Tết Đoan Ngọ thưởng thức bánh gio mật mía

"Tháng Tư đong đậu nấu chè

Ăn Tết Đoan Ngọ trở về tháng Năm".

Tết Đoan Ngọ còn được biết đến với tên gọi khác như Tết Đoan Dương, là một trong những ngày lễ truyền thống mang đậm bản sắc văn hóa của người Việt Nam. Diễn ra vào ngày mùng 5 tháng 5 Âm lịch hàng năm, Tết Đoan Ngọ là dịp để mọi người cùng nhau sum vầy, tưởng nhớ tổ tiên và cầu mong những điều tốt đẹp cho bản thân và gia đình. Và một trong những phong tục đặc trưng nhất của Tết Đoan Ngọ chính là tục lệ ăn bánh gio.

Loại bánh dân dã đặc biệt từ tên gọi

Bánh gio còn được biết đến với nhiều tên gọi khác nhau như bánh tro, bánh ú tro, bánh lẳng, bánh nẳng, bánh coóc mò, pẻng tấu... Tùy theo từng vùng miền, bánh gio mang những cái tên khác nhau. Ở Cao Bằng, Bắc Kạn, người ta gọi là bánh coóc mò, vùng Phú Thọ, Vĩnh Phúc gọi là bánh nẳng. Tuy nhiên, dù mang tên gì đi chăng nữa, bánh gio vẫn là món ăn quen thuộc, dân dã và được yêu thích nhất trong những ngày Tết Đoan Ngọ.

Ít ai biết rằng, loại bánh dân dã này lại mang trong mình nguồn gốc sâu xa từ Quảng Đông, Trung Quốc. Trong cuốn “Bản thảo cương mục” trứ danh của danh y Lý Thời Trân, bánh gio được gọi là “bánh thành tống”. Theo ghi chép, người xưa dùng lá tre (loại lá mà ta thường gọi là lá chít) để gói gạo nếp, tạo thành hình chóp nhọn, sau đó nấu chín. Do hình dạng đặc trưng này, bánh được gọi là “thành tống”.

Tại Trung Quốc, bánh gio có ý nghĩa đặc biệt trong ngày Tết Đoan Ngọ (mùng 5 tháng 5 Âm lịch). Vào ngày này, người dân nơi đây gói bánh gio để tưởng nhớ Khuất Nguyên. Sau khi luộc chín, họ thả bánh gio trôi sông để cúng giao long. Lễ hội này còn được gọi là Lễ hội Thuyền Rồng.

Tuy mang nguồn gốc từ Trung Quốc nhưng bánh gio vẫn trở thành một phần không thể thiếu trong văn hóa ẩm thực Việt Nam với nhiều biến tấu và ý nghĩa khác biệt. Nhờ vậy, bánh gio đã trở thành đặc sản của nhiều địa phương, nổi tiếng với những cái tên như bánh nẳng chợ Tràng (Vĩnh Phúc), bánh nẳng làng Dòng (Phú Thọ), bánh tro Đình Tổ (Bắc Ninh)...

Bài liên quan

Tết Đoan Ngọ và những chuyện chưa kể

Bánh mừng Đoan Ngọ tại Shang Palce

Nét đẹp ẩm thực từ nguyên liệu thuần Việt

Bánh gio - món quà dân dã của những ngày Tết Đoan Ngọ, mang trong mình hương vị mộc mạc và thanh tao đặc trưng. Khác với những loại bánh thông thường, bánh gio không có nhân mà chỉ đơn giản là gạo nếp được ngâm ủ kỹ lưỡng trong nước tro, sau đó gói bằng lá dong hoặc lá tre và luộc chín.

Để tạo nên chiếc bánh gio hoàn hảo, không phải loại tro nào cũng có thể sử dụng. Tro được dùng làm bánh gio phải được lấy từ những nguyên liệu đặc biệt như lá găng, lá tầm gửi, thân lá cây vừng phơi khô, hạt xoan chín hoặc rơm nếp. Sau khi thu hoạch, tro sẽ được hòa tan với nước, lắng trong rồi ngâm với gạo nếp cái hoa vàng tạo nên màu nâu vàng óng ả, lấp lánh như hổ phách. Chính màu sắc đặc trưng này đã góp phần tạo nên thương hiệu cho bánh gio, khiến nó trở nên khác biệt so với các loại bánh khác.

