Tết Đoan Ngọ là gì?
Tết Đoan Ngọ hay còn gọi là Tết Đoan Dương - một lễ hội truyền thống được tổ chức vào giờ Ngọ (khoảng 11 giờ sáng đến 1 giờ chiều) ngày mùng 5 tháng 5 Âm lịch hằng năm. Năm 2024, Tết Đoan Ngọ sẽ rơi vào thứ Hai ngày 10 tháng 6. Lễ hội này diễn ra phổ biến ở các quốc gia Đông Á như Việt Nam, Triều Tiên, Đài Loan, Nhật Bản và Trung Quốc.
Tên gọi Đoan Ngọ xuất phát từ hai từ “đoan” có nghĩa là mở đầu, “ngọ” là khoảng thời gian từ 11 giờ sáng đến 1 giờ chiều. Do vậy, ăn Tết Đoan Ngọ là ăn vào buổi trưa. Theo quan niệm xưa, đây là lúc mặt trời bắt đầu ngắn nhất và ở gần trời đất nhất.
Tại Việt Nam, Tết Đoan Ngọ còn được gọi với cái tên dân dã là “Tết giết sâu bọ”. Truyền thuyết kể lại rằng, sau khi thu hoạch mùa màng bội thu, người dân gặp phải nạn sâu bọ phá hoại mùa màng. Bỗng nhiên, một ông lão từ xa đến tự xưng là Đôi Truân, đã hướng dẫn họ cách thức để tiêu diệt sâu bọ. Sau khi thực hiện theo lời ông lão, sâu bọ chết rã rượi. Ông lão dặn dò họ cứ vào ngày mùng 5 tháng 5 Âm lịch hằng năm thực hiện nghi lễ cúng bái và vận động thể dục để xua đuổi sâu bọ. Để ghi nhớ công ơn của ông lão, người dân đặt tên cho ngày này là Tết diệt sâu bọ hay Tết Đoan Ngọ.
Tại Việt Nam, Tết Đoan Ngọ còn được gọi với cái tên dân dã là “Tết giết sâu bọ”.
Bản sắc văn hóa qua những phong tục Tết Đoan Ngọ
Dâng hương tổ tiên cầu mong bình an
Dâng hương lên bàn thờ tổ tiên là một nghi lễ quan trọng không thể thiếu trong Tết Đoan Ngọ cũng như các lễ Tết khác của người Việt Nam. Đây là dịp để con cháu thể hiện lòng biết ơn sâu sắc, tưởng nhớ đến cội nguồn và cầu mong tổ tiên phù hộ độ trì cho gia đình.
Mâm cúng Tết Đoan Ngọ có sự khác biệt về cách thức và lễ vật tùy theo từng địa phương. Tuy nhiên, nhìn chung, mâm cúng thường là mâm cúng chay, có thể thêm thịt vịt ở một số vùng miền. Các lễ vật thường có trên mâm cúng bao gồm: hoa tươi, vàng mã, hương, nước sạch cơm rượu nếp, nếp cẩm, hoa quả…
Ngoài ra, mâm cỗ cúng Tết Đoan Ngọ còn có thể có thêm một số món ăn đặc trưng theo từng địa phương. Bánh gio là lễ vật đặc trưng ở miền Bắc được làm từ gạo nếp ngâm nước lá tro, gói trong lá dong và luộc chín. Thịt vịt phổ biến trong mâm cúng Tết Đoan Ngọ của người miền Trung. Theo quan niệm dân gian, vào tháng 5 âm lịch, thời tiết oi ả, ăn thịt vịt có tính hàn sẽ giúp cơ thể mát mẻ hơn. Chè trôi nước truyền thống của người miền Nam trong dịp Tết Đoan Ngọ được làm từ bột nếp, nhân đậu xanh, ăn kèm nước đường hoặc nước cốt dừa đun đường.
Mâm cúng Tết Đoan Ngọ có sự khác biệt về cách thức và lễ vật tùy theo từng địa phương.
Khảo cây vào giờ Ngọ - Nghi thức độc đáo cầu mong cây cối sai quả
Đúng 12 giờ trưa ngày Tết Đoan Ngọ, nhiều địa phương tại Việt Nam lại rộn ràng với nghi thức khảo cây hay còn gọi là đánh cây. Đây là một phong tục độc đáo mang đậm dấu ấn văn hóa của người Việt, thể hiện mong ước về một mùa màng bội thu, cây cối sai quả.
Theo quan niệm xưa, việc khảo cây vào giờ Ngọ trong ngày Tết Đoan Ngọ sẽ mang lại nhiều may mắn, sung túc cho gia chủ. Nghi thức này thường được thực hiện với những cây ăn quả ít ra quả hoặc bị sâu bệnh, với mong muốn “đuổi” đi những điều không tốt, mang lại sức sống mới cho cây cối.
Nghi thức khảo cây thường diễn ra với hai người. Người trèo lên cây hóa thân thành cây, đại diện cho sức sống và tiềm năng của cây cối. Người ở dưới cầm dao, gõ vào gốc cây và hỏi các câu hỏi như “Tại sao năm nay cây cối không đơm hoa, kết trái?”, “Mùa cây sau quả có ra nhiều không?”...
