông Mông Cổ
Dù ngôn ngữ bất đồng, người bản địa Mông Cổ luôn hiểu chúng tôi cần gì chỉ bằng ánh mắt hay một cử chỉ nhỏ. Họ sinh ra giữa thiên nhiên và có vẻ như trực giác – thứ mà người đô thị đã vô tình đánh mất chưa bao giờ rời khỏi họ.
Những khối núi xám phủ tuyết non mở ra, báo hiệu cánh rừng lá kim Taiga trứ danh của Siberia đang đến gần
Bộ tộc tuần lộc – Những người cuối cùng sống như trong huyền sử
Sâu trong rừng Taiga là những gia đình cuối cùng còn sống bằng nghề chăn thả tuần lộc - một trong những tộc người hiếm hoi còn giữ được tập tục thuần dưỡng loài vật này. Tuần lộc không thể sống nơi ấm. Càng ở vùng lạnh sâu, chúng càng mạnh khỏe. Vì vậy, bản làng của họ luôn nằm xa nhất, khó tiếp cận nhất. Những buổi sáng đứng cạnh đàn tuần lộc, nghe tiếng chuông leng keng khẽ reo từ cổ chúng, tôi cảm nhận được thứ nhịp sống cổ xưa vẫn tồn tại, bất chấp thế giới xung quanh vẫn biến đổi không ngừng.
Sâu trong rừng Taiga là những gia đình cuối cùng còn sống bằng nghề chăn thả tuần lộc
Kiến trúc sư, nhiếp ảnh gia Tùng Lê đến Bắc Mông Cổ không phải để săn tuyết mà theo chân người du mục trong hành trình di cư mùa lạnh
Trong cuốn “Totem Sói” bỗng hiện ra rất thật: “Sói săn gia súc – người săn sói – nhưng nếu sói biến mất, cả đồng cỏ sẽ suy tàn”. Vòng sinh tồn ấy hiện hữu ngay trước mắt tôi khi một con bò bị sói tập kích trong chiều muộn và sáng hôm sau chúng tôi chỉ còn thấy bộ xương nằm lạnh dưới tầng tuyết mỏng.
Ẩn hiện giữa thảo nguyên mênh mông là những cánh lều với ô cửa gỗ sơn đỏ. Cửa thấp đến mức ai cũng phải cúi đầu khi bước vào. Nhưng đó không chỉ là kiến trúc để chắn gió. Người Mông Cổ tin rằng, hành động cúi đầu là cách con người thể hiện sự khiêm nhường với chủ nhà, cho vị thần lửa trú ngụ trong lều và cả thiên nhiên bao la bên ngoài đang chở che họ.
Ngồi trong lều, nhìn ra ngoài qua cánh cửa đỏ nhỏ bé, tôi thấy một thế giới trắng xoá và vô biên. Còn phía trong là tiếng người, tiếng củi nổ, mùi sữa ngựa lên men… một khoảng trời ấm áp đủ để người lữ hành tạm rũ đi rét buốt trước khi tiếp tục lên đường. Cánh cửa trở thành một nghi thức chuyển cảnh: từ hoang dại sang bình yên, từ mênh mông sang cõi gần gũi của cộng đồng.
Cuộc sống thường nhật của người du mục Mông Cổ
Những ngày di cư – bước theo nhịp thở của người và gia súc
Giữa cái lạnh - 20 độ, chúng tôi theo đoàn người du mục rời khu vực cạn cỏ, băng qua rừng Khoridol đến vùng trú đông. Có khi đi trong gió, có khi dắt ngựa trên dốc tuyết trơn, có khi phải dừng lại để đưa một con dê về đàn dù đó không phải vật nuôi của họ. Sự tử tế ấy khiến tôi hiểu rằng người du mục tồn tại bằng sự “vô vi”: không chống lại thiên nhiên, mà hòa vào nhịp sống của nó. Trong những đêm gió thổi hun hút, họ vẫn san sẻ chỗ ngồi bên lửa, chia từng khẩu phần ít ỏi của mùa đông cho chúng tôi. Sự ân cần ấy, giữa thiên nhiên khắc nghiệt, là thứ ấm áp nhất tôi mang về.
Tuần lộc không thể sống nơi ấm. Càng ở vùng lạnh sâu, chúng càng mạnh khỏe
Điểm đến hôm ấy là Jargant – “dòng nước sống” của người Darhad, nơi trong truyền thuyết, nước không bao giờ đóng băng dù mùa đông khắc nghiệt đến mức nào. Hơi nước bốc lên như hơi thở của đất mẹ. Đứng trước dòng nước ấy, tôi cầu nguyện cho mái nhà Việt Nam bé nhỏ, cho sự bình yên của những người thân yêu, cho chính hành trình của mình.
