Làng gốm Bát Tràng, với bề dày lịch sử khoảng sáu thế kỷ, không chỉ nổi tiếng bởi những sản phẩm gốm sứ tinh xảo mang đậm dấu ấn văn hóa và tâm linh, mà còn được biết đến như một trong những "cái nôi ẩm thực" đặc sắc của Hà Nội. Nơi đây, cỗ Bát Tràng đã trở thành một biểu tượng ẩm thực, lưu giữ và phát huy những nét độc đáo riêng biệt qua hàng trăm năm, thấm đượm hương vị truyền thống và tinh hoa của vùng đất Kinh kỳ.
Trong những ngày gần đây, một cuộc tranh luận sôi nổi đã nổ ra trong cộng đồng về giá trị của mâm cỗ Bát Tràng - một phần không thể thiếu trong bức tranh văn hóa ẩm thực Hà Nội. Tâm điểm của cuộc tranh cãi nằm ở mức giá thường không dưới hai triệu đồng cho một mâm cỗ đầy đủ. Một bộ phận ý kiến cho rằng mức giá này là quá cao, không tương xứng với giá trị thực tế. Tuy nhiên, cũng có không ít người đã lên tiếng "minh oan", kiên quyết khẳng định rằng sự đắt đỏ này hoàn toàn đúng bởi chất lượng nguyên liệu tươi ngon, sự tỉ mỉ trong chế biến và hơn hết là hương vị độc đáo, tinh tế mà mâm cỗ Bát Tràng mang lại, thứ đã được bồi đắp và gìn giữ qua bao thế hệ.
“Cần có kí ức và văn hoá thì Vị mới hình thành”
Tương tự như sự tinh tế và cầu kỳ trong mâm cỗ Tết cổ truyền của vùng đất Kinh Kỳ xưa, các gia đình khá giả tại làng gốm Bát Tràng cũng gìn giữ một truyền thống ẩm thực đặc sắc, thể hiện qua mâm cỗ "bát trân" gồm sáu bát và tám đĩa. Con số này không chỉ đơn thuần là số lượng món ăn mà còn mang ý nghĩa tượng trưng sâu sắc cho sự phát tài, phát lộc, những mong ước tốt đẹp cho một năm mới an khang, thịnh vượng. Trong khi đó, các gia đình trung lưu và bình dân lại thường chuẩn bị mâm cỗ "tứ bát, tứ đĩa," tượng trưng cho bốn mùa luân chuyển và bốn phương trời, thể hiện sự ổn định, hài hòa trong cuộc sống.
Cỗ Bát Tràng - tinh hoa ẩm thực đậm đà bản sắc hương vị Việt
Dù có sự khác biệt về số lượng, mâm cỗ Tết cổ truyền của làng Bát Tràng vẫn không thể thiếu những món ăn phổ biến, mang đậm hương vị Tết Việt như đĩa nem rán vàng rộm, con gà luộc da bóng bẩy, đĩa miến xào óng ánh, bát chim câu hầm thơm lừng, những khoanh giò lụa trắng mịn, bánh chưng xanh vuông vắn, chả quế thơm nồng và bát canh bóng thanh tao. Tuy nhiên, điều làm nên nét độc đáo riêng biệt cho mâm cỗ nơi đây chính là sự hiện diện của những món ăn mang đậm dấu ấn của làng nghề và vùng đất ven sông Hồng.
Cỗ Bát Tràng hội tụ nhiều món ngon, được chế biến kỳ công, tỉ mỉ từ đôi tay khéo léo của người dân làng gốm nổi tiếng bao đời
Một trong những "linh hồn" không thể thiếu của mâm cỗ Bát Tràng chính là món nem chim bồ câu. Khác biệt hoàn toàn so với các loại nem thông thường, nem chim bồ câu mang đến một hương vị tinh tế, bổ dưỡng và đầy quyến rũ. Để tạo nên món nem đặc biệt này, người đầu bếp phải kỳ công lựa chọn những con chim bồ câu non, có thịt mềm và ngọt tự nhiên. Thịt chim sau khi được băm nhỏ sẽ được trộn đều với các loại rau củ tươi ngon thái hạt lựu như cà rốt, su hào, mộc nhĩ, nấm hương, cùng với lòng đỏ trứng gà và các loại gia vị truyền thống được nêm nếm theo bí quyết gia truyền. Công đoạn gói nem cũng đòi hỏi sự khéo léo và tỉ mỉ để tạo ra những chiếc nem nhỏ nhắn, vừa ăn, với lớp vỏ bánh đa nem mỏng tang, khi rán lên sẽ chuyển sang màu vàng rộm, giòn tan trong miệng.
