Bước chân qua cánh cửa của Bảo tàng Thế giới Cà phê, tôi có cảm giác như đang bước vào một miền ký ức. Không gian ấy vừa rộng mở, vừa có gì đó thôi thúc người ta đi sâu vào bên trong, để lắng nghe câu chuyện của hạt cà phê - loại hạt nhỏ bé mà đã thay đổi cả vùng đất, cả nhịp sống của con người Tây Nguyên.
Bảo tàng Thế giới Cà phê là nơi mở ra miền ký ức về cà phê trên khắp thế giới
Kiến trúc bảo tàng đậm dấu ấn Tây Nguyên
Ấn tượng đầu tiên ập đến không phải mùi cà phê rang, cũng không phải những hiện vật lấp lánh sau lớp kính, mà là chính tòa nhà. Kiến trúc bảo tàng lấy cảm hứng từ nhà dài Ê-đê, mái cong uốn lượn, thân vỏ ốp bằng những tảng đá bazan trầm mặc. Đứng từ xa, tôi thấy nó như một khối đàn đá khổng lồ cắm giữa nền đất đỏ Buôn Mê Thuột, vừa vững chãi vừa mềm mại.
Kiến trúc của Bảo tàng Thế giới Cà phê lấy cảm hứng từ nhà dài đặc trưng của dân tộc Ê-đê tại Buôn Mê Thuột
Cánh cửa kính mở ra, một làn gió mát lùa qua, mang theo mùi hương ngai ngái của gỗ, của rêu phong, hòa lẫn hương cà phê phảng phất từ quán phục vụ gần đó. Tôi chợt thấy mình như bước qua ranh giới giữa đời thường và một miền ký ức xa xăm.
Bên trong, ánh sáng tự nhiên hắt qua khe mái trên trần nhà, xuyên qua những chiếc ô trong suốt khiến không gian thêm rộng mở, vòm mái cao tạo cảm giác thiêng liêng như đứng trong một ngôi đền thờ cà phê. Tôi nghe tiếng chân mình vang nhẹ trên sàn gỗ, từng bước như dẫn tôi đi ngược về thời gian.
Không gian tràn ngập ánh sáng trong bảo tàng
Ở tiền sảnh, tôi được giới thiệu về những nền văn minh cà phê nổi tiếng trên thế giới, những vùng đất của hạt cà phê xuyên qua các châu lục trên tấm bản đồ kính. Rồi chỉ một cái xoay mình, những vết tích của văn hoá Tây Nguyên như trống H’gơr (trống cái da trâu) của người Ê-đê, cồng chiêng, các sản phẩm từ đất nung, nông cụ, nhạc cụ… mở ra trước mắt một nền văn hoá bản sắc của Việt Nam, vừa thân quen mà vừa mới mẻ.
Bản đồ quê hương của những hạt cà phê trên thế giới
Cuộc viễn du về quá khứ - Từ cây cà phê đến một nền văn minh
Khu trưng bày đầu tiên dẫn tôi trở về với lịch sử cà phê thế giới. Những chiếc bình gốm, cối xay, ấm pha từ nhiều nền văn hóa nối tiếp nhau hiện ra dưới ánh đèn vàng ấm. Tôi dừng lại trước một chiếc bình cổ từ Ethiopia, quê hương của cây cà phê, rồi lại say sưa ngắm những chiếc ấm đồng của Thổ Nhĩ Kỳ, tinh xảo mà bí ẩn. Từ những máy rang cổ của châu Âu đến chiếc phin nhôm quen thuộc của Việt Nam, dường như mỗi hiện vật như một lát cắt của lịch sử, kể về hành trình hạt cà phê vượt ngàn dặm để trở thành thức uống toàn cầu.
Trải nghiệm với mô hình cà phê cát của Thổ Nhĩ Kỳ
Tôi dừng lại thật lâu trước chiếc máy rang bằng gang cũ kỹ, sờ vào bề mặt sần sùi đã nhuốm màu thời gian. Tôi tưởng tượng ngày xưa, khói tỏa ra từ đây hẳn nồng đượm cả một góc phố. Có những cuốn sách quý được bày trong tủ kính, ghi chép tỉ mỉ về quá trình canh tác, về hành trình đưa cà phê từ vùng cao nguyên này đến cao nguyên khác. Những dòng chữ nhắc tôi rằng cà phê chưa bao giờ chỉ là một loại cây trồng, mà là một nền văn minh nhỏ bé.
