Chiếc nơ được chỉnh ngay ngắn. Chiếc kèn trombone được nâng cao. Ở góc phố Dauphine và Toulouse, Mỹ, hai cảnh sát đi mô-tô dừng lại, nhường chỗ cho một điều thiêng liêng hơn cả là âm nhạc.
Từ xa, những nốt đầu tiên của ca khúc “Just a Closer Walk with Thee” vang lên từ chiếc kèn trumpet, rồi saxophone, sousaphone hòa giọng, kéo theo cả ban nhạc diễu hành qua những con phố New Orleans. Phía sau họ, đám đông nối bước, khúc nhạc đưa tiễn dần chuyển từ bi thương sang hân hoan, như chính hành trình của con người từ chia ly đến tái sinh.
“Funeral Second Line” - nghi thức tiễn đưa người đã khuất bằng âm nhạc, là nét văn hóa độc nhất của New Orleans. Xuất phát từ tín ngưỡng Tây Phi và Caribe, nghi thức này biến nỗi buồn thành lễ hội, nơi âm nhạc giúp người sống tôn vinh cuộc đời người đã ra đi. Ở đây, một tiếng kèn trombone có thể khiến giao thông dừng lại và một cây sousaphone đủ kéo cả nghìn người xuống đường.
Ban nhạc The Kinfolk Brass Band diễu hành gần Quảng trường Jackson ở New Orleans. Ảnh: Will Lanzoni/CNN
Ở trung tâm mỗi đoàn diễu hành là ban nhạc kèn đồng, những nghệ sĩ mặc áo trắng, quần đen ủi phẳng, mang theo trọng trách lớn hơn cả nhạc cụ: gánh vác tinh thần của cộng đồng. Tại New Orleans, người ta tiễn biệt bằng kèn đồng và cũng chính tiếng kèn ấy biến sự ra đi thành lễ hội của cuộc sống.
Dấu vân tay của âm thanh và nhịp sống
Nghệ sĩ Roger Lewis tại Công viên City Park ở New Orleans. Ảnh: Will Lanzoni/CNN
“Nếu bạn lớn lên ở đây, những nhịp trống châu Phi, những điệu nhảy - tất cả đã nằm trong DNA của chúng tôi”, Roger Lewis (83 tuổi), mỉm cười nói.
Là thành viên sáng lập ban nhạc huyền thoại Dirty Dozen Brass Band, Lewis đã mang âm nhạc New Orleans đi khắp năm châu, cùng những huyền thoại như Dizzy Gillespie hay Elvis Costello. Nhóm giành giải Grammy năm 2023, góp mặt trong nhiều bộ phim, và ca khúc “Feet can’t fail me now” của họ đã trở thành biểu tượng của thành phố.
Sau mọi chuyến lưu diễn, Lewis vẫn trở về khu Bywater, thổi kèn trong một xưởng nhỏ cho tổ chức phi lợi nhuận, chỉ nhận những đồng quyên góp lặng lẽ. Ở New Orleans, âm nhạc không cần sân khấu lớn, bởi cả thành phố đã là một bản nhạc sống, nơi trái tim giữ nhịp thay cho ánh đèn.
Khi âm nhạc trỗi dậy từ lòng phố
Huyền thoại jazz Ellis Marsalis từng nói: “Ở New Orleans, văn hoá không rơi từ trên cao xuống, nó trào lên từ những con phố”. Và quả thật, chính những con phố mới là sân khấu đích thực, nơi âm nhạc vang lên từ trái tim.
Từ cuối thế kỷ 19, khi những người lính mang nhạc cụ quân đội hòa mình vào đời sống dân sự, âm nhạc kèn đồng ra đời với sự hoang dã, phóng khoáng và đầy bản sắc. Đến thập niên 1970-1980, khi funk và rock trỗi dậy, âm nhạc New Orleans cũng chuyển mình, sôi động hơn, nhưng vẫn giữ trọn nhịp hồn xưa.
Ban nhạc Eureka Brass Band biểu diễn trong lễ diễu hành Jazz Chủ nhật tại khu French Quarter, năm 1960. Ảnh: Archive Photos/Getty Images.
