Thesmophoria – đặc quyền của phái nữ trong xã hội bất bình đẳng
Trong thời kì Hy Lạp cổ đại, lễ hội là một phần thiết yếu đối với các lĩnh vực chính trị và xã hội. Mặc dù có đến 120 ngày trong năm thuộc về các dịp lễ nhưng hầu hết đều chỉ dành riêng cho nam công dân, phụ nữ thường bị nghiêm cấm tham gia.
Vào thời kì đó, nhìn chung phụ nữ không được coi là công dân theo nghĩa đầy đủ như nam giới. Phụ nữ không có quyền bầu cử, tham gia chính trị hoặc nắm giữ các chức vụ công. Họ không có quyền tham gia vào các hoạt động công cộng như nam giới. Địa vị của phụ nữ thường gắn liền với gia đình của họ, với vai trò chính là quản lý gia đình và sinh con, và phải chịu sự giám hộ của cha hoặc chồng. Hôn nhân của họ cũng hiếm khi dựa trên tình yêu, thay vào đó, mục tiêu chính là duy trì dòng dõi và củng cố lợi ích kinh tế, xã hội cho gia đình hai bên.
"Thesmophoria" (1894-1897) của họa sĩ Francis Davis Millet
Vì vậy, việc một lễ hội được tổ chức thường niên không chỉ dành riêng cho phụ nữ mà chính họ còn trực tiếp tham gia vào quá trình chuẩn bị mang ý nghĩa vô cùng sâu sắc đối với một nửa bị hạ thấp hơn của xã hội này. Đặc quyền này là do quan niệm của người Hy Lạp rằng sự màu mỡ trên ruộng đồng có liên hệ mật thiết với khả năng sinh sản của phụ nữ.
Thesmophoria là một lễ hội kéo dài ba ngày, được tổ chức vào thời điểm gieo hạt trước mùa vụ nhằm tôn vinh nữ thần Demeter và con gái bà là Persephone (còn được gọi là Kore). Các tài liệu cổ đại cho thấy lễ hội này được hưởng ứng rộng rãi trên khắp thế giới Hy Lạp xưa, tuy nhiên tập trung chủ yếu vào Athens – nơi để lại nhiều chứng cứ văn tự nhất.
Lễ hội diễn ra từ ngày 11-13 của tháng Pyanepsion theo lịch Attic của người Hy Lạp (tương đương với tháng 10-11 trong lịch của chúng ta ngày nay). Pyanepsion đánh dấu sự khởi đầu của mùa Thu, thời điểm mà những người lao động nông nghiệp sẽ trồng lúa mì, lúa mạch và các loại đậu cho mùa đông. Các nghi lễ được thực hiện trong Thesmophoria nhằm mục đích đảm bảo sự bảo vệ linh thiêng cho đất đai, đảm bảo khí hậu trong lành để mang lại một vụ thu hoạch bội thu.
Demeter - nữ thần của nông nghiệp, thiên nhiên, mùa màng và sự sung túc
Câu chuyện của hai nữ thần phì nhiêu
Demeter và Persephone là cặp mẹ con gắn liền với nông nghiệp, mùa màng và sự sinh sôi. Người Hy Lạp đặc biệt tôn thờ hai nữ thần phì nhiêu này vì trong xã hội nông nghiệp, việc bảo đảm mùa màng tốt tươi là vô cùng quan trọng. Theo truyền thuyết, thần địa ngục Hades vì say đắm vẻ đẹp của Persephone nên bắt cóc cô xuống địa ngục, khiến cho Demeter nổi giận bỏ công việc mùa màng đi tìm con gái. Sau khi đã ăn thức ăn của âm phủ và trở thành người âm phủ, hàng năm Persephone buộc phải trở về địa ngục cùng Hades trong khoảng 1/2 (hoặc 1/3) thời gian của năm.
