Trong tín ngưỡng tâm linh của người Việt, Rằm tháng 7 được xem là một trong những ngày lễ quan trọng và thiêng liêng nhất trong năm. Đây không chỉ là dịp Vu lan báo hiếu, thể hiện lòng kính trọng, biết ơn với ông bà, cha mẹ và tổ tiên mà còn là cơ hội để mỗi người thực hành tinh thần từ bi, sẻ chia tựa qua tục lệ cúng chúng sinh hay cúng cô hồn. Trong đời sống hiện đại, nhiều gia đình vẫn còn băn khoăn về cách chuẩn bị mâm cúng sao cho đầy đủ, đúng lễ và nên thực hiện vào thời điểm nào để giữ trọn ý nghĩa thiêng liêng của ngày lễ.
Trong tín ngưỡng dân gian Việt Nam, rằm tháng 7 là một trong những ngày rằm quan trọng nhất
Theo lịch vạn niên, Rằm tháng 7 năm 2025 (15/7 âm lịch) sẽ rơi vào thứ Bảy, ngày 6/9 dương lịch. Đây được xem là ngày chính lễ, thời điểm lý tưởng nhất để các gia đình thực hiện đầy đủ các nghi thức cúng bái. Bên cạnh ngày chính, các gia đình cũng có thể cúng trước Rằm vài ngày để tránh những ngày cao điểm, đông đúc. Tuy nhiên, điều quan trọng nhất vẫn là sự thành tâm, lòng thành kính của gia chủ.
Trong quan niệm dân gian, tháng 7 âm lịch còn được gọi là “tháng cô hồn” – thời điểm cửa ngục mở ra, các vong hồn được trở về dương thế. Vì vậy, ngoài việc cúng Phật và gia tiên, tục cúng cô hồn, bố thí cho những vong linh không nơi nương tựa đã trở thành một nét đẹp nhân văn, thể hiện tinh thần từ bi, bác ái của người Việt. Dù có những quan niệm khác nhau về “tháng cô hồn”, nhưng tinh thần chung của ngày Rằm tháng 7 vẫn là sự hướng thiện, tri ân và sẻ chia.
Trong đời sống tâm linh của người Việt, mâm cúng rằm tháng 7 không chỉ mang ý nghĩa tưởng nhớ mà còn thể hiện tinh thần sẻ chia, hướng thiện
Một lễ cúng Rằm tháng 7 đầy đủ theo truyền thống thường bao gồm ba mâm lễ riêng biệt: mâm cúng Phật, mâm cúng gia tiên và mâm cúng chúng sinh (cô hồn). Mặc dù vậy, tùy thuộc vào điều kiện, hoàn cảnh và tín ngưỡng riêng, mỗi gia đình có thể điều chỉnh cho phù hợp, miễn sao thể hiện được lòng thành kính từ trong tâm.
Đối với các gia đình theo đạo Phật, việc chuẩn bị mâm cỗ cúng Phật là một phần không thể thiếu. Mâm lễ này thường là đồ chay, với các món ăn được chế biến từ rau củ, đậu hũ, nấm... đơn giản nhưng tinh khiết. Một số gia đình có thể chỉ cần một đĩa ngũ quả tươi ngon. Lễ cúng Phật thường được tiến hành vào ban ngày, trong không gian thanh tịnh. Sau khi cúng xong, gia đình sẽ cùng nhau thụ lộc, cảm nhận sự an lạc từ những món ăn chay. Việc cúng Phật không chỉ thể hiện sự kính trọng với Đức Phật mà còn là cách để gia chủ hướng tâm về sự thiện lành.
Đây được coi là mâm lễ quan trọng nhất trong ngày Rằm tháng 7, thể hiện sự tưởng nhớ và lòng biết ơn sâu sắc của con cháu đối với ông bà, tổ tiên. Mâm cúng gia tiên có thể là mâm cỗ mặn hoặc chay, tùy thuộc vào truyền thống của mỗi gia đình. Một mâm cỗ mặn thường có các món như gà luộc, thịt lợn, cá… được chế biến cầu kỳ. Mâm cỗ chay cũng phong phú không kém với các món đậu phụ, nộm rau củ. Các lễ vật cơ bản không thể thiếu bao gồm trầu cau, hương, đèn, hoa tươi, trái cây, rượu, nước và xôi. Mỗi món ăn đều được chuẩn bị tinh tươm, bày biện trang trọng để thể hiện lòng thành kính.
Mâm lễ cúng cô hồn thường được bày ngoài trời, dành riêng cho những vong hồn không nơi nương tựa, lang thang. Nét đặc trưng của mâm cúng này là các lễ vật thường được chia nhỏ, thể hiện mong muốn bố thí, sẻ chia cho nhiều vong linh. Các lễ vật phổ biến gồm cháo trắng loãng (thường chia thành 12 bát nhỏ), cơm vắt, muối gạo để rắc ra bốn phương tám hướng sau khi cúng, cùng với trái cây, bánh kẹo, bỏng ngô và quần áo giấy nhiều màu sắc. Khác với các lễ cúng trong nhà, lễ cúng chúng sinh thường được tổ chức vào buổi chiều tối, khi mặt trời đã lặn, đặc biệt là giờ Dậu (17h – 19h). Việc cúng vào thời điểm này được cho là phù hợp với quan niệm dân gian về sự hiện diện của các vong linh.
Mỗi mâm cúng trong ngày Rằm tháng 7 đều mang một ý nghĩa riêng. Mâm cúng Phật thể hiện sự hướng thiện, hướng Phật. Mâm cúng gia tiên là dịp để con cháu tưởng nhớ, bày tỏ hiếu nghĩa. Mâm cúng chúng sinh lại nhắc nhở mỗi người về tinh thần từ bi, sẻ chia. Tất cả tạo nên một bức tranh văn hóa tâm linh đầy nhân văn, hướng con người đến những giá trị tốt đẹp, đồng thời gìn giữ và phát huy những truyền thống quý báu của dân tộc Việt Nam.
