Cách cầu Trường Tiền, thành phố Huế khoảng 8 km, làng Thanh Tiên thuộc xã Phú Mậu nằm giữa những cánh đồng lúa, ao sen và hạ lưu con sông Hương hiền hoà. Đi dọc theo đường chính dẫn vào làng, du khách bắt gặp những bảng hiệu gắn trước cửa nhà dân. Đó là cơ sở làm hoa giấy của các nghệ nhân làng Thanh Tiên - làng nghề được UBND tỉnh Thừa Thiên Huế công nhận là làng nghề truyền thống.
Làng Thanh Tiên có nghề truyền thống làm hoa giấy đã tồn tại hơn 300 năm qua
Người dân làng Thanh Tiên chủ yếu làm nông, thời điểm trong năm chỉ có 5 cơ sở sản xuất hoa giấy. Còn mỗi dịp Tết đến, cả làng lại tất bật với tre, nứa và giấy màu để trang trí nhà cửa và phục vụ nhu cầu của người dân làng, tỉnh khác, nghệ nhân Nguyễn Hữu Hùng, 78 tuổi, chủ một cơ sở hoa giấy trong làng Thanh Tiên cho biết.
Ngôi nhà của ông Hùng nằm ở giữa làng, nổi bật với gian trưng bày các loại hoa giấy truyền thống đã xuất hiện tại làng trong 300 năm qua. Với truyền thống 3 đời làm hoa giấy nên hầu như loài hoa nào ông cũng biết làm. Qua đôi tay chai sạn của ông, những bông sen, lan, huệ, cúc nở rộ như thi nhau khoe sắc nơi căn phòng cũ.
Nghệ nhân Nguyễn Hữu Hùng dành riêng một gian nhà để trưng bày các loại hoa giấy truyền thống của làng
Gió thổi từ cánh đồng mát rượi đưa câu chuyện của ông trở về nhiều năm trước. Ngày xưa - giọng ông cất lên âm trầm - ở Huế chưa có nhiều hoa tươi như bây giờ, hoa từ Đà Lạt chuyển về cũng khan hiếm và đắt đỏ. Nhưng cả năm có mỗi dịp Tết, ai cũng muốn bày biện lại ban thờ tổ tiên. Vậy nên người ta nghĩ ra việc làm hoa từ giấy nhuộm màu, vừa giữ được lâu mà giá thành lại rẻ hơn hoa tươi. Từ đó mà làng hoa giấy thành hình rồi cứ vậy mà duy trì đến hiện tại.
Thời xưa, hoa giấy được đặt ở những nơi thờ tự trong nhà, các miếu, trang bà, am, bàn thờ ông địa, táo quân, thần bếp, là vật trang trí mang đến vẻ trang nghiêm và thành kính. Hoa được giữ cả năm và chỉ thay vào dịp Tết Nguyên đán. Vì vậy cứ đến tháng Chạp, nhà nhà lại tất bật làm hoa trong không khí rộn ràng. Ngày nay, đồng hành cùng hoạt động phát triển du lịch làng nghề truyền thống, một số cơ sở như nhà ông Hùng sản xuất hoa giấy quanh năm. Ngoài kinh doanh, những cơ sở sản xuất hoa giấy này còn là nơi để khách du lịch đến tham quan, trải nghiệm, tìm hiểu về văn hoá địa phương.
Hoa giấy Thanh Tiên được người xưa dùng làm hoa thờ cúng, mang vẻ thành kính, trang nghiêm.
Đặc trưng của hoa giấy làng Thanh Tiên là tất cả các công đoạn sản xuất đều được làm thủ công. Từ những nguyên liệu sẵn có tại làng kết hợp với trí tưởng tượng phong phú và đôi bàn tay khéo léo, người xưa đã mô phỏng lại hình dáng và màu sắc của các loài hoa.
Nguyên liệu chính để làm hoa giấy là tre và giấy màu. Trước mùa mưa, nhiều gia đình làm hoa giấy như nhà ông Hùng đã đi đốn tre, chẻ nhỏ, vót tròn, tận dụng trời tháng 6, tháng 7 đầy nắng để phơi khô. Các thanh tre khô sau đó được uốn tay theo hình dạng để làm cành và cuống hoa.