Sự tỉ mỉ và khéo léo được ghi dấu trong món nem
Bên cạnh đó, món chả tôm trong mâm cỗ Bát Tràng lại là minh chứng cho sự sáng tạo và khả năng kết hợp nguyên liệu tài tình của người dân nơi đây. Những con tôm tươi rói, được đánh bắt từ vùng sông nước quanh làng, sẽ được giã hoặc xay nhuyễn, sau đó nêm nếm gia vị vừa ăn và nặn thành những miếng chả tròn hoặc dài, tùy theo sở thích của gia chủ. Điểm đặc biệt có thể làm nên sự khác biệt của chả tôm Bát Tràng chính là việc người ta khéo léo thêm vào một chút lá lốt thái nhỏ vào hỗn hợp chả. Khi những miếng chả này được nướng trên than hoa, hương thơm nồng nàn, đặc trưng của lá lốt sẽ lan tỏa, quyện cùng mùi thơm quyến rũ của tôm chín vàng.
Món gà luộc dường như là một phần không thể thiếu trong bất kỳ mâm cỗ truyền thống nào của người Việt, và mâm cỗ Bát Tràng cũng không ngoại lệ. Tuy nhiên, gà luộc trong mâm cỗ nơi đây thường là những con gà ri nhỏ, được lựa chọn kỹ lưỡng để đảm bảo thịt chắc, thơm và có màu vàng tự nhiên. Bí quyết để có một đĩa gà luộc đẹp mắt và ngon miệng không chỉ nằm ở chất lượng con gà mà còn ở kỹ thuật luộc vừa chín tới, sao cho da gà có màu vàng óng, bóng bẩy, không bị rách. Khi chặt, miếng thịt gà phải đều đặn, được bày biện sao cho vẫn giữ được hình dáng nguyên vẹn của cả con gà, thể hiện sự tôn trọng đối với món ăn và những người thưởng thức.
Món gà luộc tưởng chừng đơn giản nhưng cũng nhiều công sức được gửi gắm
Sự độc đáo trong ẩm thực Bát Tràng còn được thể hiện qua món mực khô xào su hào. Những con mực khô loại ngon được nướng sơ qua trên bếp than hồng cho dậy mùi thơm đặc trưng, sau đó được xé thành những sợi vừa ăn. Su hào tươi được gọt vỏ, thái thành những miếng vừa vặn, xào nhanh tay trên lửa lớn để vẫn giữ được độ giòn ngọt tự nhiên. Đặc biệt, vào ngày đầu năm mới, đĩa su hào xào mực có thể được thay thế bằng đĩa hạnh nhân rang, mang ý nghĩa của sự may mắn và thịnh vượng.
Món mực khô xào su hào
Xôi vò là một món ăn quen thuộc trong ẩm thực truyền thống Việt Nam, nhưng trong mâm cỗ Bát Tràng, nó mang một ý nghĩa đặc biệt, tượng trưng cho sự no đủ và sung túc. Xôi thường được đồ từ loại nếp cái hoa vàng, một giống nếp có hạt to tròn, dẻo thơm đặc trưng của vùng đồng bằng Bắc Bộ. Đỗ xanh sau khi được đồ chín mềm sẽ được xát mịn, sau đó xao với đường cho tơi, tạo thành một lớp áo vàng óng bao phủ những hạt xôi trắng ngần. Khi thưởng thức, người ta sẽ xoa đều xôi với đỗ xanh, tạo thành những nắm xôi tơi, dẻo, có màu vàng hấp dẫn và hương thơm nồng nàn của nếp mới hòa quyện với vị bùi béo của đỗ xanh, tạo nên một món ăn giản dị nhưng đậm đà hương vị truyền thống, thường được ăn kèm với chè kho hoặc chè hoa cau, tạo thành một bộ đôi hoàn hảo cho bữa tiệc ngày xuân.
