Mâm ngũ quả gồm 5 loại trái cây khác nhau, các loại quả được lựa chọn đại diện cho mâm ngũ quả dâng cúng tổ tiên ngày Tết là phong tục truyền thống của người Việt từ bao đời nay. Thông qua tên gọi hoặc màu sắc, mâm ngũ quả thể hiện nguyện ước và mong muốn của gia chủ trong năm mới.
Được biết, năm thứ quả theo quan niệm người xưa là ngũ hành, ứng với mệnh của con người. Số lẻ thuộc dương, cụ thể số 5 đứng vào chữ sinh, tượng trưng cho sự phát triển sinh sôi. Ngoài ra, số 5 cũng tượng trưng cho “ngũ phúc lâm môn” gồm phú (giàu có), quý (địa vị sang trọng), thọ (sống lâu), khang (khỏe mạnh) và ninh (bình an).
Mâm ngũ quả thường gồm 5 loại trái cây khác nhau, các loại quả được lựa chọn đại diện cho mâm ngũ quả dâng cúng tổ tiên ngày Tết là phong tục truyền thống của người Việt từ bao đời nay.
Do đặc trưng văn hóa, địa lý, thời tiết nên mâm ngũ quả mỗi miền Bắc - Trung - Nam lại có hình thức và ý nghĩa khác nhau.
Tinh tế mâm ngũ quả bày theo âm dương ngũ hành của miền Bắc
Người miền Bắc bày mâm ngũ quả theo thuyết ngũ hành trong văn hóa phương Đông mang ý nghĩa vạn vật dung hòa cùng trời đất. Vì vậy, mâm ngũ quả được phối theo 5 màu: Kim màu trắng, Mộc màu xanh, Thủy màu đen, Hỏa màu đỏ, Thổ màu vàng.
Người miền Bắc bày mâm ngũ quả theo thuyết ngũ hành trong văn hóa phương Đông mang ý nghĩa vạn vật dung hòa cùng trời đất.
Cách bài trí và sắp xếp màu sắc từng loại quả xen kẽ với nhau tạo nên sự đẹp mắt hợp với phong thủy ngày Tết. Những loại trái cây bày trên mâm ngũ quả thường được chọn theo số lẻ và xếp so le nhau. Vào ngày Tết, mọi người đều sắm đủ lễ, đủ loại hoa quả theo ý nghĩa để bày cúng kính dâng tổ tiên.
Mâm ngũ quả miền Bắc thường có nải chuối xanh tượng trưng cho hành Mộc; quả bưởi hoặc phật thủ màu vàng tượng trưng cho hành Thổ; quả ớt màu đỏ tượng trưng cho hành Hỏa; quả đào hoặc quả lê là hành Kim; nho đen tượng là hành Thủy. Đặc biệt, người miền Bắc kiêng bày các loại quả có mùi, gai nhọn, thân xù xì vì họ quan niệm rằng chúng sẽ đem đến vận xui trong một năm mới.
Cách bài trí, sắp xếp màu sắc từng loại quả xen kẽ với nhau tạo nên sự đẹp mắt hợp với phong thủy ngày Tết.
Độc đáo “mùa nào thức nấy” từ miền Trung nắng gió
Do điều kiện khí hậu khắc nghiệt cùng đất đai cằn cỗi khiến sản vật về hoa quả miền Trung ít hơn những vùng miền khác. Do đó, người dân nơi đây cũng không quá câu nệ hình thức mâm ngũ quả ngày Tết, chủ yếu họ sẽ có gì cúng nấy, thành tâm dâng kính tổ tiên.
Tại miền Trung, mâm ngũ quả mỗi gia đình lại khác nhau và đặc trưng là hoa quả được trồng tại đây. Các loại quả thường thấy trong mâm ngũ quả như thanh long, chuối, dưa hấu, mãng cầu, dứa, sung, cam, quýt…
Do điều kiện khí hậu khắc nghiệt cùng đất đai cằn cỗi khiến sản vật về hoa quả miền Trung ít hơn những vùng miền khác.
Người miền Trung có cách bày biện trang trí mâm ngũ quả khá đơn giản và gần giống với mâm ngũ quả miền Bắc. Họ cũng sử dụng các loại quả to nặng đặt ở giữa để làm trụ như chuối, bưởi, mãng cầu, dưa hấu và dùng các loại quả nhỏ hơn như quýt, táo, nho, xoài để chèn vào những vị trí còn trống xung quanh.
Mong ước “cầu sung vừa đủ xài” của người miền Nam
Trái ngược với miền Bắc, người miền Nam ít chú ý tới số quả và màu sắc mà thường lựa quả theo cách phát âm. Mâm ngũ quả ở miền Nam gồm những quả mãng cầu, sung, dừa, đu đủ, xoài tương ứng với cách phát âm "cầu sung vừa đủ xài" - mong cho năm mới đầy đủ, sung túc.
Mâm ngũ quả ở miền Nam tương ứng với cách phát âm "cầu sung vừa đủ xài" - mong cho năm mới đầy đủ, sung túc.
Cách bày trí mâm ngũ quả bắt đầu với những quả lớn như mãng cầu, đu đủ, dừa đặt trước để lấy thế. Tiếp đến, các quả nhỏ được bày lên trên, sắp xếp hợp lý để có hình dạng như ngọn tháp.
Bên cạnh mâm ngũ quả, trên bàn thờ tổ tiên của người miền Nam luôn có cặp dưa hấu. Trái dưa căng tròn, vỏ xanh ruột đỏ tượng trưng cho sự tròn đầy, viên mãn đầu năm. Ngày nay, nhiều gia đình đổi mới bằng cách mua thêm dưa hấu vàng và dưa hấu hình vuông để mâm ngũ quả ngày Tết thêm phần phong phú. Ngoài ra, một số nhà còn bổ sung thêm quả dứa với mong muốn con cháu đầy nhà và cầu may mắn.
Trái ngược với miền Bắc, người miền Nam ít chú ý tới số quả và màu sắc mà thường lựa quả theo cách phát âm.
Một điểm khác biệt nữa là người Nam không cúng cam và quýt như ngoài Bắc. Ở miền Nam, họ quan niệm rằng cam và quýt là loại quả kém may mắn không bày để thờ cúng bởi gắn với câu “quýt làm cam chịu”. Bên cạnh đó, một số loại quả cũng không được bày lên mâm ngũ quả ở miền Nam như chuối (chúi nhủi, làm ăn không phất lên được); lê, táo (lê lết, đổ bể, thất bại)...