Khu trưng bày các loại máy rang cà phê từng xuất hiện trên thế giới
Lịch sử cà phê gắn với bản sắc văn hóa Tây Nguyên
Sau những bước chân đi qua thế giới cà phê, tôi dừng lại ở khu vực trưng bày văn hóa Tây Nguyên. Ở đó, những chiếc cồng chiêng xếp thành hàng, ánh sáng chiếu nghiêng, từng hoa văn khắc trên đồng như phát sáng. Có cả những nhạc cụ dân gian: đàn T’rưng, khèn, trống, mỗi nhạc cụ như chứa trong nó tiếng gió, tiếng suối, tiếng lòng người. Bên cạnh là những bộ trang phục truyền thống với hoa văn thổ cẩm. Tôi nhắm mắt, tưởng tượng tiếng chiêng ngân vang trong lễ hội, cộng hưởng với tiếng trống, tiếng khèn, hòa thành nhịp điệu linh thiêng của núi rừng.
Khu trưng bày cồng chiêng, nhạc cụ văn hoá Tây Nguyên
Tôi dừng chân trước một góc trưng bày đặc biệt, nơi những nông cụ quen thuộc hiện diện như cuốc, dao phát, gùi, rổ đan bằng mây tre đã sờn màu thời gian. Đặt cạnh hiện vật cà phê, chúng như nhắc nhở rằng mọi hạt cà phê đều đi qua bàn tay lao động, rằng hương vị ngọt ngào trong tách cà phê hôm nay là kết tinh từ mồ hôi và sự bền bỉ. Tôi chạm tay lên mặt tre nhám ráp, thấy như mình chạm vào cả ký ức cần lao của biết bao con người đã gùi cả mùa cà phê qua đèo, qua dốc.
Khu trưng bày văn hóa khiến tôi nhận ra, bảo tàng không chỉ lưu giữ lịch sử của cà phê mà còn ôm trọn cả linh hồn Tây Nguyên. Cà phê ở đây không đơn thuần là nông sản, mà là sợi dây gắn kết buôn làng, âm nhạc, tín ngưỡng và đời sống.
Dư vị cuối cùng bên ly cà phê
Rời khỏi không gian trưng bày, tôi bước vào quán cà phê nằm ngay trong bảo tàng. Mùi hương ngập tràn, nồng nàn và ấm áp như ôm lấy mọi giác quan. Tôi gọi một ly cà phê phin, ngồi bên khung cửa kính rộng mở nhìn ra vườn cây xanh mướt. Giọt cà phê rơi chậm rãi, từng âm thanh tí tách khiến tôi nhớ lại hành trình vừa đi qua: từ những hiện vật cổ xưa, những câu chuyện văn hóa đến hương thơm nồng đượm nơi hiện tại.
Trong bảo tàng có một số khu vực phục vụ cà phê miễn phí cho khách tham quan
Ly cà phê ấy đắng nơi đầu lưỡi, nhưng hậu vị lại ngọt dịu và lan rất lâu. Tôi nhấp một ngụm, nhắm mắt, và hình dung về cả chặng đường mà hạt cà phê đã trải qua trước khi nằm gọn trong chiếc ly nhỏ bé trước mặt.
Rời khỏi bảo tàng, tôi bước ra ngoài nắng Buôn Mê Thuột, gió cao nguyên thổi qua, mang theo hương đất ẩm và tiếng chim ríu ran.. Trong đầu tôi vẫn còn thấp thoáng hình ảnh của những chiếc cồng chiêng im lặng, của chiếc máy rang cũ, của cuốn sách nằm yên trên giá. Tôi nhận ra, bảo tàng không chỉ là nơi trưng bày, mà còn là nơi tôi tìm thấy nhịp kết nối - giữa quá khứ và hiện tại, giữa núi rừng Tây Nguyên và những ngụm cà phê mỗi sớm mai.
Bảo tàng là nơi mang đến nhịp kết nối - giữa quá khứ và hiện tại qua câu chuyện về những hạt cà phê
Bảo tàng Thế giới Cà phê không chỉ kể câu chuyện của hạt cà phê, mà còn kể về con người và văn hóa đã nuôi dưỡng nó. Chính dư vị ấy mới đọng lại sâu nhất trong tôi khi rời đi.