Xôi vò không thể thiếu trên mâm cỗ truyền thống của người Việt
Cuối cùng, món canh măng mực có lẽ là món ăn mang đậm dấu ấn địa phương nhất trong mâm cỗ Bát Tràng, gợi nhớ đến dòng sông Hồng hiền hòa và những sản vật của vùng đất này. Măng khô được lựa chọn kỹ càng, loại măng nứa hoặc măng lưỡi lợn, sau đó được luộc kỹ cho đến khi mềm rồi xé thành những sợi vừa ăn. Mực khô cũng được nướng sơ qua trên than hoa để tăng thêm hương vị thơm ngon rồi xé sợi. Nước dùng của món canh này thường được ninh từ xương heo hoặc xương gà, mang đến vị ngọt thanh tự nhiên.
Món canh măng mực trong mâm cỗ truyền thống
Văn hoá truyền thống trong từng miếng ăn
Dẫu cho những bàn luận về mức giá có phần đắt, mâm cỗ Bát Tràng vẫn hiên ngang khẳng định sức hút đặc biệt của mình, níu chân biết bao thực khách tìm đến để thưởng thức trọn vẹn sự độc đáo và những giá trị truyền thống ẩn sâu trong từng món ăn.
Để tái hiện một mâm cỗ Bát Tràng đúng chuẩn theo phong tục xưa, người đầu bếp không chỉ đơn thuần là người nấu nướng mà còn là một nghệ nhân, phải trải qua một quá trình chuẩn bị công phu và tỉ mỉ đến từng chi tiết. Từ khâu tuyển chọn những nguyên liệu tươi ngon nhất, đúng theo mùa vụ, đến công đoạn sơ chế, chế biến từng món ăn đều đòi hỏi sự khéo léo của đôi bàn tay tài hoa, kinh nghiệm dày dặn được tích lũy qua bao thế hệ, và trên hết là một tấm lòng tâm huyết, gửi gắm trọn vẹn tình yêu vào từng hương vị. Mỗi món ăn trên mâm cỗ đều mang trong mình những bí quyết riêng, từ cách tẩm ướp gia vị tinh tế để dậy lên hương thơm đặc trưng, kỹ thuật chế biến điêu luyện để giữ trọn vẹn vị ngọt tự nhiên của nguyên liệu, cho đến nghệ thuật trình bày hài hòa, đẹp mắt, khơi gợi mọi giác quan của người thưởng thức.
Dẫu có nhiều tranh cãi về giá trị nhưng mâm cỗ Bát Tràng vẫn thu hút nhiều thực khách đến thưởng thức
Giữa guồng quay hối hả của nhịp sống hiện đại, nơi mà những giá trị truyền thống đôi khi có nguy cơ bị phai nhạt, mâm cỗ Bát Tràng vẫn kiên cường giữ vững vị thế của mình, trở thành một biểu tượng văn hóa ẩm thực đẹp đẽ và đáng trân trọng của Hà Nội. Nó không chỉ đơn thuần là một bữa ăn để thỏa mãn vị giác, mà còn là một hành trình ngược dòng thời gian, đưa thực khách khám phá những hương vị cổ xưa, những tinh túy ẩm thực được chắt lọc qua bao thế hệ.
Thưởng thức mâm cỗ Bát Tràng là một trải nghiệm văn hóa sâu sắc, thể hiện sự trân trọng đối với quá khứ, niềm tự hào về những giá trị truyền thống tốt đẹp của cha ông, và là sợi dây kết nối những thế hệ trong gia đình, trong cộng đồng, cùng nhau thưởng thức những dư vị của hồn quê, của bản sắc văn hóa ngàn năm Thăng Long - Hà Nội.