Hoa giấy Thanh Tiên được làm từ những vật liệu đơn giản, có sẵn tại địa phương như tre và giấy màu
Để tạo các loài hoa khác nhau, các nghệ nhân dùng đục sắt để đục giấy màu trên các khuôn hoa bằng gỗ, sau đó dùng dây cước để tạo nếp, đường nét. Nhuỵ hoa cũng được tạo từ giấy màu, tỉa cho ra hình dáng rồi dán vào giữa những cánh hoa tạo thành một bông hoa hoàn chỉnh trước khi ghép vào cuống.
Trước đây, các hộ dân làm hoa giấy ở Thanh Tiên dùng nhựa và lá cây để chế tạo thuốc nhuộm theo công thức gia truyền. Cách làm thủ công này tốn nhiều thời gian và công sức nên ngày nay, hầu hết các cơ sở đều đã chuyển sang sử dụng giấy màu.
Ông Hùng giới thiệu bộ dụng cụ dùng để làm hoa giấy
Một cành hoa giấy Thanh Tiên hoàn chỉnh gồm nhiều loại hoa như hoa lan, huệ, hồng, cúc, dã quỳ, tường vi, gắn thêm nụ hoa màu đỏ và lá lúa thon dài màu xanh, tượng trưng cho nghề nông tại địa phương. Những cành hoa kết hoàn chỉnh được gắn vào một thanh tre quấn rơm, mỗi thanh gồm khoảng 50 cành, có giá khoảng 750.000 đồng.
Sản phẩm này được các khách sạn, nhà hàng, quán cà phê theo phong cách truyền thống ưa chuộng và đặt hàng số lượng lớn bởi sự phong phú về màu sắc, hình thức đẹp, để được lâu, vừa tiết kiệm vừa thể hiện được hồn thơ của xứ Huế. Ông Hùng cho biết dịp Tết Ất Tỵ vừa qua, ông đã nhận khoảng 70 đơn hàng. Những cành hoa giấy, thanh tre quấn rơm được đóng gói cẩn thận trong thùng chuyển đến tay khách ngoại tỉnh, sau đó ông Hùng hướng dẫn khách cắm hoa từ xa qua màn hình điện thoại.
Một cành hoa giấy gồm nhiều loại hoa với nhiều màu sắc rực rỡ
Một cây hoa giấy cắm khoảng 50 cành hoa
Sản phẩm nổi tiếng nhất của làng Thanh Tiên là hoa sen giấy với độ chân thực và tỉ mỉ cao, đã có tuổi đời hơn 130 năm. Hoa sen giấy Thanh Tiên với bốn màu sắc chủ đạo: xanh, vàng, hồng, tím xuất hiện trong các lễ hội lớn như Festival Huế, lễ hội áo dài, các chương trình giao lưu văn hóa nghệ thuật, được trưng bày ở Đại Nội Huế và Nhà lưu niệm Nguyễn Chí Diểu, làng Thanh Tiên, xã Phú Mậu, thành phố Huế.
Hoa sen giấy là sản phẩm nổi tiếng của làng Thanh Tiên bởi độ chân thực cao, độ loang màu đẹp mắt
Trong dịp lễ kỷ niệm trọng đại 50 năm Giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước 30/4 vừa qua, hình ảnh những đoàn xe được trang trí bằng hoa hướng dương đã truyền cảm hứng cho nghệ nhân Nguyễn Hữu Hùng sáng tạo ra bông hoa hướng dương làm từ giấy màu. Cầm trên tay hai chiếc bình cắm những bông hoa hướng dương vàng rực rỡ không tàn, ông nở nụ cười đầy tự hào. Hướng dương là loài hoa luôn hướng về phía mặt trời, như con người Việt Nam một lòng hướng về Tổ quốc. “Tôi hy vọng sản phẩm mới của mình sẽ được nhiều người đón nhận, đặc biệt trong dịp lễ kỷ niệm 80 năm ngày Quốc khánh 2/9 sắp tới. Đó là niềm an ủi, động lực cho những người như chúng tôi giữ nghề truyền thống và truyền lại cho thế hệ trẻ của làng”, ông Hùng tâm sự.
Hoa hướng dương là sản phẩm được nghệ nhân Nguyễn Hữu Hùng lấy cảm hứng từ những bông hoa hướng dương trang trí trong dịp lễ 30/4 vừa qua
Qua thời gian dài, hoa giấy Thanh Tiên đã trở thành một nét văn hóa đặc trưng của xứ Huế. Người dân làng Thanh Tiên đưa hồn Huế thơ vào từng mảnh giấy màu, thanh tre để tạo nên những bông hoa bất tử, không tàn, giống như nét đẹp của Huế, của hoa giấy Thanh Tiên chảy mãi cùng dòng chảy của sông Hương.