Trong 15 ngày, tôi nhận ra Mông Cổ không phải là nơi để “check-in”, mà là nơi để trở về với thiên nhiên, với trực giác, với phần sâu thẳm nhất của mỗi người
Sống giữa rừng lá kim, tôi cảm nhận được nhịp thở của thiên nhiên, thứ nhịp thở mà nếu lắng lại, ta sẽ nghe được cả tiếng gió, tiếng muông thú và tiếng của chính mình. Lão Tử từng viết: “Thánh nhân vô vi nhi dân tự hóa”. Chính thiên nhiên nơi đây đã làm điều đó: con người không cưỡng cầu mà vẫn sống hài hòa.
Trong 15 ngày, tôi nhận ra Mông Cổ không phải là nơi để “check-in”, mà là nơi để trở về với thiên nhiên, với trực giác, với phần sâu thẳm nhất của mỗi người. Giữa thảo nguyên tuyết trắng, khi bước qua cánh cửa đỏ, nghe tiếng ngựa hí trong sương, tôi hiểu rằng có những vùng đất khiến người ta cảm thấy mình nhỏ bé nhưng lại đầy đủ.
Giữa cái lạnh - 20 độ, chúng tôi theo đoàn người du mục rời khu vực cạn cỏ, băng qua rừng Khoridol đến vùng trú đông
Jargant – “dòng nước sống” của người Darhad, nơi trong truyền thuyết, nước không bao giờ đóng băng dù mùa đông khắc nghiệt đến mức nào
Trên đường rời miền Bắc Mông Cổ, băng qua những làng nhỏ thưa thớt giữa thảo nguyên, tôi nhận ra triết lý kiến trúc mình theo đuổi bấy lâu nay lại hiện hữu rõ nhất ở đây. Một xã hội văn minh, suy cho cùng, là nơi con người dễ dàng tiếp cận ba nhu cầu cơ bản: mái nhà, thức ăn và thuốc men. Thế nhưng ở nơi được gọi là “hiện đại”, những điều ấy đôi khi lại xa xỉ: làm cả đời chưa chắc mua nổi nhà; có nhà rồi lại mắc kẹt giữa tiện nghi, chật chội và áp lực vô hình.
Con người chốn đô thị dễ mệt mỏi, dù lẽ ra “an cư” phải là điểm tựa bình yên nhất. Còn ở đây, giữa cái lạnh âm độ và bầu trời xanh như pha lê của Mông Cổ, những ngôi nhà nhỏ lại hiện lên giản dị mà đủ đầy: những ngôi nhà du mục giản dị nhưng đầy đủ: bếp lửa ở giữa, hàng rào gỗ bao quanh, thiên nhiên len vào từng vách lều. Không có gì thừa, không có gì thiếu. Một sự “đủ” mà nơi đô thị hiện đại nhiều khi lại trở thành xa xỉ. Mông Cổ là một vùng đất như thế – mộc mạc, hoang sơ, lặng lẽ giữ nhịp sống đã tồn tại hàng nghìn năm và đủ mạnh để làm dịu cả những tâm hồn đang vội vã.
Nghĩ về quê hương, tôi nhớ Việt Nam cũng có những làng quê đẹp, biển trời hiền hòa và những con người tốt lành. Chỉ cần chúng ta mở lòng và sẻ chia nhiều hơn một chút, có lẽ những mái nhà quanh mình cũng sẽ ấm áp và đáng yêu hơn rất nhiều.
Giữa cái lạnh âm độ và bầu trời xanh như pha lê của Mông Cổ, những ngôi nhà nhỏ lại hiện lên giản dị mà đủ đầy
Để đến Mông Cổ cần lưu ý vài điều nhỏ nhưng quan trọng:
- Chọn landtour uy tín: Tôi gặp Zolo – một chàng trai bản địa từng học ở Việt Nam và nhờ anh, chuyến đi trở nên an toàn và đáng nhớ.
- Đồ giữ ấm nên mua tại Mông Cổ: Chất lượng tốt và phù hợp khí hậu hơn hẳn đồ mua từ Việt Nam.
- Người Việt được miễn visa, thủ tục gần như không có gì phải lo.
- Khi cưỡi ngựa, hãy lắng nghe người dắt ngựa, họ hiểu địa hình và phản ứng của loài vật hơn bất kỳ ai.
- Và cuối cùng, hãy mở lòng. Mông Cổ nói chuyện bằng ngôn ngữ của gió, lửa và trực giác, thứ chỉ nghe được khi ta để tâm lắng lại.
