TravelliveMagazine.jpg.jpg)
Bài và ảnh: Hà Thành
Từ tư dinh của một doanh nhân huyền thoại…
Nhà chú Hỏa nằm ở trung tâm Sài Gòn xưa, (hiện có địa chỉ tại 97A Phó Đức Chính, quận 1) nằm trong một khu đất tứ giác đẹp giới hạn bởi 4 con phố: Phó Đức Chính - Lê Thị Hồng Gấm - Calmette - Nguyễn Thái Bình. Đó là tư dinh của một thương nhân, một nhà tư sản người Hoa tên là Hứa Bổn Hòa (Hui Bon Hoa), mà dân Sài Gòn vẫn quen gọi là chú Hỏa.
Hứa Bổn Hòa, một người Hoa có tổ tiên di cư tới mảnh đất Nam Bộ Việt Nam và sinh sống từ thế kỷ 17, thời các chúa Nguyễn cai quản xứ Đàng Trong. Cho tới giờ, những câu chuyện về chú Hỏa vẫn là một huyền thoại nhiều bí ẩn, nhưng những gì chú Hỏa đã làm, đã xây dựng vẫn hiện hữu cụ thể cho tới ngày hôm nay. Chú Hỏa được coi là thương nhân giàu nhất, nhà kinh doanh bất động sản lớn nhất Sài Gòn và cả Đông Dương vào nửa đầu thế kỷ XX, khởi nghiệp từ nghề buôn bán ve chai (thu lượm phế thải) rồi vươn lên trở thành một ông chủ địa ốc giàu có. Vào thời điểm cực thịnh, công ty Hui Bon Hoa của chú Hỏa sở hữu tới 20.000 căn nhà phố khắp địa bàn Gia Định - Sài Gòn - Chợ Lớn. Các công trình vẫn được sử dụng có thể kể tới: Khách sạn Majestic, bệnh viện Từ Dũ, trung tâm cấp cứu Sài Gòn, chùa Kỳ Viên, khu biệt thự đường Lý Thái Tổ (nay là nhà khách Chính phủ), nhiều trụ sở kinh doanh - ngân hàng trên địa bàn quận 5… Các công trình này đã góp phần quan trọng tạo nên diện mạo đô thị thành phố Sài Gòn.
Trong các công trình của chú Hỏa còn để lại cho đến ngày hôm nay, tư dinh của chính mình, nay là Bảo tàng Mỹ thuật thành phố Hồ Chí Minh là một công trình đặc biệt.
Hoàn thành xây dựng năm 1925, công trình Nhà chú Hỏa nằm trong một khuôn viên rộng lớn, có hàng rào sắt bao bên ngoài. Nhà quay hướng đông đón nắng buổi sớm, cao 4 tầng, sử dụng kết cấu bê tông cốt thép với bố cục đăng đối, khép tín tạo một sân trong. Công trình được thiết kế bởi các kiến trúc sư người Pháp, nhưng biết kết hợp hài hòa những giá trị mỹ thuật Âu – Á đương thời. Công trình mang phong cách Art-Deco, một trường phái kiến trúc và trang trí xuất hiện và phát triển mạnh mẽ ở phương tây trong những thập niên đầu của thế kỷ 20; từ bỏ lối trang trí nặng về nghệ thuật của Hy Lạp, La Mã thời phục hưng. Dấu ấn kiến trúc - vật liệu thể hiện rất rõ ở quy mô công trình và những chi tiết kiến trúc như ban công đua ra phía ngoài, mái vươn xa, các hệ thống hoa sắt uốn công phu, độc đáo. Lối vào chính ở lầu 1 được tổ chức khá hoành tráng và nhấn mạnh với tiền sảnh cao, có thang lên hai phía, trên có mái sảnh được đỡ bằng những cột khá lớn.
Cửa chính vào khu vực sảnh có kiến trúc cuốn vòm, khung cánh được làm bằng thép – kính, đặc biệt trên vòm cửa có hoa sắt cách điệu chữ viết tắt tên chủ nhân H.B.H (Hui Bon Hoa). Đây là một chi tiết đặc sắc rất riêng, rất cá tính của công trình. Nội thất sảnh cũng mang phong cách châu Âu với thức cột ionic cổ điển, và những trang trí hoa văn đắp nổi trên trần. Thẳng tiếp vào là cầu thang chính dẫn lên các tầng trên. Cầu thang có mặt bằng hình chữ U với 3 vế, có lan can sắt uốn tinh xảo, duyên dáng. Điều đặc biệt nhất, chính giữa hố thang, sát mép sàn là một thang máy. Đây là một trong những công trình đầu tiên ở Sài Gòn có thang máy. Vào những năm 1920 ở Sài Gòn, việc lắp đặt và sử dụng thang máy ở công trình xây dựng là điều cực kỳ mới lạ và xa xỉ, khó tưởng tượng. Điều thú vị là buồng thang máy lại được làm bằng gỗ, được trang trí và chạm trổ như một chiếc kiệu cổ của Trung Quốc, và hoàn toàn lộ ra, phô bày như một thứ đồ nội thất để trang trí.
