VI
EN
Món Koshary, biểu tượng khiêm nhường nhưng đầy quyến rũ của ẩm thực đường phố Cairo, đã chính thức được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể. Việc UNESCO ghi danh Koshary không chỉ là sự tôn vinh hương vị độc đáo mà còn mở ra cơ hội vàng để đưa văn hóa Ai Cập lan tỏa sâu rộng hơn trên bản đồ thế giới, khẳng định chiều sâu lịch sử và sự giao thoa văn minh qua hàng thiên niên kỷ.
Koshary là một sự kết hợp độc đáo, tưởng chừng như ngẫu nhiên nhưng lại vô cùng hòa hợp giữa các nguyên liệu chủ đạo: đậu lăng (lentil), cơm, và mì pasta, sau đó được phủ lớp sốt cà chua thơm lừng cùng hành tây phi giòn tan và rưới thêm giấm tỏi cay nồng. Món ăn này không chỉ phổ biến ở các quầy hàng rong tấp nập mà còn hiện diện trong thực đơn của những nhà hàng sang trọng. Giờ đây, với danh hiệu Di sản văn hóa phi vật thể UNESCO, Koshary đã vượt qua ranh giới của một món ăn, trở thành đại sứ văn hóa của đất nước này.
Việc UNESCO ghi danh món Koshary vào danh sách di sản phi vật thể, mở ra cơ hội quảng bá sâu rộng ẩm thực và bản sắc văn hóa của Ai Cập.
Động thái này của UNESCO diễn ra trong bối cảnh Ai Cập đang đẩy mạnh các nỗ lực tôn vinh bản sắc lịch sử. Chỉ hơn một tháng trước đó, Cairo đã long trọng khánh thành bảo tàng cổ vật mới quy mô lớn, một phần trong chiến lược tổng thể nhằm thu hút du khách quốc tế và củng cố vị thế của mình như một trung tâm văn hóa – lịch sử hàng đầu thế giới. Việc Koshary được vinh danh là mảnh ghép hoàn hảo, bổ sung yếu tố ẩm thực vào bức tranh toàn cảnh về du lịch Ai Cập giàu có.
Mặc dù có một truyền thuyết phổ biến cho rằng món Koshary được du nhập vào Ai Cập từ miền bắc Ấn Độ qua sự theo chân của binh lính Anh trong thế kỷ 19, giới nghiên cứu lại khẳng định món ăn này có một hành trình lịch sử ẩm thựcphức tạp và lâu dài hơn nhiều. Nó là minh chứng sống động cho sự giao thoa văn hóa qua các tuyến đường di cư, thương mại và chinh phục kéo dài hàng ngàn năm.
Nhà nghiên cứu ẩm thực và khảo cổ thực vật nổi tiếng, bà Hala Barakat, đã chỉ ra rằng các thành phần của Koshary có nguồn gốc địa lý đa dạng, minh chứng cho tính toàn cầu của nó. Đậu lăng đã xuất hiện từ vùng Lưỡng Hà hơn 5.800 năm trước; gạo đến từ Đông Á; cà chua và ớt được mang đến từ châu Mỹ; trong khi mì pasta là sự bổ sung có lẽ chịu ảnh hưởng từ ẩm thực Ý trong thời kỳ hiện đại hơn. Bà nhấn mạnh: “Những thành phần ấy đã hội tụ qua hàng ngàn năm. Tên gọi có thể mang dấu ấn Ấn Độ, nhưng phiên bản Koshary của Ai Cập đã phát triển một hình hài riêng biệt, thay đổi linh hoạt theo từng vùng miền, từ Alexandria đến Aswan.”
Món Koshary, sự kết hợp độc đáo giữa đậu lăng, cơm và pasta xuất hiện ở hầu khắp các quầy hàng rong Ai Cập
Sự đa dạng này được thể hiện rõ trong hồ sơ đề cử UNESCO. Chẳng hạn, lentil vàng được ưa chuộng ở khu vực ven biển, trong khi Cairo và Thượng Ai Cập lại chuộng lentil đen. Một số gia đình có thể thêm trứng luộc, và tại Sinai, một món ăn tương tự là ma’dous cũng tồn tại. Điểm thống nhất cốt lõi nằm ở hương vị đặc trưng, cay nồng của sốt cà chua, giấm, và tỏi, có thể điều chỉnh tùy theo khẩu vị của mỗi người.
Một truyền thuyết cho rằng Koshary bắt nguồn từ miền bắc Ấn Độ và theo chân binh lính Anh đến Ai Cập. Tuy vậy, giới nghiên cứu khẳng định món ăn này có hành trình lâu dài hơn
Sự phổ biến rộng rãi của Koshary bắt đầu bùng nổ mạnh mẽ trong thế kỷ XX, gắn liền với sự phát triển của các nhà hàng bình dân và xe đẩy đường phố rực rỡ sắc màu mọc lên gần các trung tâm giao thông và giáo dục như nhà ga, trường học. Hơn thế nữa, Koshary còn đóng vai trò quan trọng trong đời sống tôn giáo và xã hội. Do không sử dụng sản phẩm từ động vật, món ăn này đặc biệt phù hợp với cộng đồng Cơ đốc giáo Coptic trong các kỳ ăn chay nghiêm ngặt. Đồng thời, nó cũng bắt kịp xu hướng ăn chay và thực dưỡng đang ngày càng lan rộng trong giới trẻ Ai Cập, biến Koshary trở thành một lựa chọn thực phẩm thân thiện và lành mạnh.
Các thành phần ấy hội tụ qua hàng ngàn năm. Tên gọi có thể mang dấu ấn Ấn Độ nhưng Koshary tại Ai Cập đã phát triển hình hài riêng và thay đổi theo từng vùng
Ông Ahmed Shaker, phụ trách quan hệ công chúng của Abou Tarek Koshary - thương hiệu nổi tiếng đã hoạt động tại Cairo từ năm 1963 đã khẳng định: “Ngày nay, Koshary gần như là một biểu tượng không thể thiếu của đất nước, sánh ngang với Kim Tự Tháp. Bất cứ du khách nào đến Ai Cập đều sẽ ghé thăm Kim Tự Tháp, tham quan bảo tàng, và nhất định phải đến Abou Tarek để thưởng thức Koshary. Nó đã trở thành một phần của hành trình trải nghiệm Ai Cập.”
Với sự công nhận này, Koshary đã trở thành di sản thứ 11 của Ai Cập, nối tiếp các truyền thống văn hóa quan trọng khác như Tahteeb – môn võ cổ truyền dùng gậy, và sử thi truyền miệng Sirat Bani Hilal. Tân Tổng Giám đốc UNESCO, ông Khaled El Enany, người từng giữ chức Bộ trưởng Du lịch và Cổ vật Ai Cập, đã cam kết sẽ ưu tiên bảo tồn và phát huy các truyền thống văn hóa trong nhiệm kỳ của mình.