Cuộc đối đáp giữa hai người diễn ra sôi nổi, với những câu hỏi được đưa ra liên tục. Người ở dưới sẽ “dọa” đốn cây nếu mùa sau không được như ý, buộc người trên cây phải trả lời nhanh chóng và hứa hẹn sẽ cho nhiều quả vào mùa sau.
Nghi thức khảo cây không chỉ mang ý nghĩa cầu mong cho cây cối sai quả mà còn thể hiện mối quan hệ gắn bó giữa con người và thiên nhiên. Đây là dịp để mọi người cùng nhau sum vầy, vui vẻ, cầu mong một mùa màng bội thu và cuộc sống sung túc, an khang.
Bánh gio và rượu nếp cái - Hương vị đặc trưng của Tết Đoan Ngọ
Bánh gio là một món ăn không thể thiếu trong mâm cỗ Tết Đoan Ngọ của người Việt Nam. Để làm được những chiếc bánh gio thơm ngon, dẻo dẻo, người làm bánh cần rất tỉ mỉ trong khâu chọn nguyên liệu. Gạo nếp phải là loại nếp dẻo, thơm ngon, được ngâm trong nước tro tàu để tạo màu đặc trưng. Lá gói bánh phải là lá dong rách, rửa sạch và phơi khô. Bánh được gói thành từng chùm 7-10 cái, luộc chín trong nước sôi.
Cứ đến ngày Tết Đoan Ngọ, cha mẹ hay ông bà lại cẩn thận chuẩn bị những chùm bánh gio thơm ngon để con cháu, họ hàng về thăm. Cùng nhau quây quần bên mâm cỗ, thưởng thức bánh tro dẻo thơm, uống vài ngụm trà và trò chuyện rôm rả, chia sẻ những câu chuyện vui vẻ, ý nghĩa. Đây là những khoảnh khắc sum vầy, ấm áp mà ai cũng mong muốn trong dịp Tết Đoan Ngọ.
Cơm rượu nếp cẩm cũng là một món ăn đặc trưng trong ngày Tết Đoan Ngọ. Món cơm được nấu từ gạo nếp cẩm lên men cùng với rượu, có vị ngọt thanh và mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe. Vào ngày Tết Đoan Ngọ, mọi người trong gia đình thường cùng nhau thưởng thức cơm rượu nếp cẩm như một lời chúc sức khỏe, an khang cho bản thân và gia đình. Đây là một phong tục truyền thống mang ý nghĩa sâu sắc, thể hiện mong muốn đẩy lùi được mầm bệnh trong cơ thể, mang lại nguồn sức khỏe dồi dào và tươi trẻ.
Bánh gio và rượu nếp cẩm không chỉ là những món ăn ngon mà còn biểu tượng cho sự may mắn, sung túc trong ngày Tết Đoan Ngọ.
Bánh gio và rượu nếp cẩm không chỉ là những món ăn ngon mà còn biểu tượng cho sự may mắn, sung túc trong ngày Tết Đoan Ngọ. Cùng nhau thưởng thức những món ăn này, mọi người sẽ cảm nhận được sự gắn kết yêu thương, ấm áp trong gia đình và thêm trân trọng những giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của dân tộc.
Tục ăn thịt vịt trong ngày Tết Đoan Ngọ
Tục ăn thịt vịt vào ngày Tết Đoan Ngọ là một nét đẹp văn hóa truyền thống của người Việt Nam. Theo quan niệm dân gian, vào ngày này, tiết trời trở nên nóng bức, oi ả, dễ khiến con người cảm thấy mệt mỏi, uể oải. Do đó, việc ăn thịt vịt được xem là một cách để giải nhiệt, thanh lọc cơ thể và bồi bổ sức khỏe.
Theo quan điểm Đông y, thịt vịt có tính mát, vị ngọt, có tác dụng giải nhiệt. Do đó, đây là món ăn lý tưởng để thưởng thức vào ngày Tết Đoan Ngọ.
Tục ăn thịt vịt vào ngày Tết Đoan Ngọ là một nét đẹp văn hóa truyền thống của người Việt Nam.
Ăn trái cây ngày Tết Đoan Ngọ
Theo quan niệm dân gian, vào ngày này, con người dễ mắc các bệnh về đường tiêu hóa do ảnh hưởng của thời tiết nóng bức. Do đó, việc ăn các loại trái cây có vị chua như mận, xoài, cam, bưởi... được xem là một cách để giải độc cơ thể, phòng chống bệnh tật.
Trên mâm cúng Tết Đoan Ngọ của hầu hết các gia đình Việt Nam, ta dễ dàng bắt gặp những loại trái cây này. Màu sắc tươi tắn và hương vị chua thanh của trái cây tượng trưng cho sự may mắn, an khang và thịnh vượng.
Ngoài ra, việc ăn trái cây đầu mùa trong ngày Tết Đoan Ngọ còn thể hiện mong muốn về một cuộc sống sung túc, đủ đầy. Cây cối đơm hoa kết trái là biểu tượng cho sự sinh sôi nảy nở, phát triển thịnh vượng.
Việc ăn trái cây đầu mùa trong ngày Tết Đoan Ngọ còn thể hiện mong muốn về một cuộc sống sung túc, đủ đầy.