Toàn bộ nền sàn tòa nhà được lát bằng gạch bông với nhiều kiểu hoa văn đa dạng, phong phú; mỗi khu vực, mỗi tầng một kiểu khác nhau; riêng cầu thang lát đá cẩm thạch. Các ô cửa kính phía ngoài và cửa sổ cầu thang được lắp kính màu có hoa văn, đậm chất châu Âu.
Những nét Á Đông giao hòa rất khéo léo với đường nét và phong cách châu Âu ở mọi nơi. Yếu tố này thể hiện ngay ở mái sảnh với mái dốc, ngói âm dương màu đỏ, viên ngói diềm mái tráng men tạo viền màu xanh lục. Những con tiện, lan can sảnh, trụ đỡ mãi sảnh được tráng men màu lam. Chất liệu men này còn được sử dụng ở nhiều nơi khác như trang trí quanh vòm cổng, trụ đỡ mái sảnh lối vào sau, ở cột hành lang dãy nhà sau, và gạch hoa văn tráng men xanh còn tạo thành một dải trang trí - đường phương vị ngang trên mặt tiền công trình ở ngang tầng 4, phía dưới mái. Nhiều chi tiết kiến trúc, trang trí khác cũng mang đậm dấu ấn phương đông như câu đối chữ Hán ở hai bên cửa chính vào sảnh, ống thoát nước mái trang trí hình cá trên đỉnh, ô cửa sổ tròn ở tầng 4 có hoa văn chữ “vạn”
Toàn bộ công trình có bộ mái lớn, dốc vươn xa để che mưa nắng, phía dưới mái là một không gian thoáng có những ô cửa thông hơi hình tròn…
Tới bảo tàng nghệ thuật thành phố
Trải qua nhiều biến động chính trị - xã hội cùng những thăng trầm của lịch sử, vượt qua những thêu dệt ly kỳ huyễn hoặc quanh ngôi nhà; ngày nay nhà chú Hỏa đã trở thành Bảo tàng Mỹ thuật - một công trình văn hóa của thành phố.
Bảo tàng Mỹ thuật thành phố Hồ Chí Minh được thành lập năm 1987, nhưng chính thức mở cửa đón khách tham quan vào ngày 28/3/1989. Qua nhiều nỗ lực sưu tầm của những người làm công tác bảo tàng, sự hỗ trợ của thành phố và đóng góp của giới văn nghệ sỹ làm mỹ thuật, điêu khắc; hiện Bảo tàng Mỹ thuật thành phố đã có hơn 20.000 hiện vật, bao gồm các tranh, tượng sáng tác và tác phẩm nghệ thuật dân gian cùng nhiều hiện vật, di vật liên quan đến những tên tuổi lớn của giới mỹ thuật, điêu khắc, những hiện vật có tính lịch sử.
Tổng diện tích trưng bày 2.890m² bên trong nhà và hơn 1.623m² diện tích trưng bày ngoài trời. Hiện nay, tầng trệt (hầm) ngoài văn phòng làm việc còn được dành cho các gallery tranh. Lầu 1 là không gian triển lãm thường xuyên, nơi tổ chức các hoạt động văn hóa. nghệ thuật. Lầu 2 là không gian trưng bày các tác phẩm mỹ thuật hiện đại, nơi lưu giữ nhiều tác phẩm có giá trị của các tác giả lớn của Nam Bộ cũng như trong nền mỹ thuật hiện đại Việt Nam như Diệp Minh Châu, Nguyễn Gia Trí, Nguyễn Sáng, Nguyễn Siên, Đinh Rú… Bên cạnh đó, bộ sưu tập ký họa chiến trường của nhiều họa sỹ, chiến sỹ là những tư liệu quý, có giá trị lịch sử. Đặc biệt nơi đây lưu giữ một tác phẩm nổi tiếng, có giá trị đặc biệt về nghệ thuật và nội dung tư tưởng, được coi là quốc bảo. Đó là bức sơn mài “Vườn xuân Trung, Nam, Bắc” của danh họa Nguyễn Gia Trí. Lầu 3 là nơi trưng bày các bộ sưu tập mỹ thuật cổ đại, mỹ thuật cận đại và mỹ thuật thủ công mỹ nghệ truyền thống.
Ngày nay, du khách tới thành phố Hồ Chí Minh, ghé thăm nhà chú Hỏa - Bảo tàng Mỹ thuật thành phố; ngoài việc thưởng ngoạn tìm hiểu và những tác phẩm nghệ thuật và lịch sử nghệ thuật, thì cũng là dịp chiêm ngưỡng một công trình kiến trúc đặc sắc, đại diện tiêu biểu của sự giao lưu văn hóa, nơi gặp gỡ Đông – Tây.