Kể từ đó, Demeter ngưng bảo vệ mùa màng mỗi khi con gái ở dưới địa ngục, khiến con người không thể thu hoạch vào khoảng thời gian này. Nhưng khi được đoàn tụ với con gái, niềm vui của Demeter lan tỏa khắp mặt đất, đem lại những vụ gặt bội thu. Vì thần thoại thường là lời giải thích cho những thay đổi của thế giới tự nhiên, nên câu chuyện của Persephone và Demeter đã hình thành nên khái niệm về các mùa của người Hy Lạp cổ đại. Ngoài đóng vai trò là nghi lễ trước khi thu hoạch, Thesmophoria cũng kỉ niệm sự trở về của Persephone từ địa ngục.
“Nàng Persephone trở về” (1890–1891) của họa sĩ Frederic Leighton
Các nghi lễ thiêng liêng trong lễ hội Thesmophoria
Một trong những nghi lễ nông nghiệp quan trọng nhất của lễ hội là hiến tế lợn con. Nguồn gốc của nghi lễ này được nói đến trong Dialogue of the Courtesans của học giả Byzantine Lucian. Theo Lucian, vào thời điểm Hades bắt được Persephone, cô đang hái hoa trên một mảnh đất nơi một người chăn lợn tên Eubouleus khi ấy cũng đang chăn đàn lợn của mình. Khi Hades bắt được Persephone, mọi người trên đất liền rơi xuống Địa ngục.
Vào ngày đầu tiên của lễ hội, Anodos (sự đi lên), những người phụ nữ bày tỏ lòng tôn kính Persephone và Eubouelus bằng cách hiến tế lợn con và chôn chúng trong một cái hố được gọi là megaron. Một nhóm phụ nữ được gọi là Antleriai sẽ lấy lại những gì còn lại của lợn con từ năm trước và mang trở lại bàn thờ.
Vào ngày thứ hai, Nesteia, phụ nữ tham gia lễ hội được yêu cầu phải ăn chay. Họ sẽ đặt xác lợn lên một bàn thờ, trộn với cành thông và bánh có hình rắn và người là những biểu tượng tượng trưng cho khả năng sinh sản trong thế giới Hy Lạp. Những người tham gia nghi lễ này tin rằng xác lợn nếu kết hợp với ngũ cốc sẽ đảm bảo sự bảo vệ thiêng liêng cho mùa màng của họ.
Ngày cuối cùng, được gọi là Kalligeneia (sinh nở đẹp đẽ), ngày dành riêng cho khả năng sinh sản của phụ nữ. Bằng cách cầu nguyện với nữ thần Eleusinian (còn gọi là Kalligeneia), người bảo mẫu của Demeter, phụ nữ có thể cầu xin sự bảo hộ cho khả năng sinh sản của họ.
Phụ nữ Hy Lạp cổ đại
Các tài liệu cổ thường mô tả rằng trong dịp lễ này, phụ nữ sẽ tham gia vào các "hành vi tục tĩu mang tính nghi lễ". Họ được khuyến khích kể những câu chuyện cười thô tục, dùng lời lẽ tục tĩu xúc phạm nhau, thậm chí đánh nhau – được coi là trò tiêu khiển của nữ thần Demeter. Những hành vi này được quan niệm rằng có mối liên hệ mật thiết với tình dục và khả năng sinh sản của phụ nữ.
Vì phụ nữ chủ yếu bị giới hạn trong phạm vi gia đình ở Hy Lạp cổ đại, nên lễ hội Thesmophoria đã trao cho họ - dù chỉ dưới tư cách là vợ của công dân - một cơ hội để tham gia vào đời sống công cộng, một điều mà họ không thể có được nếu không có lễ hội này. Vì độ phì nhiêu của nông nghiệp là yếu tố thiết yếu để duy trì sự phát triển các thành bang, nên lễ hội này cho phép phụ nữ tạm thời từ bỏ các nhiệm vụ gia đình và hòa nhập vào đời sống công dân của thế giới Hy Lạp.