Roger Lewis tự hào nói: “Chúng tôi vẫn chơi những bản cũ, nhưng mạnh mẽ và sống động hơn. Tôi thường đùa rằng: hãy mang giày thể thao, vì bạn có thể giảm đến 18 ký nếu đi cùng đoàn chúng tôi cả buổi”. Ở New Orleans, âm nhạc không chỉ để nghe mà còn để sống, để nhảy, để cảm nhận hơi thở cộng đồng. Từ những góc phố nhỏ đến các đêm nhạc rực lửa, mỗi nốt kèn đều mang hồn cốt của thành phố - thứ âm thanh không thể tìm thấy ở đâu khác.
Âm thanh của quê hương
Đầu thập niên 1980, ba chàng trai trẻ Kermit Ruffins, Keith Frazier và Phillip “Tuba Phil” Frazier thành lập Rebirth Brass Band khi còn là học sinh trung học ở khu Treme. Không đủ tuổi vào quán bar, họ mang âm nhạc ra đường phố và “tái sinh” tinh thần kèn đồng bằng cách pha trộn jazz, funk, hip-hop.
Ban nhạc The Shotgun Jazz Band biểu diễn tại The Spotted Cat ở New Orleans. Ảnh: Will Lanzoni/CNN
Quán The Spotted Cat ở New Orleans. Ảnh: Will Lanzoni/CNN
Rebirth nhanh chóng trở thành biểu tượng mới của thành phố, đoạt Grammy, phát hành 17 album và vẫn duy trì truyền thống biểu diễn mỗi tối thứ Ba. “Với những nhạc cụ này, bạn có thể tạo ra bất cứ điều gì”, Keith Frazier nói. Ở New Orleans, âm nhạc luôn tái sinh qua mỗi thế hệ, mỗi nhịp trống, mỗi hơi kèn. Mỗi khu phố lại mang phong vị riêng: Uptown sôi động, Tremé giữ nét truyền thống, còn New Orleans East lại phảng phất hơi thở hip-hop. Từng con phố ẩn chứa giai điệu, mỗi khu xóm là một nốt nhạc trong bản hòa ca bất tận của thành phố này.
Hơi thở mới giữa những giai điệu xưa
Christie Jourdain của ban nhạc The Original Pinettes ở New Orleans. Ảnh: Will Lanzoni/CNN.
Từ trước đến nay, sân khấu nhạc kèn đồng gần như chỉ dành cho đàn ông. Nhưng ở New Orleans, điều đó đang dần thay đổi mạnh mẽ mà dịu dàng, như chính những người phụ nữ đang viết lại câu chuyện âm nhạc. Christie Jourdain - trưởng nhóm The Original Pinettes, ban nhạc kèn đồng toàn nữ đầu tiên của thành phố nhớ lại: “Ngày đó, người ta nói ban nhạc nữ chỉ 'nghe cho vui'. Nhưng khi tiếng kèn vang lên, cả khán phòng như vỡ òa và từ khoảnh khắc ấy, mọi cánh cửa đều rộng mở”.
The Original Pinettes giành chiến thắng vang dội tại cuộc thi Red Bull Street Kings năm 2013 - đến mức nhà tài trợ phải đổi tên cuộc thi thành Red Bull Street Queens. Giờ đây, họ góp mặt tại hầu hết các lễ hội âm nhạc lớn như Jazz Fest hay French Quarter Festival.
Ban nhạc The Original Pinettes Brass Band năm 2023. Ảnh: Erika Goldring/Getty Images
Từ di sản của họ, một thế hệ mới tiếp nối. Maude Caillat - trưởng nhóm Bra’s Band Brass Band, ban nhạc nữ thành lập năm 2021 chia sẻ: “Phụ nữ vẫn hiếm trong giới này. Không chỉ vì phải mang cây tuba nặng hàng chục ký, mà còn vì chúng tôi gánh nhiều vai trò khác: là mẹ, là vợ”. Các nữ nghệ sĩ giờ thường biểu diễn trong các sự kiện dành cho phụ nữ hay gây quỹ cộng đồng. Dù phải làm thêm công việc khác để mưu sinh, họ vẫn giữ ngọn lửa âm nhạc trong tim.
Theo Ron Rona – cựu Giám đốc nghệ thuật của Preservation Hall, âm nhạc ở New Orleans không chỉ là nghệ thuật biểu diễn, mà là nhịp sống hàng ngày, được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác như mạch ngầm văn hóa cộng đồng.