Tuy nhiên, để có được màu bánh đẹp và vị bánh ngon, chỉ sử dụng tro từ một nguồn nguyên liệu duy nhất là chưa đủ. Người ta thường phải kết hợp tro từ nhiều loại cây khác nhau, phổ biến nhất là tro hạt vừng. Tỷ lệ pha trộn tro sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến màu sắc và hương vị của bánh.

Bí quyết tạo nên bánh gio ngon không chỉ nằm ở nguyên liệu mà còn ở kỹ thuật nấu nướng. Gạo nếp sau khi ngâm tro cần được gói cẩn thận bằng lá dong hoặc lá tre, luộc chín trong thời gian dài. Quá trình luộc bánh đòi hỏi sự kiên nhẫn và tỉ mỉ để đảm bảo bánh chín đều, dẻo thơm và không bị nát.

Bánh gio sau khi luộc chín sẽ có màu vàng óng ả, mềm dẻo và tỏa hương thơm dịu nhẹ. Khi thưởng thức, bánh thường được chấm cùng mật mía tạo nên sự hòa quyện giữa vị ngọt thanh và vị bùi bùi đặc trưng. Bánh gio không chỉ là món ăn ngon mà còn biểu tượng cho sự may mắn, thịnh vượng và sức khỏe dồi dào trong ngày Tết Đoan Ngọ.

“Mùng 5 tháng 5 âm lịch Tết Đoan Ngọ cũng là ngày ‘giết sâu bọ’. Theo phong tục truyền thống, vào ngày này, gia đình tôi thường ăn bánh gio, rượu nếp và các loại trái cây có vị chua để thanh lọc cơ thể, giải nhiệt, phòng chống bệnh tật. Tôi vừa mua chục cái bánh gio tại một sạp hàng ở chợ. Việc mua bánh gio này còn góp phần gìn giữ và phát huy những nét đẹp văn hóa truyền thống của dân tộc”, bà Liên Hoàng (quận Đống Đa, Hà Nội) nói.

Thưởng thức bánh gio sánh vàng quyện cùng mật mía

Ở Hà Nội, thực khách nếu muốn thưởng thức bánh gio ngon có thể tìm đến trước cửa chợ Hôm, cuối chợ Hòe Nhai, những hàng bán bánh truyền thống tại ngõ chợ Đồng Xuân hoặc chợ Hàng Bè…

Ngay khi bánh gio được bóc ra, trước mắt ta hiện lên một khối ngọc màu hổ phách trong vắt tưởng chừng như có thể nhìn thấu cả tâm hồn của bánh. Từng khoanh bánh được cắt nhỏ nhẹ nhàng, nhúng vào mật mía vàng ươm, thơm lừng. Chầm chậm thưởng thức, ta mới cảm nhận được trọn vẹn hương vị đồng quê thanh tao gói gọn trong chiếc bánh dân dã này.

Đầu tiên, ta cảm nhận được vị mát rượi tan chảy như thạch, mang theo hơi sương sớm của đồng quê len lỏi. Tiếp theo, vị ngọt thanh thanh của mật mía quyện cùng cảm giác dẻo dẻo của nếp tạo nên một bản giao hưởng hoàn hảo cho vị giác. Mỗi miếng bánh như đưa ta về với những cánh đồng lúa xanh mướt, về với những mái nhà tranh đơn sơ, về với những con người chất phác, hiền hậu.

Dư vị của bánh gio còn lưu luyến mãi trong khoang miệng, khiến ta muốn ăn mãi không thôi. Nó không chỉ là một món ăn ngon mà còn một biểu tượng cho sự gắn kết giữa con người và thiên nhiên, cho những giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của dân tộc.

“Cắn một miếng bánh gio, tôi cảm nhận được sự hòa quyện hoàn hảo giữa vị dẻo thơm của gạo nếp và vị ngọt thanh của mật mía. Vị ngọt của mật mía không quá gắt mà chỉ đủ để làm dậy lên hương vị của bánh gio. Món bánh gio mật mía không chỉ ngon mà còn rất thanh mát, phù hợp để thưởng thức vào những ngày nóng bức”, Kiên Nguyễn (quận Hà Đông, Hà Nội) chia sẻ.

Phương Mai là phóng viên của tạp chí du lịch Travellive Magazine tại Hà Nội.

Phương Mai