VI
EN
Di sản trong lòng di tích
Suốt hơn 5 năm qua, cùng sự đồng hành của Sở Văn hóa và Thể thao TP.HCM, Nhà hát Nghệ thuật Hát bội TP.HCM đã tổ chức hàng trăm suất diễn hát bội miễn phí tại các di tích lịch sử trong lòng thành phố. Khi nghệ thuật được “bọc” vào đúng bối cảnh văn hóa, cũng là lúc hơi thở lịch sử hòa mình vào đời sống đương đại.
Những câu chuyện lịch sử lần lượt được kể trước Đền thờ vua Hùng
Ông Nguyễn Thanh Bình - Trưởng phòng tổ chức biểu diễn Nhà hát Nghệ thuật Hát bội TP.HCM - cho biết, những năm qua, các suất diễn chủ yếu được tổ chức tại Lăng Tả quân Lê Văn Duyệt và Đền thờ vua Hùng (tọa lạc tại khuôn viên Thảo cầm viên Sài Gòn). Đây là hai di tích có không gian thoáng đãng và lý tưởng giúp người dân vừa đến tham quan, vừa thưởng thức hát bội. Điểm đặc biệt là các suất diễn đều lồng ghép những kiến thức về loại hình nghệ thuật này thông qua hoạt động thưởng lãm, tô màu mặt nạ hay giao lưu cùng nghệ sĩ.
Qua mỗi suất diễn, người dân “hời” thêm những kiến thức như hát bội được hình thành từ khoảng thế kỷ X - XIV, dưới thời Đinh - Lý - Trần. Ban đầu, hát bội chỉ là những trò diễn dân gian thô sơ. Đến thế kỷ XVII - XVIII, hát bội được phát triển mạnh mẽ, dần hoàn thiện về hình thức và kỹ thuật biểu diễn. Không chỉ là nghệ thuật sân khấu, loại hình này còn gắn liền với đời sống tín ngưỡng và lễ hội truyền thống của người Việt.
Trích đoạn vị tướng có tài Đỗ Thanh Nhân bị chết oan do bị vu cáo dưới thời chúa Nguyễn. Thông qua những giai thoại này, hát bội giáo dục con người những phẩm chất tốt đẹp, đề cao nhân - nghĩa - lễ - trí - tín
Điệu bộ của nghệ sĩ hát bội thường được kết hợp nhuần nhuyễn giữa võ thuật và múa dân gian
Hát bội nổi bật với những khuôn mặt màu sắc được hóa trang kỹ lưỡng. Mỗi gam màu tượng trưng cho tính cách, số phận của nhân vật. Các động tác biểu diễn được kết hợp giữa võ thuật và múa dân gian, thể hiện triết lý âm - dương, cương - nhu trong văn hóa phương Đông.
Trước xu hướng du lịch trải nghiệm ngày càng được ưa chuộng, những buổi biểu diễn này đã mở ra một cơ hội trải nghiệm “sâu” cho du khách, góp phần lan tỏa nét đẹp của một loại hình nghệ thuật bản địa.
Hàng trăm khán giả “mê mẩn” đến các di tích xem hát bội vào mỗi cuối tuần.
Giữ “hồn” di sản bằng sự hiện diện bền bỉ
Theo ông Bình, riêng tại khuôn viên Thảo Cầm Viên Sài Gòn, các suất diễn hát bội miễn phí gần như lúc nào cũng “kín rạp”. Sự hiện diện bền bỉ của những vở diễn hát bội trong suốt 5 năm qua tại các di tích này đã mang tạo được thói quen thưởng thức nghệ thuật truyền thống vào mỗi cuối tuần cho người dân. Nhiều người thậm chí không ngại ngồi bệt hay chịu nắng nóng để tận hưởng trọn vẹn buổi biểu diễn.
Không chỉ thưởng thức, khán giả còn được thực hành biểu diễn một số kỹ thuật hát bội cơ bản theo hướng dẫn của nghệ sĩ.
Khi nghệ thuật truyền thống “chạm” đến khán giả, cũng là lúc những di sản văn hóa được gìn giữ và phát huy.
Trong số lớp lớp khán giả ở khán đài, có những người lớn tuổi đến thưởng thức hát bội vì nó nhắc nhớ về ký ức đã qua. Nhưng cũng có không ít khán giả trẻ đến vì tò mò, muốn nghiêm túc tìm hiểu một trong những loại hình nghệ thuật mang đậm hồn cốt của dân tộc. Họ chăm chú lắng nghe và mạnh dạn bước lên sân khấu học biểu diễn hát bội.
Nhiều người trẻ “học” về hát bội qua việc tô tranh mặt nạ hát bội.
Bạn Nguyễn Thanh Tốt (24 tuổi) chia sẻ: “Khi có cơ hội được lên sân khấu trải nghiệm động tác phi ngựa, chèo thuyền… theo điệu bộ của nghệ thuật hát bội, mình thấy rất tự hào. Đó là khoảnh khắc mình cảm nhận được hát bội rất gần và rất chạm mình. Điều đó thôi thúc những người trẻ như mình cùng bảo tồn và phát huy loại hình nghệ thuật này”.
Phục trang và ảnh các nhân vật hát bội cũng được triển lãm giúp khán giả hiểu hơn về bộ môn nghệ thuật này.
Việc hát bội “chạm” gần hơn đến khán giả không chỉ là lời nhắc nhớ về một loại hình nghệ thuật truyền thống trăm năm, mà còn là dịp khơi gợi tình yêu với những giá trị bền bỉ đã định vị nên con người Việt Nam qua hàng ngàn năm. Đó cũng là cách để di sản không ngủ yên trong ký ức, mà sẽ tiếp tục “bám rễ” và “đơm hoa” trong đời sống đương đại.
